Prinses Esmeralda over het WWF en de klimaatspijbelaars: 'De kritiek op die jongeren is schandalig'

De klimaatbetogingen van de 'spijbelaars' - in dezen een slecht gekozen synoniem voor geëngageerde jongeren - beroeren de gemoederen. De jongeren zijn vastberaden om hun wekelijkse betoging op donderdagnamiddag vol te houden tot aan de verkiezingen van mei. Politici hebben hun interesse al laten blijken, ook zij zitten in verkiezingsmodus. Organisaties allerhande proberen hun thema's onder de aandacht te brengen, opdat ze een rol zouden spelen in het kieshokje en bij het opmaken van de regeerakkoorden. Ook WWF-België begon een sensibiliseringscampagne. Directeur Antoine Lebrun charterde prinses Esmeralda, het derde kind van koning Leopold III en de Oostendse schoonheid Lilian Baels, om hem bij te staan in zijn contact met de media en de donateurs. Esmeralda is ereambassadrice van WWF-België én een link naar de betere cenakels in Brussel en elders, want het WWF draait nu eenmaal voor een deel op donaties van het publiek. Het is bekend dat Leopold III zich na het beëindigen van zijn koningschap in 1951 onder meer onledig hield met de natuur, vooral in het toenmalige Belgisch Congo. 'Mijn vader sprak al in 1934 over de gevaren van de schade die de mens aan de natuur en zijn leefomgeving toebracht', vertelt de prinses in een druk café in Brussel. 'Hij vond toen al dat men niet kon pretenderen niet op de hoogte te zijn van de desastreuze gevolgen van menselijk ingrijpen op de natuur. Van klimaatverandering was nog geen sprake. Vandaag zou hij geschandaliseerd zijn door wat hij zou zien, en door de gebrekkige respons van de beleidsmakers.' Is zijn bewustwording in België gegroeid of in Congo? Prinses Esmeralda: Vooral na een bezoek aan het Albertpark in Congo, dat we vandaag kennen als het Virungapark waar je de berggorilla's kunt zien. Hij zag er de gevolgen van de jacht en de stroperij. Maar hij besefte evengoed wat de gevolgen waren van de Industriële Revolutie en de overbevissing. Alles wat hij toen zag mislopen, is sindsdien helaas uitgegroeid tot een nog veel groter probleem. Waren er jagers in de familie? Esmeralda: Mijn moeder jaagde af en toe, maar op ecologische wijze, in Duitsland en Oostenrijk. Omdat roofdieren zoals de wolf er verdwenen waren, moesten jagers bepaalde dierpopulaties reguleren. Leverde dat geen ruzie op in het gezin? Esmeralda: (lachend) Nee hoor, het was geen sport voor haar, het was een ecologische noodzaak. Was uw vader betrokken bij het WWF? Esmeralda: Nee, hij had zijn eigen stichting voor de studie en het behoud van de natuur, het Leopold III-fonds. Na zijn dood heb ik er het voorzitterschap van overgenomen. Hij was er zo gedreven mee bezig dat ik er als kind automatisch in meegezogen werd. Daarom vind ik het nu zo belangrijk dat de jeugd op straat komt voor een goed klimaatbeleid. Dat zal effect hebben op de politiek. We hebben nieuwe ideeën nodig. Steunt het WWF de scholieren die op straat komen? Antoine Lebrun: We steunen hun ideeën maar het initiatief komt van hen, het is een spontane actie. Het is ontzettend belangrijk dat de jeugd mobiliseert, want het gaat om haar toekomst. Het komt ook op een goed moment, zo dicht bij de verkiezingen. Politici neigen nog altijd naar het ontkennen van de gevolgen van de klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit. Is het niet ergerlijk dat de politiek zo weinig doet aan de situatie? Lebrun: Het is complex om dingen te veranderen, zeker in België, waar vier ministers verantwoordelijk zijn voor het klimaatbeleid. Het is ook jammer dat er geen mondiale regering is die de globale plannen kan trekken die nodig zijn voor een ommekeer. We hebben ook de indruk dat politici nog altijd niet de ambitie hebben om te doen wat nodig is om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen. Voor veel mensen is het WWF vooral een organisatie voor dieren, en niet zozeer voor het milieu. Esmeralda: Klimaat en biodiversiteit zijn twee kanten van dezelfde medaille. Ze zijn het belangrijkste probleem van deze tijd. Uiteraard willen we dieren redden, maar we willen ook onszelf redden. De natuur is een spinnenweb, waarin ook wij hangen. Als dieren verdwijnen, kan dat ook op ons een effect hebben. Lebrun: Na de grote biodiversiteitsconferentie van 1992 in het Braziliaanse Rio hebben we biodiversiteit gelinkt aan problemen zoals klimaatverandering en verwoestijning. Het WWF is zich in die periode bewust geworden van het globale en samenhangende karakter van de milieuproblemen. Het is voor ons een tweeluik geworden: klimaatverandering én teloorgang van biodiversiteit. Jullie tweejaarlijkse Living Planet Report schetst een triest beeld van de toestand van de biodiversiteit. Is het niet om wanhopig van te worden? Esmeralda: Zonder hoop doe je niets. Je moet erin blijven geloven. Veel campagnes van het WWF zijn succesvol. Daar moet je je aan vastklampen. Lebrun: De rapporten doen niets anders dan bestaande cijfers bundelen. Het klopt dat de eerste reactie wanhoop kan zijn, maar dat helpt ons niet vooruit. De cijfers helpen ons om ons te concentreren op wat nodig is en op wat er kan gebeuren. Maar de tijd dringt. Misschien resten er ons maar enkele jaren om de zaken drastisch om te gooien. Sommige mensen zeggen: wat hebben wij eraan dat de reuzenpanda, jullie mascotte, blijft bestaan? Esmeralda: Het gaat om meer dan alleen de panda of de tijger. Het gaat om ecosystemen, koraalriffen, tropische wouden. Het gaat om ons leven, want biodiversiteit verschaft ons voedsel, medicatie en andere overlevingsmiddelen. Lebrun: De olifant is een belangrijk onderdeel van Afrikaanse ecosystemen. Maar we zijn in een eeuw tijd van 10 miljoen naar 400.000 olifanten gezakt, als gevolg van de ivoorkoorts. Als de situatie niet verandert, zijn er over twintig jaar geen olifanten meer. Toch is er nog een optie om ze te redden. Ze zijn belangrijk voor de redding van de ecosystemen waarin ze leven. Is dat ook het uitgangspunt van jullie recente campagne voor grote katten? Lebrun: Iconische soorten zoals de leeuw en de tijger, maar ook de neushoorn en de olifant, hebben alle vier dezelfde dramatische afname van 90 à 95 procent in honderd jaar gekend. Toch zijn er nog leefbare populaties. In de natuur heb je tippingpoints: aantallen waaronder een populatie niet meer leefbaar is. We hopen dat we die voor deze soorten nog niet bereikt hebben. Als de zwaarste gevolgen van de Industriële Revolutie binnenkort achter ons zullen liggen, krijgen de dieren misschien nieuwe kansen. Uiteindelijk kon de wolf ook terugkomen in West-Europa omdat er in Roemenië en Rusland relictpopulaties waren overgebleven. Volgens de legende zou Leopold I de laatste wolf in de streek van Brussel geschoten hebben. Esmeralda: (licht ontzet) Dat wist ik niet, ik hoop dat het niet waar is. Ik ben blij dat de wolf er weer is. In Frankrijk veroorzaakt hij wel commotie onder de schapenhouders, maar zoiets moeten we managen. De Franse president Emmanuel Macron blijkt een fervente jager te zijn. Hij wil de jacht vergemakkelijken en zelfs de vogelvangst met lijmstokken weer toelaten. Esmeralda: Als dat waar is, is het verschrikkelijk. Het probleem van veel regeringen is dat ze zwaar onder druk staan van lobbygroepen, zoals jagerslobby's en lobby's van fossielebrandstofproducenten. Ze worden erdoor gegijzeld. Het is voor ngo's niet altijd makkelijk om daartegen op te boksen. De Amerikaanse president Donald Trump en zijn Braziliaanse collega Jair Bolsonaro trekken de klimaatopwarming in twijfel en laten massaal tropisch woud kappen. Dat is geen goed voorbeeld. Lebrun: Het is altijd gevaarlijk als mensen in zulke posities het debat besmetten. Ik hoop dat Europa ervan gespaard zal blijven. Daarom is het zo belangrijk dat de jongeren zich roeren. Politici moeten beseffen dat ze de jonge generatie zullen verliezen als ze er geen rekening mee houden. Er zijn ook rechtse jongeren die hun geëngageerde leeftijdsgenoten belachelijk maken. Esmeralda: Toch kunnen we niet anders dan bewondering hebben voor jonge activisten zoals de 16-jarige Zweedse Greta Thunberg, die op de laatste klimaatconferentie een bevlogen toespraak gaf. Je zag zo dat het spontaan gebeurde. Het is werkelijk schandalig dat daar kritiek op komt. Het milieuthema moet boven rechts en links uitstijgen. Het is een kwestie van overleven voor iedereen. We zijn op weg naar 10 miljard mensen. Is er dan nog cohabitatie met de natuur mogelijk? Lebrun: Dat is een heikel punt waar ngo's niet graag over spreken. We weten niet waar de limiet ligt. Specialisten zeggen dat we met 10 miljard mensen nog altijd een zeker evenwicht met de biodiversiteit kunnen hebben, maar veel meer mag het toch niet zijn. We moeten de planeet leefbaar houden, maar ze heeft fysieke limieten. Haar capaciteit om veel mensen een comfortabel bestaan te gunnen, is niet eindeloos. Esmeralda: Het zal in ieder geval niet lukken met de manier waarop we bezig zijn. We consumeren te veel, en we eten vooral te veel vlees. Dat moet veranderen. Leeft u zelf duurzaam? Esmeralda: Ik eet al tien jaar geen rood vlees meer, maar ik beken dat ik af en toe nog kip eet. Ik ben niet perfect, maar ik wil mijn steentje bijdragen, zoals iedereen zou moeten doen. Toch staan politici niet te springen om maatregelen te nemen die tegen het comfort van hun kiezers ingaan. Esmeralda: Nee. Je ziet dat aan de opvolging van het klimaatakkoord van Parijs. Veel holle woorden, maar weinig concrete actie. Het vertrouwen was groot dat president Macron het in Frankrijk anders zou doen, maar de mensen zijn al ontgoocheld. We hebben burgers nodig om de actie gaande te houden. Macrons populaire minister van Leefmilieu, Nicolas Hulot, gaf er na een jaar de brui aan. Esmeralda: Hij besefte dat hij te veel compromissen moest maken. Dat werd heel moeilijk. Over honderd jaar zou de mensheid over haar piek heen zijn. Houden we het vol tot dan? Lebrun: De problemen zullen gigantisch zijn. Hoe meer onevenwicht er komt tussen de bevolking en de capaciteit van de aarde om ons op te vangen, hoe instabieler het systeem wordt. Dan zal natuurbescherming misschien niet eens de belangrijkste problematiek meer zijn, maar zullen er conflicten tussen mensen ontstaan. We weten ook niet wat er zal gebeuren als we door de klimaatopwarming een derde van de oogsten verliezen. In de competitie tussen mens en natuur weten we toch wie er zal verliezen? Lebrun: Ik hoop van niet. Ik zie bemoedigende signalen. In Europa hebben we na de industrialisering en de bevolkingsdruk ook niet alles aan natuur verloren. In Cambodja werken we aan een project om de tijger te herintroduceren, met steun van alle betrokkenen: de overheid, ondernemers, de lokale bevolking. Het project zal over tien jaar 30 miljoen dollar kosten, waarvan 11 miljoen van twee grote donateurs zal komen. Sommige mensen zullen vinden dat dit ontzettend veel geld is om een diersoort te redden. Lebrun: Maar de tijger heeft dat geld niet nodig. Het gaat bijna uitsluitend naar mensen, vooral de lokale bevolking. Esmeralda: In het Congolese Virungapark neemt de populatie van de bedreigde berggorilla weer toe, ondanks de grote instabiliteit in de regio. Er zijn er nu weer meer dan 1000. In Rwanda kost het al 5000 dollar om naar de gorilla's te gaan kijken. Ook dat is geld dat vooral naar mensen gaat. Er moet wel een regelrechte oorlog uitgevochten worden om de gorilla's te redden. Esmeralda: Correct, maar dat kan niet anders als je met zware stroperij te kampen krijgt, en als de milities die de stroperij organiseren ook de lokale bevolking terroriseren. Ik besef dat het op het randje van de mensenrechten zit, maar wat als die permanent geschonden worden? De parkwachters zouden ook liever niet met kalasjnikovs rondrijden, maar in dorpen gaan uitleggen wat de alternatieven zijn voor houtskool om te koken en te verwarmen, zodat de dorpelingen niet meer in het woud hoeven te kappen. Kun je het werk van het WWF niet beschouwen als een vorm van herverdeling: middelen van rijke landen transfereren naar arme? Lebrun: In zekere zin wel. We hebben de meest bedreigde ecosystemen op aarde geïdentificeerd. België valt daar niet onder, de berggorilla's wel. Veel van wat er elders verdwijnt, is een gevolg van de manier waarop wij leven. Wij hebben palmolie nodig, dus verdwijnen er wouden in Sumatra en Borneo. Wij hebben rubber nodig, dus verdwijnen er wouden in Afrika. Dan vind ik het niet meer dan normaal dat wij helpen om de natuur ginder te beschermen. Doet WWF-België ook iets in eigen land? Lebrun: Ja hoor. De helft van ons budget wordt in België besteed, onder meer aan campagnes om mensen, politici inbegrepen, te sensibiliseren voor onze thema's. Onderwijs is altijd belangrijk. Je ziet wat een slecht opgevoed iemand als Donald Trump aan ellende kan veroorzaken. Maar we investeren ook in natuurprojecten. Het draagvlak voor natuur en milieu verhoogt. Merken jullie dat? Lebrun: Ons ledenbestand is sinds 2013 gestegen van 80.000 naar 120.000, ons budget van 10 miljoen euro naar bijna 15 miljoen. Een van de zeldzaamste dieren op aarde is de vaquita, een kleine dolfijn voor de westkust van Mexico. Is hij nog te redden? Lebrun: Ik weet het niet. Er zijn er nog een veertigtal. Dat is weinig. Ze zijn het slachtoffer van de illegale visserij op de totoaba, een grote vis waarvan de organen in China veel geld opbrengen. De totoaba is een surrogaat voor een verwante soort uit de Chinese Gele Rivier, die om dezelfde reden compleet in de vernieling is gevist. De dolfijn is een slachtoffer van de visserij, want hij verdrinkt als bijvangst in de netten. Overbevissing blijft trouwens op veel plekken in de wereld een gigantisch probleem. Volgen jullie de situatie van de walvissen? Esmeralda: Uiteraard. Ik heb een dochter die aan mariene biologie doet. Ik hoor er dus geregeld over. Sommige soorten doen het goed, andere zijn nog altijd bedreigd. Walvissen hebben onder meer te lijden van de enorme plasticvervuiling in de oceaan. Er zijn zelfs al microplastickorreltjes in menselijke embryo's gevonden als gevolg van de plasticbesmetting van vissen die wij eten. Dat is verschrikkelijk. Wat is jullie persoonlijke grote hoop voor de toekomst? Esmeralda: Ik hoop dat de mensen eindelijk op grote schaal gaan beseffen dat wij deel zijn van de natuur, en er niet boven staan. Veel mensen lijken zo sterk losgekoppeld van de natuur dat ze niet meer beseffen hoe belangrijk ze is. Kijk naar de dramatische afname van nuttige soorten als bijen en hommels. Maar ik voel dat het bewustzijn groeit. Als je hoort dat de voornaamste bekommernis van de politici en ondernemers die op het Wereld Economisch Forum in het Zwitserse Davos aanwezig zijn, niet de handelsoorlog of eventueel een echte oorlog is maar de klimaatproblematiek, dan zijn we misschien toch op de goede weg. Het is natuurlijk goed voor je persoonlijke marketing om wat vaagheden over je bekommernis voor het klimaat te debiteren. Esmeralda: Daar moeten we overheen. Ook ondernemers moeten denken aan de toekomst van hun kinderen en kleinkinderen, en niet uitsluitend aan die van hen en hun aandeelhouders. Lebrun: Ook voor mij is de toenemende bewustwording belangrijk. Natuurbehoud zou een plaats in het hart van alle maatschappelijke projecten moeten krijgen. Het is de enige manier om de planeet bewoonbaar te houden. Voor de mens en voor andere dieren. Maar ik begrijp dat het niet altijd makkelijk is. De natuur gedraagt zich niet altijd zoals wij het zouden willen.