Professor Herman Matthijs staat stil bij de manier waarop Europa werk wil maken van het dossier van de bevroren Russische tegoeden bij Euroclear in Brussel.
De Duitse bondskanselier Friedrich Merz heeft afgelopen vrijdag in Brussel, samen met Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, de Belgische regering onder druk gezet om de Russische bevroren tegoeden bij Euroclear aan Oekraïne over te maken. Een dergelijk offensief tegen een lidstaat – en dan nog een van de oprichters van de Europese Unie – is du jamais vu.
Hieronder volgen tien bedenkingen en vragen.
1. Duitse agenda of Europese agenda?
Is het trio bestaande uit Friedrich Merz, Ursula von der Leyen en Manfred Weber de Duitse agenda aan het opdringen, wat niet hetzelfde is als een Europese agenda? Waarom is Duitsland zo gefixeerd op Euroclear en op de vitale belangen van een andere lidstaat? Dit is nog nooit vertoond in de EU-geschiedenis. Met andere woorden: wat is de geheime agenda van Berlijn in dit verhaal?
2. Is het voorstel besproken binnen de volledige Commissie?
De Europese Commissie stelt voor om een groot deel van de Russische middelen bij Euroclear over te boeken naar Oekraïne. Maar is dit voorstel besproken in de voltallige Commissie? Indien ja: wat was dan de houding van het Belgische lid?
Indien neen: waarom niet?
3. Ongepaste rechtsgrond?
Von der Leyen baseert haar plan op artikel 122 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. Dat artikel gaat echter over steun aan of tussen lidstaten bij grote rampen. Sinds wanneer is Oekraïne een lidstaat van de Europese Unie?
Bovendien voldoet Oekraïne in de verste verte niet aan de Kopenhagencriteria. De uitbreiding van de EU naar 27 lidstaten is ook budgettair geen succes gebleken: de 14 lidstaten van vóór 2004 betalen vandaag nog steeds 88 procent van de eigen middelen die de EU-begroting financieren.
4. Lobbyen tegen België
Opmerkelijk is dat von der Leyen ook actief steun zoekt bij andere lidstaten tegen België. Zeven landen (de drie Baltische staten, Ierland, Finland, Polen en Zweden) steunen haar plan. Als deze landen vinden dat er meer geld naar Oekraïne moet gaan, kunnen ze dat altijd doen via hun eigen nationale begroting.
Daarbij hebben de Baltische republieken en Polen sinds hun toetreding enorme steun gekregen uit de Europese begroting. Ierland is tijdens de bankencrisis van 2010 eveneens aanzienlijk geholpen.
5. De Raad zwijgt
Von der Leyen duwt dit Euroclear-idee door, terwijl dit soort beslissingen normaal genomen wordt door de Raad. Van de vaste Raadsvoorzitter en het Deense roulerende voorzitterschap is tot nu toe niets gehoord over dit thema.
Waarom worden bovendien de geblokkeerde Russische gelden in andere lidstaten niet aangesproken?
6. Risico voor het bancaire imago en de Belgische financiën
Een inbeslagname van deze middelen schaadt het bancaire imago van België en bij uitbreiding dat van de hele eurozone. Kan de ECB hiermee akkoord gaan?
De Belgische overheidsschuld bedraagt al 106 procent van het BBP. Als België bovendien zou moeten instaan voor de 180 miljard euro aan Russische middelen die bij Euroclear geblokkeerd staan, wordt de toestand van de openbare financiën helemaal onhoudbaar.
7. Gekwalificeerde meerderheid?
Von der Leyen wil haar voorstel laten goedkeuren via een gekwalificeerde meerderheid, zoals bij de EU-begroting. Die vereist dat minstens 15 van de 27 lidstaten voor stemmen (55 procent), én dat zij 65 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigen, ofwel ongeveer 300 miljoen van de 450 miljoen inwoners.
Maar zoals bekend volstaan vier blokkerende landen om zo’n voorstel tegen te houden. Wat met onthoudingen, die doorgaans bij de neen-stemmen worden geteld? Bovendien wordt niet uitgelegd waarom precies deze stemprocedure van toepassing zou zijn.
8. Eigen middelen vereisen unanimiteit
Een wijziging van het eigenmiddelenbesluit en het aangaan van EU-leningen vergen unanimiteit in de Raad. Dat is ook gebeurd bij de COVID- en SAFE-leningen.
Een EU-lening zou bovendien getuigen van solidariteit tussen de lidstaten, maar dat principe lijkt von der Leyen nu te laten varen.
Aangezien het Euroclear-plan neerkomt op een nieuw soort eigen middel, lijkt unanimiteit eigenlijk onvermijdelijk.
9. België moet open stemming vragen
Op de komende EU-top kan de Belgische delegatie best een formele stemming vragen. Dat moet dan gebeuren via de Raadsvoorzitter en het Deense voorzitterschap. Zo kan België openlijk tegenstemmen en wordt duidelijk welke lidstaten nog als bondgenoten gelden.
Welke de uitkomst ook is, von der Leyen dreigt met dit dossier vooral zichzelf en de toekomst van de EU in problemen te brengen.
10. Tijd voor een onafhankelijke audit van de Oekraïnesteun
De afgelopen jaren zijn honderden miljarden euro’s vanuit de EU-begroting en vanuit nationale begrotingen naar Kiev gevloeid. Het wordt tijd dat de Europese Rekenkamer, eventueel met OLAF, een onafhankelijke audit uitvoert.
Het corruptieniveau in het land van Zelensky ligt hoog, en West-Europese belastingbetalers hebben het recht te weten hoe efficiënt en correct al die middelen zijn besteed.
Conclusie
Deze Euroclear-zaak komt als een politiek godsgeschenk op de tafel van eerste minister Bart De Wever terecht. Bijna het volledige politieke spectrum steunt hem in zijn verzet.
Over twee weken verschijnt de traditionele kerstpeiling. Aangezien verhalen over geld altijd publieke interesse wekken, wordt het uitkijken naar de gevolgen in de peilingsresultaten.