Vanuit de academische en politieke wereld lopen reacties binnen op de situatie in Catalonië.
‘Voor de Europese Unie verandert dit niets’
De unilaterale onafhankelijkheidsverklaring van Catalonië ‘verandert niets voor de Europese Unie’, schrijft Europese Raadsvoorzitter Donald Tusk vrijdag in een tweet. ‘Spanje blijft onze enige gesprekspartner.’
Tusk vertegenwoordigt vanuit zijn functie de Europese lidstaten. Hij zegt wel te hopen dat de Spaanse overheid ‘voor het debat kiest, en niet voor het geweld’.
Berlijn erkent onafhankelijkheid niet, Rajoy ‘heeft volle steun’ van Parijs
Duitsland heeft vrijdag gezegd dat het de onafhankelijkheidsverklaring van Catalonië niet erkent, aldus een woordvoerder van de Duitse kanselarij. ‘De Duitse regering ziet de toestand in Catalonië met ongerustheid verslechteren’ en ‘erkent zo’n onafhankelijkheidsverklaring niet’, twitterde Steffen Seibert.
De Franse president Emmanuel Macron verzekerde de Spaanse premier Mariano Rajoy vrijdag van zijn ‘volle steun’ om de rechtsstaat in Spanje ’te doen naleven’, na de onafhankelijkheidsverklaring van het Catalaanse parlement. ‘Ik heb een gesprekspartner in Spanje, dat is premier Rajoy (…) Er is een rechtsstaat in Spanje, met grondwettelijke regels. Hij wil ze doen naleven en heeft mijn volle steun’, zei Macron aan journalisten tijdens een bezoek aan Frans-Guyana.
Ook de Britse regering zei vrijdag dat ze de eenzijdige afkondiging van de onafhankelijkheid van Catalonië niet erkent, en dat ze de ‘eenheid gevrijwaard’ wil zien. ‘Het Verenigd Koninkrijk erkent de unilaterale onafhankelijkheidsverklaring door het Catalaanse regionale parlement niet’, aldus een woordvoerder van de regering. ‘Ze steunt op een stemming die door de Spaanse rechtbanken onwettig werd verklaard. We willen nog steeds de handhaving van de rechtsstaat, de naleving van de Spaanse grondwet en het behoud van de eenheid zien.’
De discussie over Catalaanse onafhankelijkheid is een interne Spaanse aangelegenheid, binnen de Spaanse wet. Dat zei de de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Halbe Zijlstra, vrijdag nog voordat het Catalaanse parlement de onafhankelijkheid had uitgeroepen.
‘Politieke crisis kan enkel via dialoog worden opgelost’
Via twitter heeft ook premier Charles Michel gereageerd op de ontwikkelingen in Catalonië. ‘Een politieke crisis kan enkel opgelost worden door dialoog. We roepen op tot een vreedzame oplossing met respect voor de nationale en internationale rechtsorde’, tweette de Belgische premier in het Engels.
‘Ik hoop dat de rede de bovenhand haalt’
‘Ik betreur dat er sinds de volksraadpleging van 1 oktober geen enkele serieuze poging tot dialoog, noch toenadering heeft plaats gevonden vanuit de regering in Madrid. Ik druk de hoop uit dat de rede de bovenhand haalt en er nu geen tegenacties komen die ten koste van burgers aan zowel Spaanse als Catalaanse zijde zouden gaan’. Zo reageert Vlaams minister-president Geert Bourgeois op de onafhankelijkheidsverklaring van Catalonië.
Bourgeois verwijst ook opnieuw naar de resolutie over Catalonië die recent in het Vlaams Parlement is goedgekeurd. ‘In lijn met die resolutie herhaal ik nu meer dan ooit mijn oproep tot dialoog en desgevraagd internationale bemiddeling, waarbij de Europese Unie de logische partner lijkt’, aldus Bourgeois.
‘Verklaring heeft weinig juridische waarde’
De resolutie waarmee het Catalaanse parlement de onafhankelijkheid van de regio uitroept, ‘heeft maar weinig juridische waarde’. Dat zegt VUB-professor Luk Van Langenhove. ‘De Spaanse grondwet laat dat niet toe’. Bovendien heeft zo’n verklaring enkel waarde als voldoende andere staten ze erkennen, ‘en dat zie ik niet meteen gebeuren’, klinkt het.
Het Catalaanse parlement heeft vrijdag, zeer tegen de zin van het centrale gezag, een resolutie aangenomen waarin de onafhankelijkheid van de regio wordt uitgeroepen. Maar die verklaring verandert op zich niets, meent Luk Van Langenhove, professor aan het instituut voor Europese Studies aan de VUB.
‘De resolutie heeft op zich weinig juridische waarde, want de grondwet laat ze niet toe. Bovendien zijn er ook heel wat fracties weggelopen uit het parlement’, zegt Van Langenhove. Zo’n verklaring, zelfs als die binnen de grondwet valt, heeft enkel waarde als voldoende andere staten de onafhankelijkheid erkennen. ‘En dat zie ik niet meteen gebeuren. Zeker niet binnen de EU’, klink het. ‘Dit wordt waarschijnlijk een maat voor niets.’
De demarche van de Catalanen zal economisch wel grote gevolgen hebben, zegt Van Langenhove. ‘Zeker in Catalonië zal de economie hieronder lijden, maar ook in Spanje en misschien zelfs in de hele EU.’
De resolutie zal er volgens de VUB-professor ook voor zorgen dat de spanningen in Catalonië verder oplopen. ‘Madrid moet artikel 155 van de grondwet (dat Catalonië onder toezicht van de Spaanse regering plaatst, red.) nu erg voorzichtig invoeren. Puigdemont (de Catalaanse president, red.) arresteren of andere bruuske maatregelen nemen, zou een grote vergissing zijn.’
‘Catalonië wordt hiermee een internationale paria’
Het Catalaanse parlement heeft de onafhankelijkheid van de regio uitgeroepen, maar dat betekent niet dat Catalonië ook effectief autonoom wordt. ‘Dit zal niet veel veranderen. De onafhankelijkheid zal genegeerd worden door de internationale gemeenschap, en Catalonië wordt een internationale paria’, denkt professor Europese politiek Hendrik Vos (UGent).
Het Catalaanse parlement heeft vrijdag, zeer tegen de zin van het centrale gezag, een resolutie aangenomen waarin de onafhankelijkheid van de regio wordt uitgeroepen. Het proces voor de oprichting van een ‘Catalaanse republiek als onafhankelijke en soevereine staat’ wordt daarmee officieel in gang gezet. Het parlement roept de regering ook op om over de erkenning van de onafhankelijkheid in het buitenland te onderhandelen, maar dat zal volgens professor Vos maar weinig opleveren.
‘Dit zal door de internationale gemeenschap genegeerd worden. Catalonië zal door geen enkele staat als onafhankelijk worden erkend, en het wordt een internationale paria’, zegt de UGent-profesoor.
Ook Vlaanderen zal zich, ondanks de sympathie voor Catalonië ‘niet in dat moeras wagen’, denkt Vos. ‘Daarmee zou je echt schudden aan de steunpilaren van de EU, en dat zal niemand doen.’ De resolutie zal de gemoederen in Spanje wel verder verhitten, meent Vos. ‘Dit doet de zaak geen goed. Op een dag moeten we toch naar een dialoog tussen de twee, en misschien is dit soort van dramatisering wel nodig om tot een soort van catharsis te komen. Maar ik denk dat er nieuwe verkiezingen in Catalonië nodig zullen zijn, zodat alle partijen met een wit blad opnieuw kunnen beginnen.’
‘EU is niet meer geschikt om initiatief te nemen’
Nu Barcelona en Madrid hun positie verscherpt hebben, zal het volgens professor Internationaal Recht Jan Wouters (KU Leuven) zeer moeilijk zijn om de twee partijen vreedzaam bij elkaar te brengen. ‘Temeer omdat er geen enkele neutrale partij is die boven het geschil staat. Zo is de EU allesbehalve neutraal en als dusdanig niet meer geschikt om een initiatief te nemen’, zegt hij aan Belga.
Kort nadat het Catalaanse parlement vrijdag een resolutie had aangenomen waarin het de onafhankelijkheid van Catalonië uitriep, besliste de Senaat in Madrid om de regio onder het toezicht van de Spaanse centrale regering te plaatsen.
‘We gaan naar een climax van de confrontatie toe’, stelt professor Wouters vast. ‘Ik hoop dat er geen geweld van komt.’ Voor een uitweg uit de crisis is overleg de beste piste, zegt Wouters, maar het zal zeer moeilijk zijn om Barcelona en Madrid vreedzaam bij elkaar te krijgen.
Hij ziet ook nergens een neutrale derde partij, vooral omdat de Europese Unie duidelijk de kant van Rajoy gekozen heeft en dus ‘allesbehalve neutraal’ is. ‘Wie komt dan wel in aanmerking? Misschien heel informeel een imminente personaliteit, maar het is niet zeker of Madrid dit wel zal aanvaarden’, denkt Wouters. ‘Wellicht zal Madrid de macht overnemen.’ Wouters vindt het niet verstandig van de Europese leiders om zich ondubbelzinnig achter de Spaanse regering te scharen. ‘Dat wordt op termijn wellicht een onhoudbare situatie, zeker als er fysiek geweld zou worden gebruikt. Dan wordt dit een probleem dat ons allemaal aanbelangt.’
‘Onbegrijpelijk dat de EU enkel Madrid als gesprekspartner neemt’
Europarlementslid voor N-VA Mark Demesmaeker vindt dat de Europese instanties moeten helpen om de dialoog tussen de Spaanse centrale regering en de Catalaanse regering op gang te trekken. ‘Het is onbegrijpelijk dat de EU nu vandaag weer zegt dat Madrid de enige gesprekspartner is’, vindt hij.
Demesmaeker noemt de goedkeuring van een resolutie over de onafhankelijkheid een ‘mijlpaal’. ‘Voor veel mensen is het een emotioneel moment’, zegt de N-VA’er. ‘Maar er is ook de politieke realiteit: we zitten in een crisissituatie en die kan enkel opgelost worden door aan tafel te gaan zitten. Het Spaanse centrale gezag weigert echter elke uitgestoken hand’. De dialoog tussen de Catalaanse en Spaanse leiders is nochtans broodnodig, meent Demesmaeker. ‘Een politieke knoop los je op een politieke manier op’.
De EU moet volgens hem dringend helpen de dialoog op gang te trekken om de situatie te doen desescaleren. ‘Het is vijf over twaalf. De EU is de voorbije tijd in deze kwestie zeer stil geweest en heeft alle geloofwaardigheid verloren. Politieke gevangenen in Rusland of Venezuela? Dan protesteren we. Maar in Catalonië keek de EU de andere kant op’. Het N-VA-parlementslid begrijpt niet dat Europees raadsvoorzitter Donald Tusk zei dat er voor de EU ‘niets verandert’ en dat Spanje voor de EU ‘de enige gesprekspartner blijft’. ‘Dit is on-be-grij-pe-lijk’, zegt Demesmaeker. ‘Dit is autoritarisme. Als we dit toelaten, zitten we op een hellend vlak’.
‘Hoop dat Madrid koers bijstuurt’
Kamerlid Peter Luykx (N-VA) feliciteert de Catalanen met hun onafhankelijkheidsverklaring. Luyckx hoopt dat ‘Madrid nu haar koers bijstuurt’. ‘Voor een succesvolle Catalaanse afscheuring is er nood aan een akkoord met Madrid, met duidelijke afspraken. Anders is het slechts een holle verklaring of maar een eerste stap in het uiteindelijk bekomen van de volle autonomie’, aldus Luykx.
De N-VA-politicus roept Madrid ook op ‘geen overhaaste acties te ondernemen’ in reactie op de onafhankelijkheidsverklaring. ‘Daarnaast spoor ik Europa en de internationale gemeenschap aan om de beslissing van de Catalaanse regering te respecteren op basis van het internationale recht op zelfbeschikking’, aldus Luykx.