Studentenprotest Zuid-Afrika: ‘Zal keuze voor Engels aan universiteit leiden tot meer sociale rechtvaardigheid?’

‘In een land dat gebukt gaat onder schrijnende armoede en ongeletterdheid, is het van belang degelijk onderwijs te voorzien, ongeacht op welk niveau, voor zoveel mogelijk mensen’, schrijft Yves T’Sjoen over de studentenprotesten aan de Zuid-Afrikaanse universiteiten.

Twee weken geleden is de bibliotheek van de rechtsfaculteit in KwaZulu-Natal in brand gestoken. Ook op de universitaire campus van Pietermaritzburg zijn ongeregeldheden gerapporteerd. De colleges aan de Universiteit van Kaapstad zijn sinds vrijdag opgeschort en examens konden bijgevolg niet plaatsvinden. Het studentenprotest komt overgewaaid naar de Kaap.

Gisteren is het faculteitsgebouw Lettere en Sosiale Wetenskappe van de Universiteit Stllenbosch waar ik werk een tijdlang bezet door activisten. In het hele land wordt momenteel actie gevoerd en zijn colleges en examens geschorst. Voorlopig verloopt de contestatie aan de US niet gewelddadig, op een gebroken raam na zoals ik kon constateren. De toegang tot de universiteitsbibliotheek werd vorige week een tijd lang versperd.

Aanleiding voor het oplaaiend tumult is een regeringsbeslissing van maandagavond. De bevoegde minister van onderwijs stelt voor het inschrijvingsgeld aan universiteiten tot maximaal 8% te verhogen. Universiteitsbesturen moeten uiteindelijk zelf de beslissing nemen. Dit veroorzaakt onder studenten veel onrust. Zeker op het moment dat actievoerder gratis hoger onderwijs eisen voor de minder gegoeden. Security op de campus en ook politie zijn in opperste staat van paraatheid kon ik hier vaststellen.

Roerig in Stellenbosch

Een jaar na de vreedzame acties van de heterogeen samengestelde beweging Open Stellenbosch wordt de campus van de Maties nu weer opgeschrikt door bezettingen en voorlopig alleen geïsoleerde schermutselingen. Vrijdag was er een eerste opstootje aan de ingang van de J.S. Gericke-bibliotheek, de ondergrondse bibliotheek op het Stellenbosse “rode plein”. Actievoerders uitten hun ongenoegen en de securitydienst kwam volgens persberichten tussen met pepperspray.

Het luidkeels geventileerde ongenoegen is ingegeven door de weinig sociaal rechtvaardige inschrijvingsgelden en andere pertinente eisen. Op zaterdag, zo meldt de Kaapse krant Die Burger, zijn rector Wim de Villiers van de US en studenten in gesprek gegaan. Blijkbaar heeft het vijf uur durende onderhoud niet het gewenste resultaat opgeleverd. Maandag is de toegang tot de bibliotheek versperd en ook het Wilcocksgebouw, waar onder meer het International Office is gevestigd, wordt bezet gehouden. Het bestuur van de US besliste de lessen vooralsnog niet te staken en zoveel mogelijk het universitaire bedrijf ongemoeid te laten. Lessen hebben plaats maar in andere lokalen.

Veelomvattend eisenpakket

De eisen van de activisten wisselt soms van universiteit. De beweegredenen van contestanten verschillen van campus tot campus. In Stellenbosch wil de protestbeweging die opereert onder de naam #FeesMustFall 2.0 – naar ik me laat vertellen niet alleen een groep van verontwaardigde studenten maar ook politiek gestuuurde betogers – dat honderdvijftig ontslagen werknemers per direct weer in dienst worden genomen.

Ook in Kaapstad wil men drie studenten, die vanwege geweldpleging door het universiteitsbestuur zijn uitgesloten, weer laten aansluiten. In Stellenbosch zijn (zwarte) personeelsleden – al is me niet duidelijk over welke groep het precies gaat en welke de aantijgingen zijn – tijdens een vorige stakingsgolf door het bestuur aan de kant gezet. Daarnaast, zo meldt Die Burger op maandag, wil men lagere inschrijvingsgelden en vooral een rechtvaardiger systeem met voor de behoeftigen en weinig gegoeden, en dat zijn velen in Zuid-Afrika, een sociaal tarief en bij voorkeur gratis onderwijs op tertiair niveau. Gratis onderwijs is hoe dan ook een utopie in een land dat economisch in zwaar weer zit.

Politieke agitatie

Ik hoor in de wandelgangen, onder meer van collega’s, dat de protestgolf politiek gestuurd is. Politieke belangengroepen hebben volgens hen baat bij sociale onrust op de campus. Wat er ook van zij, in de faculteit Lettere en Sosiale Wetenskappe waar ik onderzoek verricht en college aanbied, was eerst weinig te merken van het protest. Op dinsdag was dat al helemaal anders. Studenten en docenten zijn verhinderd het gebouw te betreden en colleges moisten noodgedwongen worden geannuleerd.

Vorig jaar waren onder meer standbeelden die herinneren aan de koloniale geschiedenis van Zuid-Afrika kop van jut, zoals dat van Cecil Rhodes in Kaapstad. En ook toen contesteerden actievoerders de verhoging van “fees”. Uiteindelijk besliste de ANC-regering van president Jacob Zuma, nota bene in een verkiezingsjaar, de in het vooruitzicht gestelde verhoging niet door te drukken. Campussen stonden toentertijd in lichterlaaie naar aanleiding van de voorgestelde overheidsbeslissing.

Een jaar later is de situatie anders. Er zijn geen verkiezingen en de bal wordt in het kamp van universiteitsbesturen gelegd. Zij moeten beslissen over die verhoging van het inschrijfgeld er komt.

Taalbeleid

Naast de economische en sociale eisen van de manifestanten zijn er natuurlijk ook de discussies over het taalbeleid. Aan de Universiteit Stellenbosch is in juni 2016 een nieuw taalbeleid ingevoerd waarbij het Engels ten koste van het Afrikaans de wetenschappelijke lingua franca is. Afrikaans wordt nog gedoogd. Nochtans is een meerderheid van de Kaapse bevolking Afrikaanssprekend. De populatie die het Afrikaans het meest als moedertaal gebruikt, bestaat overwegend uit zogeheten “bruin mense“. Bijgevolg sluit de wat mij betreft asociale beslissing van de US deze mensen uit van universitair onderwijs. Afrikaans is veelal de enige taal die deze mensen machtig zijn. Of de keuze voor het Engels meer sociale rechtvaardigheid met zich meebrengt en een grotere participatie in onderwijs en onderzoek, durf ik net als Breyten Breytenbach, Marlene van Niekerk en professor Njabule Ndebele in recente opiniestukken sterk te betwijfelen. De vraag is vervolgens hoe hoogstaand de kennis en het gebruik van Engels is. Het is een vraag die ook van toepassing is op het academisch onderwijs aan Nederlandse en Vlaamse hogescholen en universiteiten. Of een academische instelling erbij gebaat is de deur open te zetten naar een op termijn wellicht algehele verengelsing, mag ik ter discussie stellen.

Oproer op Zuid-Afrikaanse campussen

Hoe dan ook bezetten activisten vandaag de bibliotheek, het centraal gelegen administatief gebouw en tijdelijk enkele faculteitsgebouwen. Leergierige studenten zag ik vanmorgen afdruipen omdat hun de toegang tot boeken en tijdschriften, leestafels en andere universitaire faciliteiten is ontzegd. Laat ons hopen dat het gesprek in een constructieve sfeer wordt verdergezet en het universitaire leven verder zijn beslag krijgt. Dat wordt geluisterd naar elkaar met als gevolg een sociaal rechtvaardiger beleid voor de toekomst.

In een land dat gebukt gaat onder schrijnende armoede en ongeletterdheid, is het van belang degelijk onderwijs te voorzien, ongeacht op welk niveau, voor zoveel mogelijk mensen. Dat het vandaag in Zuid-Afrika niet evident is om ongestoord aan het academische leven deel te nemen, mogen de hier gesignaleerde toestanden illustreren. Ook elders in het land worden wegblokkades, bezettingen van universiteitsgebouwen en soms gewelddadige acties gesignaleerd. Vandaag hangt ook in en rond de Universiteit van Kaapstad een bijzonder gespannen sfeer. Aan het begin van een nieuw academiejaar in de Lage Landen is deze gewrongen situatie iets om over na te denken.