Starlink-treinen wekken ergernis op bij astronomen: ‘Ieder mens heeft recht op een donkere sterrenhemel’

Starklink © belga

De satelliettreinen van autobouwer en ruimteavonturier Elon Musk zijn een ramp voor de optische sterrenkunde, zegt astronoom Christoffel Waelkens van de KU Leuven.

Daar heb je die onnozelaar weer, dacht astronoom Christoffel Waelkens (KU Leuven) toen hij een van de veelbesproken satelliettreinjes van Elon Musk aan het nachtelijke firmament zag voorbijtrekken. De laatste keer was kort na 22 april, toen Musks bedrijf SpaceX het zesde konvooi van zijn Starlink-constellatie lanceerde. 60 minisatellieten voegden zich in een lage baan om de aarde bij de 360 die het voorbije jaar op een hoogte van 550 kilometer werden ontplooid. Volgens plan groeit dat aantal tegen mei 2021 aan tot 1500 stuks, waarna Starlink kan starten met het wereldwijd leveren van breedbandinternetdiensten. Om op volle kracht te draaien zijn er evenwel nog veel meer satellieten nodig: SpaceX kreeg van de Amerikaanse telecomregulator Federal Communications Commission een vergunning voor 12.000 satellieten.

Er valt blijkbaar goed geld te verdienen in de lage baan om de aarde. Amazonbaas en spacefreak Jeff Bezos werkt aan Project Kuiper, een constellatie met 3700 satellieten. Er staan nog meer gegadigden te popelen, en niet alleen met commerciële motieven. Net zoals gps is de technologie achter Starlink erg nuttig voor militaire doeleinden, zoals oorlogsvoering met drones. Niet toevallig staat het Pentagon als eerste in de rij bij Starlink. Het lijdt weinig twijfel dat ook China en Rusland zo snel mogelijk hun eigen satellietenzwermen zullen ontwikkelen.

Sinds de lancering van de Spoetnik in 1967 zijn er al 9600 satellieten de ruimte ingestuurd, waarvan er begin dit jaar nog 5500 grote of kleinere banen om de aarde beschreven. 2300 satellieten zijn nog actief, de rest is defect of buiten dienst gesteld. Astronomen zijn dus wel wat ruis van kunstmanen gewend, maar met de komst van nieuwe en steeds grotere constellaties bereikt de hinder een ander niveau. Begin maart presenteerde het European Southern Observatory (ESO) een rapport over het probleem.

Op het eerste gezicht valt de schade voor de optische sterrenkunde mee. De Very Large Telescope van ESO in Chili ondervindt nauwelijks hinder. Idem voor de nog veel grotere Extremely Large Telescope die ESO in hetzelfde land bouwt, een kosmisch oog met een lens van 39 meter doorsnee. Beide kijkers zijn ontworpen om heel diep maar ook erg gefocust in het heelal te schouwen.

Volgens prognoses zal de snel groeiende satellietenzwerm tussen de 0,5 en 1 procent van de observatietijd bederven, zowel tijdens de schemering als kort na zonsondergang en kort voor zonsopgang.

Veel zwaarder zijn de gevolgen voor breedveldtelescopen, die permanent grote stukken van de hemel monitoren. Deze ongemeen lichtsterke kijkers werken met erg lange sluitertijden, waardoor ze uitermate gevoelig zijn voor objecten die zich als lichtkogels door hun beeldvlak bewegen. Volgens het ESO-rapport dreigt 5 tot 7 procent van de opnames te worden bezoedeld.

Veruit het grootste slachtoffer zou het Vera Rubin Observatory worden, dat de Amerikanen hoog in de Chileense Andes aan het bouwen zijn. De Large Synoptic Survey Telescope, het neusje van de zalm in de optische sterrenkunde, zou tijdens 30 tot 50 procent van zijn observatietijd worden getroffen.

Hoe erg is dat voor de sterrenkunde?

Christoffel Waelkens: Breedveldonderzoekstelescopie is de jongste en meest opwindende discipline binnen de optische astronomie. Twintig jaar geleden werd het eerste exemplaar gebouwd, de Sloan Digital Sky Survey in Arizona. Met die kijker konden astronomen zones tot een 1/20e van de hemel permanent in de gaten houden. Door op geregelde tijdstippen opnames te maken, missen ze geen enkele gebeurtenis, of het nu een supernova is, uitbarstingen van gamma-stralen of het opduiken van asteroïden.

Behalve breed kunnen die telescopen met hun enorme lichtsterke ook heel diep kijken. De Sloan-telescoop heeft ons al enorm veel bijgebracht: over kosmische expansie, maar ook over onbekende objecten.

Het ESO-rapport is vooral pessimistisch voor de Large Synoptic Survey Telescope van het Vera Rubin Observatory. Waarom is die zo belangrijk?

Waelkens: Met Vera Rubin zet de waarnemingsastronomie een nieuwe reuzenstap, die telescoop is in staat om de volledige hemel boven Chili permanent te monitoren. Een fantastisch vooruitzicht.

Dankzij satellieten konden we al vanuit de ruimte de volledige aarde permanent observeren. Nu wordt het tweerichtingsverkeer, met de LSST kunnen we straks vanaf de aarde de hele ruimte doorlopend in de gaten houden. Het universum met zijn miljarden melkwegstelsels, dat zouden we nooit volledig in beeld krijgen, dachten sceptici. Maar als je miljoenen melkwegstelsels tegelijkertijd kunt volgen, dan ben je gauw aan een miljard. En net nu dat perspectief wenkt, haalt een onverlaat het in zijn hoofd om de hele boel met zijn lichtcircus te bederven. Zowat elk beeld van de Vera Rubintelescoop dreigt vervuild te worden met lichtstrepen van die minisatellieten.

U klinkt boos.

Waelkens: Om ons te sussen heeft Elon Musk beloofd zijn satellietjes zwart te schilderen. Mooie geste, maar een pleister op een houten been. Zelfs als ze minder reflecteren, blijven ze aanwezig, alleen zullen we dat minder beseffen. Beeld je een object aan de hemel in dat plotseling dimt. Hoe kunnen we uitmaken of het ligt aan een satelliet dan wel aan iets anders? Dat is onmogelijk.

De volgende generatie Starlink-satellieten zou zelfs met parasols worden uitgerust om de storende reflexie af te stoppen. Musk heeft verklaard dat Starlink onder geen beding ten koste van de hem dierbare sterrenkunde mag gaan. Gelooft u hem niet?

Waelkens: Ik wil best geloven dat hij het meent, al heb ik de indruk dat hij vooral geobsedeerd is door zijn plaats in de geschiedenisboekjes. Musk is overtuigd dat hij met SpaceX en Starlink mijlpalen verzet, maar intussen beseft hij niet hoeveel er voor de wetenschap op het spel staat met projecten zoals de Vera Rubin-telescoop.

Snel internet is een basisbehoefte voor miljarden mensen. Kun je het Musk kwalijk nemen dat hij daarop inspeelt? Met Starlink hoopt hij trouwens geld op te halen voor zijn Marsplannen.

Waelkens: Van die Marsplannen ben ik geen fan. Ooit moeten we daarheen, het is de last frontier van de mensheid. Maar laten we er alstublieft geen tweede race naar de maan van maken, zoals Musk het aan boord legt.

Kijk, astronomen vormen een klein clubje, maar we zoeken wel een antwoord op fundamentele vragen die alle mensen aanbelangen. Wat is onze plaats in de kosmos: dat vraagt toch iedereen zich af?

En snel internet een basisrecht? Iedere mens heeft ook recht op een donkere sterrenhemel zonder flikkerende satellieten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content