‘Problemen liggen in het verleden, oplossingen in de toekomst’

‘Debatteren is niet alleen spreken, maar ook luisteren’, schrijft Tom Garcia van Vlinks. Hij vindt dat maatschappelijke discussies vandaag al te veel blijven zitten in polarisering. ‘Het is hoog tijd dat we uit die vicieuze cirkel van wederzijds vingerwijzen breken.’

De islam, de vluchtelingen, de houdbaarheid van de sociale zekerheid,… het zijn maar enkele van de thema’s die onze gemeenschap in een stevige houdgreep houden. De oplossingen liggen nog niet in het verschiet. Enerzijds omdat het natuurlijk bijzonder complexe zaken zijn, anderzijds echter ook omdat er maar geen deftig, vruchtbaar debat over op gang komt.

Alle betrokken partijen kruipen diep in de loopgraven van het eigen gelijk, daarin versterkt door sociale en andere media, die met graagte uitvergroten en zich bedienen van hyperbolen. De politieke en andere leiders ontsnappen zelf niet aan die polarisering, terwijl net zij het hoofd koel en de geesten open zouden moeten houden om tot oplossingen te komen.

‘Om oplossingen te vinden, moet je eerst de problemen benoemen’, is dan het veelgebruikte adagium. Wel, laten we dan het probleem benoemen: de problemen worden alleen maar benoemd. Er gebeurt zelfs niets anders. Autochtonen, allochtonen, werkgevers, vakbonden, oppositie, meerderheid, links en rechts, allemaal benoemen ze om ter luidst de problemen. Maar slechts weinigen tellen eens rustig tot tien en proberen naar een uitweg uit die impasse te zoeken. En zij die dat wel proberen, kunnen op flink wat tegenwind rekenen.

Elk zijn oogkleppen

Neem het recente voorbeeld van de ‘dialoogscholen’. Lieven Boeve, directeur-generaal van het Katholieke Onderwijs Vlaanderen lanceerde een voorstel om ‘meer aandacht te schenken aan de identiteit van andersgelovigen, zoals moslims’. Meteen kreeg hij de hele rechtse goegemeente over zich heen. Islam ligt namelijk zeer gevoelig dezer tijden. Nuancering is wat dat onderwerp betreft niet meer mogelijk, vaak zelfs niet meer toegestaan.

De stellingen zijn ingenomen: voor de rechterzijde is de islam de grootste bedreiging ooit voor onze samenleving, voor de linkerzijde is er helemaal geen probleem met de islam. Alles daar tussenin wordt in het beste geval afgedaan als naïeve prietpraat en in het slechtste geval als gevaarlijke zinsverbijstering.

En nee, oogkleppen zijn geen aangeboren afwijking van rechts-conservatieven. Ook de linkerzijde heeft er last van. Een tijdje geleden werd het pijnlijk duidelijk. SP.A-voorzitter John Crombez verklaarde wel wat te zien in het plan van kameraad-socialist Diederik Samsom. De Nederlandse politicus lanceerde een plan om de vluchtelingenstroom te beteugelen. Kort geschetst kwam het erop neer dat alle vluchtelingen die via Turkije in Griekenland terecht kwamen, teruggestuurd zouden worden. Daar zou dan beslist worden of ze in aanmerking komen of niet. Crombez werd meteen en bijzonder kordaat teruggefloten door zijn partij. Naar enige argumentatie of nuancering werd niet gevraagd, laat staan geluisterd. Terwijl het akkoord dat Europa met Turkije bereikte grotendeels de vertaling is van het plan Samson en nog maar met mondjesmaat wordt gecontesteerd door de sociaaldemocratie.

Elk zijn kramp

Hetzelfde zien we op de arbeidsmarkt. De tijd van herenakkoorden lijkt al ver achter ons te liggen.Vakbonden grijpen almaar vaker naar het zogenaamd ‘ultieme stakingswapen’. Zogenaamd, want het wordt zo vaak bovengehaald, dat het hoe langer hoe minder indruk maakt. Integendeel zelfs: het draagvlak bij de bevolking, de gewone burger kalft stukje bij beetje af. Maar o wee degene die daar een vraag over durft stellen. Nog maar suggereren dat er misschien andere manieren zijn om je grieven duidelijk te maken, maakt je meteen op zijn minst een verdoken neoliberaal.

En nee, niet alleen de vakbonden zitten vast in de kramp waarin ze geschoten zijn. Aan de overkant lijken werkgevers en regering maar niet in te zien dat als er zo veel en zo vaak gestaakt wordt, er heel misschien wel iets niet helemaal juist zit. Ambtenaren, vrachtwagenchauffeurs, luchtverkeersleiders, cipiers, politie,… elke sector voelt zich in de hoek gedrumd. En allemaal worden ze weggezet als werkschuwe, verwende profiteurs. De enige discussies die gevoerd worden, gaan over hoe terecht of onterecht die grieven zijn, niet over wat die grieven precies zijn en nog belangrijker: over hoe daar dan een oplossing voor gevonden kan worden.

Vicieuze cirkel

Het is hoog tijd dat we uit die vicieuze cirkel van wederzijds vingerwijzen breken. Niemand heeft de waarheid in pacht en niemand is perfect. Elk voorstel heeft zijn sterke en zijn zwakke kanten, maar door te luisteren en na te denken, kan zelfs een slecht voorstel naar een ander veel beter voorstel leiden. Emoties zijn een belangrijke morele waardemeter, maar op een bepaald moment moet de ratio het overnemen. Problemen liggen in het verleden, oplossingen in de toekomst. Je komt dus alleen maar vooruit als je oplossingen vindt.

Maar alle hoop is nooit verloren. Initiatieven als die van Lieven Boeve verdienen het om op zijn minst bespreekbaar te zijn in plaats van meteen afgebrand te worden. Net zoals kanttekeningen van denkers als socioloog Mark Elchardus (of in Nederland Paul Scheffer), die de linkerzijde het vuur aan de schenen legt met pertinente vragen over heikele thema’s als religie, migratie en vluchtelingen. Of oproepen van invloedrijke zakenmensen als Johnny Thijs die de regering aansporen om naar oplossingen te zoeken voor diezelfde heikele thema’s en nog andere die de maatschappij en de economie in de tang houden.

Of de bedoelingen van deze mensen nu nobel zijn of niet en of ze nu in de ene of de andere ideologische schuif passen of niet, is totaal irrelevant. Wat belangrijk is, is dat er voorstellen gedaan worden, dat er naar oplossingen gezocht wordt, dat er, met andere woorden, naar de toekomst gekeken wordt. Daarvoor moeten de maatschappelijke actoren uit de loopgrachten durven komen en een werkelijk debat aangaan. Debatteren is niet alleen spreken, maar ook luisteren.

Hoffelijkheid en luisterbereidheid

Vlinks heeft daarom een nieuwe vorm van dialoog bedacht; de Rondetafelgesprekken. De eerste editie daarvan vindt volgende week plaats in Mechelen. Vlinks nodigt drie sprekers uit van verschillende strekkingen, de deelnemers krijgen de gelegenheid om vragen te stellen aan de drie gasten en in interactie te gaan. Na een bepaalde tijd schuiven zij door naar de volgende tafel, waar een andere gast hen opwacht. De krijtlijnen van de gesprekken zijn openheid, luisterbereidheid en hoffelijkheid. Hopelijk worden deze Rondetafelgesprekken een voorafname op een nieuwe debatcultuur en komt er stilaan een dynamiek op gang die tot concrete oplossingen leidt.

Tom Garcia, kernlid van Vlinks