Socioloog Mark Elchardus: ‘Ik denk dat de SP.A een personeelsprobleem heeft’

'Sommige progressieven roepen al "racisme!" als iemand durft te spreken van een eigen cultuur.' © Franky Verdickt
Walter Pauli

Een interview met Mark Elchardus is nog altijd een masterclass in politieke en maatschappelijke sociologie, een nuttige les ook voor betweters van links én rechts. ‘De nieuwe rijken vernielen de democratie.’

Mark Elchardus is al vijf jaar op emeritaat bij de VUB, maar de bekendste socioloog van het land is nog altijd actief in binnen- en buitenland. Een nieuwe opdracht bij het Clingendaelinstituut in Den Haag wisselt hij af met vrije tribunes en tv-optredens. Ook al heet Elchardus ‘de huisideoloog van de socialisten’ te zijn, vorige week kreeg hij links Vlaanderen over zich heen omdat hij in Terzake de progressieve actievoerders aan het Maximiliaanpark (én vooral de politici en opiniemakers die hen steunden) wegzette als voorstanders van ‘open grenzen’. En dat nadat Bart De Wever in De Morgen al had betoogd dat het kiezen is tussen open grenzen en onze sociale zekerheid. Op sociale media vertroetelden N-VA’ers Elchardus als was hij de nieuwe Etienne Vermeersch: een voormalig intellectueel icoon van links dat vandaag dicht aanleunt bij hun partijvoorzitter.

Er zit een reuzenstap tussen humanitaire hulp aanbieden en een legitieme politiecontrole verhinderen.

Mark Elchardus staat nochtans met beide voeten in de sociaaldemocratische traditie. In 1994 schudde hij de Vlaamse socialisten wakker toen hij in het maandblad Samenleving & politiek de SP/SP.A opriep om haar kompas af te stellen op de cultuur en de noden van de modale Vlaamse werkmens: duidelijk links in sociaaleconomische kwesties, maar eerder conservatief in maatschappelijke en culturele opvattingen. De boodschap viel in goede aarde bij partijvoorzitter Louis Tobback, die intuïtief hetzelfde dacht. Daarna genoten SP.A’ers als Frank Vandenbroucke en Steve Stevaert, die beiden op hun manier de sociaaldemocratie vernieuwden, de sympathie en steun van Elchardus. Vanaf het voorzitterschap van Johan Vande Lanotte, in 2005, werden de contacten schaarser en de afstand groter. Terwijl de elkaar snel opvolgende voorzitters weleens van koers veranderden, bleef Elchardus zijn inzichten getrouw.

Elchardus: ‘Als u aan een socioloog vraagt wat mensen van de politiek verwachten, dan kijkt hij naar de wereld waarin die mensen leven. In vergelijking met het voorbije decennium is die wereld een stuk onveiliger geworden. Er is weer oorlogsdreiging. We horen zelfs opnieuw van de atoombom. Vandaag is er een president die pocht dat zijn knop groter is dan die van een ander. Na de vluchtelingencrisis wordt Europa geconfronteerd met een nieuwe migratiestroom, terwijl de reguliere arbeidsmigratie van de laatste halve eeuw nog niet goed is verwerkt. Ten slotte confronteert de globalisering ons met het feit dat de krachtsverhoudingen zijn gewijzigd. China en India zijn grootmachten die niet alleen goedkoper produceren dan wij, maar die al voorsprong opbouwen in kennis en techniek. Sinds de industriële revolutie leven wij westerlingen met het zelfbeeld dat wij de beste, de sterkste, de rijkste en de slimste zijn. Nu begint het te dagen dat dit niet meer zo is.

Daardoor leven er drie belangrijke verzuchtingen bij de bevolking. De mensen willen zich bevestigd zien in hun zekerheid, hun veiligheid en hun eigenheid. Lapidair gezegd: een partij die over die drie thema’s niets zinnigs te vertellen heeft, kan zich de moeite van een deelname aan de verkiezingen besparen.’

Een politiek programma ophangen aan ‘eigenheid’: voor linkse partijen is dat een tegennatuurlijke daad.

Mark Elchardus: Links heeft in dat verband een moeilijke erfenis, ja. Bij vele linkse en progressieve mensen leeft nog altijd de oude marxistische idee dat ‘staten er zijn om te verdwijnen’. Dat was natuurlijk de slimme zet in het opiniestuk van Bart De Wever: de N-VA-voorzitter pakte er links op haar zwakke kant. De ambivalente houding van links tegenover naties is een uiting van die typische progressieve overmoed. Sommige progressieven verwerpen elke verwijzing naar het bestaan van identiteiten en roepen al ‘racisme!’ als iemand durft te spreken van een eigen cultuur.

De katholieke gemeenschap zal er toch geen punt van maken dat we van die zes katholieke feestdagen er één aan de islam geven?

Helemaal aan de andere kant van het spectrum staan zij die ‘eigenheid’ willen beperken tot een soort etnische essentie. Het beste voorbeeld van dat laatste waren de vijandige reacties op de verkiezing van een vrouw met Filipijnse wortels tot onze Miss België. Dat zijn de ware nativisten: het volstaat zelfs niet hier geboren en getogen te zijn om als echte Belg te worden beschouwd. Je moet daarvoor ook de juiste voorouders en juiste kleur hebben. Dat wijst waarschijnlijk op racisme, en in elk geval op een onaanvaardbare opvatting van wat burgerschap is.

Dyab Abou Jahjah maar ook Bart Somers zeggen: in dit recent multicultureel geworden land zijn wij allen eerstegeneratiemigranten. Er is geen geldende Leitkultur meer, maatschappelijke afspraken moeten vanaf de grond opnieuw worden opgebouwd.

Elchardus: Neoliberale opvattingen en een zekere vorm van progressiviteit lijken elkaar te vinden in dit soort erg individualistische benadering van een samenleving. Daar ligt voor mij de beslissende politieke kloof tussen mensen die in een samenleving niet meer zien dan een verzameling van individuen en mensen die een samenleving ook beleven als een gemeenschap en een project.

Het is toch niet omdat je spreekt over eigenheid of cultuur dat je automatisch pleit voor etnische reductie, culturele dominantie of religieuze uitsluiting? In Europa hebben we onze eigenheid verankerd in een vijftal instellingen. Ik som ze op: in onze democratie, in de rechtsstaat, in de verzorgingsstaat, in de seculiere samenleving en ten slotte in de wetenschap als grondslag van kennis. Die vijf instellingen samen geven gestalte aan onze westerse waarden. Zij zijn slechts verwezenlijkt in een klein deel van de wereld. Als Europeaan hebben we het privilege van die instellingen te mogen genieten, maar ook de plicht ze verder te ontwikkelen. Dat is onze identiteit, de grondslag van onze gemeenschap en onze historische opdracht.

Als ‘Europeaan’, zegt u. Zijn landgenoten met Turkse en Marokkaanse achtergrond ook Europeanen?

Elchardus: Uiteraard. Het moderne burgerschap heeft twee essentiële kenmerken. Ten eerste: het sluit sommige mensen in en anderen uit – dat laatste lijkt een aantal progressieven te zijn vergeten.

Zoals een N-VA’er tweette: ‘Medeburger is niet gelijk aan medemens.’

Elchardus: Dat klinkt hard maar het is zo. Als je niet kunt uitsluiten, is iedereen burger, en wordt het dus een hol begrip. Er zijn namelijk rechten die je alleen binnen je grenzen kunt garanderen en waarmaken. Maar er is nog een tweede kenmerk van het moderne burgerschap, en dat is even essentieel: buitenstaanders kunnen dat burgerschap verwerven ongeacht ras, geloof, sociaaleconomische positie en andere particulariteiten.

Socioloog Mark Elchardus: 'Ik denk dat de SP.A een personeelsprobleem heeft'
© Franky Verdickt

Problemen rond burgerschap en integratie veranderen ook over de tijd. De migranten die hier in de jaren zestig aankwamen, waren helemaal niet zo strikt gelovig als de meeste moslims vandaag. Alle sociologen zeiden: ‘De moslims gaan hetzelfde traject volgen als de christenen. Ook zij gaan onvermijdelijk seculariseren.’ Dat is dus niet gebeurt.

Vijftien jaar geleden legde ook u uit dat de geboorte- en echtscheidingscijfers bij moslims dezelfde curve vertonen als die van autochtone Belgen, zij het in vertraagd tempo. Eerder vroeg dan laat zouden we erg op elkaar gelijken, zei u toen.

Elchardus: Ik heb mij niet vergist in die sociologische trends: die zetten zich trouwens nog altijd door. Alleen heeft een aanpassing aan onze leefgewoonten een terugkeer naar een meer fundamentalistisch geloof niet in de weg gestaan. Veel moslims zijn hun kinderen terug naar de Koranschool gaan sturen. Meer mannen vonden de weg naar de moskee. De meeste moslims volgen opnieuw de religieuze voorschriften, of laten dat tenminste zo uitschijnen. Bij de moslims van dit land vond eigenlijk een beweging van desecularisering plaats. In een seculiere samenleving zorgt dat natuurlijk voor spanningen. Moslims zijn immers onze medeburgers, met dezelfde burgerrechten. Het voelt niet veilig aan als een groep burgers opvattingen huldigt die niet compatibel zijn met ons Europees project.

Het zijn overigens niet alleen fundamentalistische moslims die zich buiten onze Europese traditie plaatsen. De Nederlandse politicus Geert Wilders doet dat ook. Wilders pleit voor het verbieden van de Koran. Dat past eerder in de stijl van Saudi-Arabië: een ban op heilige boeken die het regime niet aanstaan. En al wil ik de Vlamingen die het met Wilders eens zijn niet te eten geven, toch moeten we hen ervan proberen te overtuigen dat zij het beste in onze Europese traditie met voeten treden.

Het zou trouwens verstandig zijn om onze wetgeving een beetje te herzien. We hebben acht officiële feestdagen. Twee daarvan hebben een burgerlijke oorsprong, zes een katholieke. De katholieke gemeenschap zal er toch geen punt meer van maken dat we die zes tot vijf terugbrengen en één feestdag aan de islam geven? Zo’n symbolische gestes zouden wij als samenleving veel meer moeten stellen. En tegelijk moeten we harder optreden tegen zaken die niet kunnen, zoals haatpredikers.

Dat zouden ook programmapunten van links kunnen zijn.

Elchardus: Het zouden programmapunten van links móéten zijn. Maar dat brengt ons naar een heel nieuwe discussie: wat is links?

Vertel: u was de ‘huisideoloog’.

Elchardus: Er zijn twee totaal verschillende soorten links, en die vinden we terug bij de SP.A en bij Groen. De elites van die twee partijen staan erg dicht bij elkaar in ideeën en opvattingen, ze zouden zonder veel moeite kunnen wisselen van partij. Dat geldt niet voor hun electoraten. De inzichten van de groene kiezers sluiten dichter aan bij de ideeën van hun eigen elite dan die van de socialistische achterban bij die van de hedendaagse SP.A-politici. In de rel rond het Maximiliaanpark toonden SP.A en Groen allebei veel sympathie met de actievoerders. Terwijl ik vrees dat het hart van veel socialistische kiezers bij de politiemensen lag, bij het respecteren van wet en afspraken.

Waarom zouden we de mogelijkheid niet openlaten om met gerichte militaire interventies een einde te maken aan de folterpraktijken in Libië?

Waarom benadert u de vluchtelingen niet zoals de Franse filosoof Emmanuel Lévinas dat beschreef: je wordt pas geconfronteerd met je eigen menselijkheid via ‘le visage de l’autre’. In de blik van de vluchteling schuilt de ethische vraag aan ieder van ons: helpen, of onverschillig blijven?

Elchardus: Natuurlijk is het nobel en goed om mensen in nood te helpen, dus ook illegalen die naar Engeland willen en hier geen asiel aanvragen. Maar er zit toch een reuzenstap tussen het aanbieden van humanitaire hulp en het verhinderen van een legitieme politiecontrole. Op dat moment stap je over van liefdadigheid naar het stellen van een politiek daad. Dat hulpvaardige burgers die stap argeloos zetten, valt te begrijpen. Dat politici het verschil niet zien, spreekt boekdelen over de kwaliteit van ons politiek personeel.

Ofwel regelen we transporten voor die illegalen naar Groot-Brittannië, maar dat zal Theresa May ons niet in dank afnemen. May heeft meer dan vijftig miljoen euro toegezegd aan Emmanuel Macron om haar grenzen te bewaken. Frankrijk doet voor Engeland wat Marokko doet voor Spanje. Ofwel laten we toe dat vrachtwagenbestuurders steeds nadrukkelijker in het vizier komen van de mensensmokkelaars. Het is toch godgeklaagd dat overal in het land burgemeesters vragende partij zijn om de parkings te beveiligen waarnaar mensen vanuit Brussel-Noord uitgestuurd worden? Ze krijgen in het Maximiliaanpark zelfs een roadmap mee. Bij aankomst viseren ze dan de bestuurders van de vrachtwagens.

U vreest een omslagpunt waarbij groepen illegalen echte outlaws kunnen worden?

Elchardus: Dat is toch best begrijpelijk wanneer hele groepen jonge mannen hier illegaal rondzwerven. Hoe kunnen zij overleven zonder voedsel of andere levensnoodzakelijke spullen? Uit pure wanhoop zullen zich natuurlijk bendes vormen.

Ik herhaal dus wat ik eerder zei of schreef: wie zich verzet tegen de identificatie van illegale migranten, is in de praktijk een voorstander van open grenzen. Ik niet. Open grenzen zijn nergens goed voor. Niet voor de landen van aankomst, en ook niet voor de landen van vertrek, die hun meest dynamische jongeren kwijt zijn. Wij zien wel haveloze Afrikanen in het Maximiliaanpark, maar in hun land waren zij natuurlijk vrij rijk. In verschillende rapporten las ik dat de reis naar Europa 5000 à 10.000 euro kan kosten. Trouwens, pleiten tegen open grenzen is toch niet pleiten voor gesloten grenzen? Wie pleit voor gesloten grenzen, heeft de wereld niet begrepen. Het gaat om gecontroleerde grenzen. Een fort Europa met een poort voor reguliere migratie en internationale mobiliteit.

Mark Elchardus

– 1946: geboren in Sint-Truiden op 28 november

– 1971: licentiaat Sociologie (VUB)

– 1978: doctor in de Sociologie (Brown University, VS)

– 1981-2012: hoogleraar Sociologie (VUB)

– 1994-1995: Francqui-zetel, Universiteit van Antwerpen

– 1995-2011: voorzitter Nationaal Verbond van Socialistische Mutualiteiten

– 1997-2016: voorzitter Fonds P&V tegen de uitsluiting van jongeren

– 1997-2010: voorzitter vakgroep Sociologie (VUB)

– 2012: emeritus

– 2014-heden: curator van de Wiardi Beckman Stichting, Amsterdam

– (Co)-auteur van tientallen boeken, artikels en publicaties, onder meer Op de ruïnes van de waarheid (1994), De symbolische samenleving (2002) en De dramademocratie (2002).

We leven in een officieel systeem van gesloten grenzen, maar de praktijk leunt wel érg dicht aan bij open grenzen. Voor elke honderd uitwijzingen komen er gemakkelijk een paar duizend nieuwe asielzoekers bij.

Elchardus: De feitelijke situatie is er inderdaad een van bijna open grenzen. Ik schat dat 95 à 96 procent van de mensen die erin slagen voet te zetten op Europees grondgebied, hier ook blijft, legaal of illegaal.

In dat perspectief lijkt het toch onmenselijk om Sudanezen terug te sturen naar hun land, waarvan de president wordt gezocht door het Internationaal Strafhof in Den Haag? Wat maken enkele tientallen extra gestrande vluchtelingen eigenlijk uit?

Elchardus: Ik vind het een vals debat. Als zij asiel hadden aangevraagd in België, dan hadden ze recht op elke bescherming die de Belgische wet, de Conventie van Genève en de internationale overeenkomsten hen biedt. Maar nu niet. We kunnen niet volhouden dat we mensen die geen asiel vragen en geen reguliere migrant zijn niet uitwijzen naar landen die minder goed scoren betreffende mensenrechten dan wij. Dan zenden we helemaal niemand meer terug naar grote delen van Afrika of het Midden-Oosten. Dan openen we de grenzen. Ik ben tegen open grenzen, maar er is niets oneerbaars aan om daarvoor te pleiten. Oneerbaar en hypocriet is handelen op een manier die grenzen poreus maakt en tevens ontkennen dat men voor open grenzen is.

Mensenrechten zijn wensdromen. We noemen ze universeel en hopen dat ooit de hele wereld de mensenrechten zal respecteren, maar wat in tussentijd? Moeten we elk fout regime militair binnenvallen, zoals we in Irak deden? Zijn de mensenrechten er daar sinds de oorlog veel op vooruit gegaan?

Is dat niet erg onverschillig? Zouden we ook geen boycot meer mogen organiseren tegen apartheidsregimes?

Elchardus: Ondanks mijn scepsis betreffende het nut van oorlogen: waarom zouden we de mogelijkheid niet openlaten om met gerichte militaire interventies een einde te maken aan de folterpraktijken in Libië? Dat betekent wel dat de federale regering straks méér geld zal moeten besteden aan defensie. Dat debat komt er onvermijdelijk aan. Dus de belastingen zullen niet mogen dalen.

Ook gesloten grenzen kosten dus geld.

Elchardus: Natuurlijk. Ik geef de linkse oppositie en de vakbonden groot gelijk in hun kritiek dat deze regering met haar fiscaal beleid ervoor zorgt dat de sociale verzorgingsstaat straks te weinig inkomsten heeft. En wat veel mensen nog meer onzeker maakt, is de manier waarop we onze arbeidsbescherming uithollen. Rechts geeft applaus voor elke vorm van flexibilisering, en ze voelen zich sterk door de dwaasheid van sommige jongeren die denken dat een baan zonder degelijk contract en sociale bescherming een hogere vorm van ‘vrijheid’ is. Je kunt zo’n flexibele leveranciers niet meer wegdenken uit de moderne samenleving, maar ze moeten zich wel houden aan juiste regels en afspraken. Het is toch niet omdat een koerierdienst als Deliveroo daarop aanstuurt, dat wij ineens de schijnzelfstandigheid moeten promoten? Ik vind dat in dit debat de vakbonden hun rol goed spelen.

Wie pleit voor gesloten grenzen, heeft de wereld niet begrepen

Met die überflexibililteit zijn sociaaldemocraten als Gerhard Schröder begonnen.

Elchardus: Een tijd geleden heb ik samen met Frank Vandenbroucke een balans opgemaakt van de sociaaldemocratie. Je kunt de impact van onze beweging op drie niveaus evalueren. Het eerste niveau is dat van de samenleving. Dat blijft een succesverhaal. De sociaaldemocratie is nog altijd ingeschreven in het DNA van de Europese maatschappij. Zelfs een consequent rechts politicus als Bart De Wever legde in zijn veelbesproken opiniestuk in De Morgen met overtuiging sociaaldemocratische klemtonen in zijn betoog. Onze verzorgingsstaat stáát er. Bovendien is de ongelijkheid veel minder toegenomen dan in de omringende landen. Toch is er een links publiek dat dit succes ontkent en blijft roepen dat het neoliberalisme de verzorgingsstaat heeft afgebroken. Ze zijn niet alleen slecht geïnformeerd, maar ook dom. Ze ontkennen namelijk dat links via haar politieke actie wél iets heeft bereikt. Wij hebben verdorie weerstand geboden aan het offensief van de rijken. Het is belangrijk om dat te durven zeggen. Het bewijst dat links nog een vuist kan maken, en overwinningen behalen.

Toch ligt het socialisme overal in Europa op apegapen.

Elchardus: Dan komen we aan het tweede niveau: dat van de sociaaldemocratie als ideologie, ideeëngoed. De paarse Tubbie-generatie van Stevaert, Vandenbroucke en Janssens is rond de eeuwwisseling te ver meegegaan met de Derde Weg. Laat het kapitalisme maar zijn gang gaan, zo werd gedacht, van die extra rijkdom valt toch nog genoeg af te romen om de verzorgingsstaat in stand te houden. De meest extreme uitdrukking van die visie kwam van de New Labour-minister Peter Mandelson: ‘ I don’t care if people get stinking rich.’ Ik trek mij dat wel aan: de ongelijkheid vergroot, en de nieuwe rijken kopen media en politici, vernielen de democratie.

Toen stemden veel ‘oude socialisten’ al voor de extreemrechtse aartsvijand, bij ons voor het Vlaams Belang.

Elchardus: Bij de eerste onheilsberichten over problemen met ‘gastarbeiders’, hebben de socialisten te lang geaarzeld om dat debat aan te gaan. In het begin leek het nog een verstandige strategie: geef de nieuwe samenlevingsproblemen wat tijd, dacht men, ze lossen zichzelf wel op. Dat was toen ook mijn overtuiging en advies. Dat voorzichtige model had geen kans meer na de snelle opkomst van het Vlaams Blok, later Vlaams Belang. Het probleem was algemeen gepolitiseerd, en het was dus niet juist van de socialisten om hun zwijgdiscipline aan te houden. Na Zwarte Zondag maakten ze het nog erger door stelselmatig het tegengestelde te gaan beweren van het Vlaams Blok. Nu is dat opnieuw zo met de N-VA. Bart De Wever of Theo Francken moeten maar ‘a’ zeggen, en volautomatisch zal een aantal linksen het tegendeel roepen. Op die manier domineert de N-VA de positiebepaling van links. De Wever stuurt hen de kant op die hij zelf voor ogen heeft. Hij laat hen in de valstrikken trappen die hij voor hen spant.

Het staat de SP.A natuurlijk vrij om een andere richting in te slaan.

Elchardus: Dat is het derde niveau om in te schatten of de sociaaldemocratie het goed doet: de stand van zaken in de socialistische partijen, de vakbond, de gemoedsgesteldheid bij de politici. Ik denk dat de SP.A een personeelsprobleem heeft. En omdat politiek personeel nu eenmaal per generatie gaat en komt, is het nog even wachten op nieuw bloed en een nieuw elan. Het team rond John Crombez heeft bovendien de extra handicap dat ze botsen op zeer onvriendelijke media. Ze krijgen haast nooit aandacht voor hun boodschappen, misschien ook omdat die boodschappen zelden klaar en helder zijn. Neem ‘Samen’, het voormalige Antwerpse initiatief. Ik was er geen fan van. Het is altijd beter dat elke partij zijn eigen electoraat rechtstreeks aanspreekt, dan zich via vage boodschappen tot twee doelgroepen tegelijk te richten. De geschiedenis leert dat politieke partijen die succes boeken, dat doen op het kruispunt van aan de ene kant de eigen tradities en waarden – alles wat met de ideologie te maken heeft – en aan de andere kant de zorgen en de hoop van de eigen kiezers. Een partij raakt de weg kwijt als zij zich te ver van een van die twee polen verwijdert.

Van welke pool is de SP.A vandaag te ver verwijderd?

Elchardus: De SP.A? Van alle twee. In de tijd van de Derde Weg voltrok er zich een verre verwijdering van de eigen tradities en van de beproefde ideologie, maar Steve Stevaert voelde meesterlijk aan wat het Vlaamse electoraat wilde. Nadien is het ideologische profiel onduidelijk gebleven. Inmiddels lijkt de SP.A ook niet meer goed te weten naar welk publiek zich te richten.

De SP.A maakt een punt van de hogere lasten waarmee de federale en Vlaamse regering de burgers treffen: schoolgelden, de energiefactuur, de waterfactuur, de zorgfactuur…

Elchardus: Ik betwijfel of zo’n ‘factuuroppositie’ aanslaat. In een studie uit 2013 bij jongvolwassen Belgen dacht een overgrote meerderheid dat zij het beter zullen doen in hun leven dan hun ouders: meer algemene welvaart, een fijnere invulling van de vrije tijd, een minstens zo comfortabele woning. Amper vijf jaar na de bankencrisis was er bij een heel ruime meerderheid al geen gevoel meer van economische crisis. Nogmaals, dat betekent niet dat de SP.A en de vakbonden geen groot gelijk zouden hebben om zich te verzetten tegen een fiscaal beleid dat de volgende regering opnieuw zal veroordelen tot een besparingslogica, of tegen maatregelen die de arbeidsbescherming afbouwen. De SP.A en de vakbonden moeten niet denken dat ze met zo’n ‘factuurlogica’ alleen de verkiezingen kunnen winnen. Uit onderzoek weten we dat mensen bijna nooit stemmen vanuit hun eigenbelang. De kiezer is altruïstischer dan we denken. Mensen stemmen voor een partij omdat ze denken dat haar programma goed is voor de samenleving. En in het ideale geval kiezen ze voor een betere samenleving die hen zelf ook voordelen oplevert: beter onderwijs voor hun kinderen, een betere sociale zekerheid voor ons allemaal. Een partij die de verkiezing wil winnen, doet geloven in een betere samenleving met volop kansen voor persoonlijke vooruitgang. Ooit was dat de belofte van de klassieke sociaaldemocratie. Ook de N-VA heeft zo’n discours altijd gehanteerd: in een meer onafhankelijk Vlaanderen zou het automatisch beter gaan voor alle Vlamingen.

Dat lijkt haast een vooraf verloren strijd voor de socialisten.

Elchardus: Toch niet. De sociaaldemocratie zit inderdaad in een diepe crisis. Maar er is toch al een merkbare verbetering sinds we de Derde Weg hebben afgewezen. In die zin staat het linkse denken er vandaag beter voor dan twintig jaar geleden. Maar toegegeven, je hebt scherpe ogen en een optimistische inborst nodig om dat te zien.

Dit artikel verschijnt woensdag 31/01 in Knack.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content