De overheid voert een race tegen de klok om te vermijden dat we in 2029 met potlood en papier moeten stemmen. Toch doen noodscenario’s de ronde. Minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR) suggereert om uit voorzorg alvast verkiezingspapier in te kopen.
Nu de federale regering een begrotingsakkoord heeft gesloten, zijn vervroegde verkiezingen van de baan. Als alles goed gaat, trekken we pas in 2029 opnieuw naar de stembus. Dan staan federale, Vlaamse en Europese verkiezingen op de planning. Een jaar later, in 2030, volgen de lokale verkiezingen.
Het zou kunnen dat we allemaal opnieuw zullen stemmen met potlood en papier — óók op plekken waar stemmen via computers al jaren ingeburgerd is. Dat staat in een nota van minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR).
De knoop zit bij Smartmatic, een multinational met zijn hoofdzetel in Londen die gespecialiseerd is in elektronisch stemmen. De overeenkomst van onze overheden met Smartmatic loopt tot 2027. Een nieuw contract is dus noodzakelijk met het oog op 2029. Maar om op tijd te zijn, had halverwege dit jaar een overheidsopdracht gelanceerd moeten worden.
Vanuit de oppositie roept Vincent Van Quickenborne (Open VLD) via een wetsvoorstel de regering op om werk te maken van digitaal stemmen.
Geen veiligheidsupdates
Dat is niet alles. Van de 4207 stembureaus waar elektronisch wordt gestemd, gebruiken 3211 bureaus – of driekwart – de apparatuur van de eerste generatie, die werd aangekocht in 2012. ‘Als deze apparatuur langer wordt gebruikt,’ stelt de nota van Quintin, ‘brengt dat onvermijdelijk aanzienlijke risico’s met zich mee voor de betrouwbaarheid ervan op de dag van de verkiezingen.’
Bovendien wordt de software op die computers niet langer ondersteund met veiligheidsupdates, ‘wat de IT-beveiliging van het verkiezingsproces in gevaar zou kunnen brengen’. Met Russische of Chinese hackers op de loer is dat een nachtmerriescenario.
Nog verontrustender: de veroudering werd al duidelijk bij de lokale verkiezingen van vorig jaar. Een college van deskundigen stelde in meerdere Vlaamse stembureaus vast dat stemcomputers niet opstartten of niet naar behoren functioneerden. Alleen omdat in Vlaanderen de opkomstplicht was afgeschaft – en er minder volk kwam stemmen – bleef de hinder relatief beperkt.
Smartmatic suggereerde al om de toestellen van de tweede generatie te verlengen tot 2031. Maar dat zet geen zoden aan de dijk, want slechts tien Vlaamse gemeenten gebruiken die computers. In Vlaanderen stemt ongeveer de helft van de gemeenten met de computer, in Brussel alle gemeenten. In Wallonië wordt er nog met potlood en papier gestemd.
Papier kopen
Quintin roept op tot overleg tussen de deelstaten om een beslissing te nemen. In een ideaal scenario wordt er tegen 2029 een volledig nieuw elektronisch stemsysteem in gebruik genomen. Dat is ook wat de Vlaamse regering, bij monde van minister van Binnenlands Bestuur Hilde Crevits (CD&V), aangeeft in een brief aan Quintin.
Maar de administratie staat daar huiverachtig tegenover. ‘Het wordt niet aanbevolen om massaal nieuwe elektronische stemsystemen in te voeren zonder eerst een proeffase met kleinschalige experimenten tijdens echte verkiezingen te doorlopen’, klinkt het. Zomaar beginnen met de uitrol wordt ‘onrealistisch en zeer riskant’ genoemd.
En dus wil Quintin het zekere voor het onzekere nemen. ‘Op het gebied van risicobeheer is het absoluut noodzakelijk om te voorzien in de begrotingsmiddelen voor de aankoop voor alle gemeenten in het land van wit verkiezingspapier en blauw en roze papier (voor respectievelijk de federale, Europese en gewestelijke verkiezingen, nvdr)’, stelt de nota.
‘Een terugkeer naar potlood en papier zou de geloofwaardigheid van ons democratisch systeem ondermijnen.’
In theorie blijft het de bedoeling om een nieuw elektronisch systeem klaar te hebben tegen 2029. Maar zelfs de FOD Binnenlandse Zaken vindt die timing ‘niet realistisch’. Een volledig papieren scenario als terugvaloptie is dus cruciaal.
Een voordeel: als de verkiezingen in 2029 met papier plaatsvinden, betekent dat een besparing van 20 miljoen euro. Voor de Vlaamse overheid gaat het zelfs om 40 miljoen euro.
Stemmen via smartphone
Wat met digitaal stemmen via computer of smartphone, zoals ze in Estland al doen? In de vorige beleidsperiode liet de regering een studie uitvoeren waaruit bleek dat zoiets pas mogelijk zou zijn vanaf 2034. Bovendien hebben cyberexperts vragen bij een volledig digitale stembusslag, zeker met de dreiging uit Rusland in het achterhoofd.
Vanuit de oppositie roept Vincent Van Quickenborne (Open VLD) via een wetsvoorstel de regering op om er toch werk van te maken. ‘Estland is een democratie aan de grens met Rusland. Zij weten wat de gevaren inhouden. Denk ook aan de voordelen voor studenten tijdens de examenperiode en voor Belgen in het buitenland, die nu een hele Kafka-procedure moeten doorlopen.’
Voor de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) is noch papier, noch de smartphone een optie. Een nieuw elektronisch systeem is cruciaal. ‘Een terugkeer naar potlood en papier zou de geloofwaardigheid van ons democratisch systeem ondermijnen.’
