Undercover bij de Franse politie: ‘Flikken dekken elkaar, de solidariteit spreekt vanzelf’

Onderzoeksjournalist Valentin Gendrot ging undercover bij de Franse politie. Het verslag van de journalist bevestigt de vermoedens van velen: politiegeweld is in Frankrijk een groter probleem dan de autoriteiten toegeven.

De Franse journalist Valentin Gendrot is een specialist in het genre. Hij verwerkte zijn ervaringen in onder andere een industriële chocolaterie, een autofabriek en een callcenter in een boek. Voor de Franse publieke omroep trok hij er met een verborgen camera opuit als medewerker in een vestiging van de Lidl. Maar de politie van binnenuit beschrijven, dat is andere koek.

Gendrot volgde een opleiding van drie maanden tot ADS, adjoint de sécurité, hulpagent. Daarna moest hij lang geduld hebben. Tot zijn grote teleurstelling werd hij naar een psychiatrisch ziekenhuis gestuurd om patiënten te vervoeren. Pas een jaar later bereikte hij zijn doel, het bureau van het negentiende arrondissement van Parijs. Dat telt bijna 200.000 inwoners en staat bekend als het ruigste stadsdeel. Naar aanleiding van het boek FLIC, waarin hij zijn ervaringen optekende, is de inspectie van de politie een onderzoek begonnen.

Waarom wilde u per se naar dat bureau?

Valentin Gendrot: Ik wilde weten hoe het echt is in een buurt waarvan men zegt dat de relatie tussen de politie en de bevolking er niet goed is. Infiltreren is de enige manier om te weten te komen hoe het daar echt gaat. Na zes maanden kon ik over twee fenomenen getuigen: dat politiegeweld geregeld voorkomt, en dat er een grote malaise heerst onder de agenten die in die omgeving werken. Beide fenomenen zijn taboe. Van politiegeweld wordt altijd gezegd dat het uitzonderlijk is, en het beroerde klimaat op de werkvloer wordt niet aangekaart door de politie zelf.

Het negentiende arrondissement heeft veel te lijden van dakloze migranten, drugsverslaafden en straatcriminaliteit. Agenten zullen er onder grote druk staan. Is het niet begrijpelijk dat ze soms hun geduld verliezen?

Gendrot: Het is ook niet niks als je om zes uur ’s ochtends moet beginnen, en je op het bureau gelijk in de zweet- en urinegeur moet zitten van verslaafden die net zijn opgepakt. Alles om je heen is versleten en het materiaal waarmee je moet werken, zoals de auto’s, is vaak kapot. Maar dat is geen reden om je te misdragen. De meeste agenten doen dat ook niet, maar het gebeurt te vaak.

Volgens u is er een grijze zone: er vinden bijvoorbeeld aanhoudingen plaats die niet worden geregistreerd.

Gendrot: Ja, op een van mijn eerste werkdagen in het negentiende pakten we een kleine dealer op. Die jongen werd gestompt, aan zijn haren getrokken, en een paar kilometer verderop uit de wagen gezet. Ik ben er in zes maanden vier keer getuige van geweest dat migranten klappen kregen op het bureau of daarbuiten. En als het echt uit de hand loopt en er wordt aangifte gedaan tegen de politie, dekken agenten elkaar. Daar heb ik zelf ook aan meegedaan.

Hoe ging dat in zijn werk?

Gendrot: We hadden een jongen van zestien opgepakt, Konaté, die met vrienden geluidsoverlast veroorzaakte. Er was niets aan de hand, we zeiden dat de muziek zachter moest en dat deden ze meteen. Maar een collega, agent Garcia in het boek, reageerde zijn frustratie van die dag af – we waren al een paar keer uitgerukt voor futiliteiten – en begon het groepje intimiderend toe te spreken. ‘Wij worden helemaal schijtziek van jullie!’ riep hij. Waarop Konaté antwoordde dat ze niets hadden gedaan. ‘Wat zei je daar?’ vroeg de agent, terwijl hij hem een tikje op zijn wang gaf. Dat pikte Konaté niet: ‘Kom maar op,’ zei hij, ‘een tegen een!’ Garcia gaf hem een paar klappen en we voerden hem af in de wagen. Daar ging de agent helemaal los, hij sloeg de jongen waar hij kon.

Na het incident stelden ze een proces-verbaal op dat de aanhouding van Konaté moest rechtvaardigen. Ze deden alsof hij de agressor was, draaiden alles om, hij zou tegen Garcia hebben gezegd dat hij zijn bek moest houden. Tijdens het onderzoek dat volgde, hield ik me ook aan de versie van mijn collega’s.

Waarom hebt u toen niet verteld wat er was gebeurd?

Gendrot: Ik had er anderhalf jaar over gedaan om te komen waar ik was, ik wilde het vertrouwen dat ik had bij de collega’s niet op het spel zetten. Door mijn undercoverrol te blijven spelen, kon ik bovendien laten zien hoe een ernstige zaak onder het tapijt werd geveegd. Voor een valse getuigenis kun je vijftien jaar gevangenisstraf krijgen. Als politieman kun je nauwelijks iets ergers doen.

Het schokkende van dit verhaal is de routine die eruit spreekt. Als er iets aan de hand is, sluiten de rijen zich. Er is een vanzelfsprekende solidariteit.

Wat kunt u zeggen over het racisme bij de politie?

Gendrot: Van mijn brigade van tweeëndertig agenten waren er vier of vijf gewelddadig en racistisch. Je kunt dus niet spreken van structureel racisme, het is een minderheid die zich zo gedraagt. Maar de agenten om wie het gaat, zijn voortdurend op jacht naar bâtards (‘bastaarden’, taal die gangbaar is in achterstandswijken, nvdr) zoals ze dat noemen. Tijdens een verkeerscontrole hield een collega een Smart staande met twee zwarte jonge mannen: ‘Er zitten twee mooie bâtards in die wagen,’ zij hij, ‘laten we even gaan kijken.’

Hoe bestaat het dat zulke mensen probleemloos bij de politie kunnen werken?

Gendrot: Als agenten elkaar dekken, blijven veel probleemgevallen onder de radar. En de opleiding is niet best, dat is een groot probleem. Als hulpagent kun je na drie maanden de straat op, met een wapen. Drie maanden is veel te kort. Een heel belangrijk thema als huiselijk geweld, waar je op een bureau in probleembuurten erg veel mee te maken krijgt, werd in drie uur afgehandeld. De les bestond onder andere uit een vertoning van de film Mon roi, waarin acteur Vincent Cassel een man speelt die zijn vriendin slaat. De instructeur keek er even naar en verliet toen de zaal, sommige cursisten vielen in slaap. Het resultaat: vrouwen die komen zeggen dat ze worden geslagen, worden weer naar huis gestuurd.

Aan aspirant-politiemensen wordt geen enkele eis gesteld?

Gendrot: Om ADS te worden, moet je alleen jonger zijn dan dertig, dat is de enige voorwaarde. Verder maakt het niets uit, de druk om te rekruteren is erg hoog, ze hebben heel hard mensen nodig. Na de terroristische aanslagen van 2015 en 2016 waren er opeens veel aanmeldingen, maar dat is alweer ingezakt.

Als je je inschrijft, volgt er eerst een gesprek. Daarbij is ook een psycholoog aanwezig. Maar in de kamer van de kazerne waar ik de opleiding volgde, zaten onder anderen een jongen met een verleden als neonazi en iemand met een strafblad, Mickaël. Negen keer veroordeeld, voor onder andere inbraak, cannabishandel en autodiefstal. Ze hadden hem nog een kans willen geven maar hielden hem in de gaten, vertelde hij mij. Een van de instructeurs noemde de ADS een lowcostpolitie, een manier om zo snel en goedkoop mogelijk blauw op straat te krijgen. Daarmee is eigenlijk alles gezegd.

Hoeveel van die lowcostagenten zijn er in Frankrijk?

Gendrot: 12.000, op 146.000 agenten. Een ADS verdient 1340 euro netto per maand in Parijs en 1280 euro in de provincie.

Hebt u iets gehoord van uw ex-collega’s naar aanleiding van uw boek?

Gendrot: Ja, een van hen heeft me een bericht gestuurd. Hij schreef dat hij geschokt was toen hij het nieuws hoorde. Ik heb geantwoord dat ik hoopte dat het goed met hem ging, en heb hem veel leesplezier gewenst.