Van grootouders voor het klimaat tot Trump: is er nog hoop anno 2019?

Zuidelijk Toneel op Avonden van Hoop, Theater aan Zee 2019. © TAZ 2019

Van dreigende milieurampen tot democratisch doemdenken: het zijn geen vruchtbare tijden voor de hoop. Met vijf Avonden van Hoop wilde Theater Aan Zee nieuwe perspectieven bieden. Wij keken in onze netten naar de vangst.

I don’t want you to be hopeful. I want you to panic.’ Op basis van de toespraak die Greta Thunberg in januari voor de wereldleiders in Davos hield, lijkt de Zweedse klimaatactiviste weinig hoop te stellen in de hoop zelf.

Als gevoel associëren we die wel met verkiezingscampagnes of wervende betogingen – om onszelf écht hoopvol te noemen, ontbreekt een verhaal dat polarisering overstijgt en de belofte van werkelijke verandering inhoudt op sociaal, economisch of ecologisch vlak.

Tijd voor tegengas, moet Lucas De Man, gastcurator van Theater aan Zee (TAZ) 2019, gedacht hebben. Niet alleen bracht het Oostendse festival met Knack een bijzondere editie uit waarin 100 ideeën voor een betere wereld zijn gebundeld. Ook gaf De Man vijf avonden lang telkens een theatergezelschap carte blanche om nieuwe hoop – of wanhoop – te brengen: Het Zuidelijk Toneel, Jong Gewei, ARSENAAL/LAZARUS & Nieuw Utrechts Toneel (NUT), Het nieuwstedelijk en Victoria Deluxe/Kopergietery gingen de uitdaging aan.

Doos van Pandora

‘Als één verhaal ons dilemma over hoop kan vatten, is het De Doos van Pandora wel’, vindt psychiater Damiaan Denys, spreker bij Het Zuidelijk Toneel. In de mythe opent Pandora een verboden doos, waarna alle ellende zich over de wereld uitstort. Als Pandora de doos snel weer dichtslaat, is alleen de hoop achtergebleven. Wat kan dat betekenen, vraagt Denys zich af, en wat zegt dat over ons?

Het moet de kernvraag van deze Avonden vol theater, dans, muziek, speech en debat zijn, waarin het publiek het eerste en laatste woord krijgt. Het Zuidelijk Toneel vraagt zijn toeschouwers om één vraag of inzicht over hoop op te schrijven, en bouwt daarop zijn voorstelling. Het nieuwstedelijk begint in samenzang en eindigt met een collectieve vragenronde. Bij ARSENAAL/LAZARUS en het NUT zetten drie schrijvers de hoop en wanhoop van de zaal live in teksten om, terwijl ontroerende en komische sketches elkaar afwisselen.

Wat geeft ons werkelijk hoop? Als Greg Nottrot van het NUT de vraag aan een oudere toeschouwer stelt, antwoordt zij: ‘De grootouders voor het klimaat!’

‘Zo? Wat doen jullie dan?’ vraagt Nottrot. ‘Met de auto rijden?’

– ‘We wandelen mee met de jongeren.’

‘En dat doen jullie voor het klimaat?’

Het publiek lacht meteen, een veelzeggende cynische reflex: we hebben het verdomd moeilijk om ernstig en onironisch hoopvol te zijn.

Dat net een witte man dit moet opmerken, is eigenlijk helemaal schrijnend.

Wie schaamt zich voor zijn hoop? Als Het nieuwstedelijk zijn publiek met die vraag confronteert, is de respons enorm. Hoe dat komt? Misschien geven de toeschouwers bij Nottrot opnieuw een hint naar het antwoord. Wanneer de theatermaker wil weten wat hen pessimistisch stemt, luidt het: ‘Dat er op jullie hele podium, op de muzikanten na, slechts één vrouw staat.’ Het publiek applaudisseert, het is een verzuchting die ook Laura van Dolron tijdens de eerste avond kon maken. Nottrot is het er volmondig mee eens: ‘Dat net een witte man dit moet opmerken, is eigenlijk helemaal schrijnend.’

Klimaatgeneratie

Het probleem met hoop is niet dus dat we geen diagnoses kunnen stellen, wel dat de collectieve oplossing zo traag zichtbaar wordt. Trump verdwijnt niet omdat wij met hem lachen, het klimaat geeft geen kik door ons brokje tofu. Dat maakt hoopvol zijn tot een kwetsbaar en naïef gevoel. ‘Optimisme werkt uitstelgedrag in de hand, de kritische zin activeert meer’, vindt filosoof Stefaan Van Brabandt, die pessimisme tot morele plicht verheft. ‘Ik denk: het gaat slecht, maar het wordt beter.’

Hetzelfde geluid klinkt bij de jongeren van Jong Gewei, die op scène uitpakken met breakdance, een debat over activisme en straffe poetry slam, en de hoop vanuit woede benaderen. ‘Maar als zo’n woede gedeeld wordt, krijg je een yes-gevoel‘, zegt Yaël (17). ‘Door ze met anderen te uiten, creëer je hoop en kan activisme ontstaan’, zegt Shushanik (24), die spontaan aan de klimaatmarsen denkt.

Deze jongeren behoren tot de klimaatgeneratie, bijna allemaal liepen ze mee in de marsen. Maar de wetenschappelijke vooruitzichten over het klimaat zijn wel erg pessimistisch. Is dat geen hoop tegen beter weten in? ‘Tricky question‘, vindt Diego (19), maar dan antwoordt hij. ‘Zelfs uit de kleinste kans ontstaat hoop.’ Zijn leeftijdsgenoot Malik gaat nog verder: ‘Hoop hoeft niet realistisch te zijn, ze kan ook onverwacht komen, uit het niets.’

Vanavond brengen Victoria Deluxe, Kopergietery en Eden-Charleroi een laatste keer hoop. ‘Het zijn jonge spelers uit Gent, Brussel en Charleroi die vaak in moeilijke omstandigheden zijn opgegroeid en voor wie discriminatie en racisme dagelijkse kost is’, zegt Dominique Willaert, artistiek leider van sociaalartistieke werkplek Victoria Deluxe.

‘Zelf beleven ze een donkere tijd en hebben ze weinig verbeelding over alternatieve samenlevingsmogelijkheden. Er zijn geen grote ideologische verhalen meer, dus vinden ze steun in hun onmiddellijke leefwereld, bij elkaar. Kijk bijvoorbeeld naar hoe jongeren van Afrikaanse origine zich verenigen: dat geeft hen hoop. Dat en humor, die ze gebruiken om zich van de realiteit af te zetten.’

Hoop als werkwoord

Kan hoop wel zonder groot verhaal? Is hopen vandaag vooral vechten tegen de bierkaai? Als deze Avonden van Hoop een antwoord geven, klinkt dat op z’n minst ambigu: we willen graag hoop zien, maar geven die zo vaak een cynische of zwartgallige draai. Eigenlijk geloven we niet écht dat het goed komt, maar we willen wel doen alsof, ook al vervallen we dan in meligheid – of op z’n minst kwetsbaarheid en solidariteit.

Tegelijkertijd ís dat ook precies die hoop: net wanneer je denkt dat alles onmogelijk is, toch vastklampen aan de onzekerheid van de toekomst – het kan maar net wél goed komen. Zelfs als we niet helemaal in hoop lijken te geloven, staan we op Theater aan Zee toch samen te drummen om er een sprankel van te zien.

‘Hoop is een werkwoord’, zegt Marian Jones, de 12-jarige oprichter van Kids for Climate bij Het nieuwstedelijk. Het gezelschap vertelde alles wat ze over hoop wilde vertellen al in de gelijknamige voorstelling en geeft nu het woord aan jonge vrouwen. Al blijft de onsterfelijke leuze uit Hoop ook vandaag gelden – ‘Change betekent kleingeld’.

Zelfs als de Vlaamse bouwmeester Leo Van Broeck in zijn speech de ineenstorting van ons planetair ecosysteem blootlegt, besluit hij nog met: ‘De hoop zit naast je in de zaal.’

Met zijn tekst nog in de hand, speelt Günther Lesage (ARSENAAL/LAZARUS) een vrouw die tijdens de recente hittegolf zes dagen vastzat in een autowrak. In die situatie blijven volharden, wanneer alle redelijkheid is opgeschort: daar, in dat energetische gevoel dat het ondanks alles tóch goedkomt, ontstaat hoop.

Veerkracht

Het meest ontroerende moment in vijf avonden valt aan het einde van de eerste, waarin elke toeschouwer anoniem één vraag of inzicht mag opschrijven. De spelers, met ook Wim Helsen en Stefaan Van Brabandt, lezen ze op scène voor en proberen een antwoord te formuleren.

Stand-up filosoof Laura van Dolron, die vaker dit soort liveconcepten opzoekt, voelt aan het eind van de avond dat ze de auteur van één anoniem briefje nog een antwoord verschuldigd is: ‘Hoe vind je veerkracht als je een kind hebt verloren?’

Haar antwoord: ‘Dat je bent opgestaan en naar hier gekomen: veerkracht. Dat je deze vraag hebt opschreef: veerkracht. Dat je ze deelde met iedereen: veerkracht.’ De hoop zat al in de doos, alleen zagen we ze niet.

Na de voorstelling, als het publiek naar buiten druppelt, staat van de spelers alleen Van Dolron nog op de lege scène. Een vrouw is haar stilletjes in de armen gevallen.

Gilles Michiels en Simon J. Bellens

Meer weten?

Info en tickets

Knack brengt in samenwerking met Lucas De Man/TAZ en zijn Stichting Nieuwe Helden een extra uitgave100 ideeën voor een betere wereld. Een uitgave die hoop voor de toekomst brengt. Deze publicatie is inbegrepen in het ticket voor de Avond van Hoop.

Lees ook:

Factcheck: ‘De elektrische auto is een kankerbolide’

Filosoof Jeroen Lemaire: ‘De homo sapiens zal op termijn een cyborg worden’

Ruimtetoerisme geen sciencefiction meer: ‘Een maanbasis zou eind jaren twintig operationeel moeten zijn’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content