Grondwetspecialist Quinten Jacobs: ‘De Wever kan alleen de nieuwe Dehaene worden als hij een staatshervorming doorvoert’

Het begrotingswerk van premier Bart De Wever (N-VA) verdient geen schoonheidsprijs. En dat is ook helemaal niet de bedoeling, zegt grondwetspecialist en auteur Quinten Jacobs. ‘Onder politologen heerst de misvatting dat politici worden afgestraft als ze saneren.’

Hij werd geboren in het allerlaatste regeringsjaar van Jean-Luc Dehaene. En toch ondervindt Quinten Jacobs geen last van ageism, of vooroordelen op basis van leeftijd. De Vlaamse elite hangt aan de lippen van de 26-jarige grondwetspecialist en columnist bij De Tijd. Op de presentatie van zijn boek Het betonnen beleid gaven prominenten zoals gewezen premier Herman Van Rompuy (CD&V), ex-minister-president Geert Bourgeois (N-VA) en Open VLD-voorzitter Frédéric De Gucht acte de présence. En ook eerste minister Bart De Wever (N-VA) heeft het boek gelezen.

In zijn boek analyseert Jacobs niet alleen waarom verkozen politici steeds machtelozer worden, hij reikt ook alternatieven aan. Dat doet hij op een frisse en laagdrempelige manier, zodat zelfs de Bijzondere Financieringswet bijna sexy wordt – met de nadruk op ‘bijna’.

Zelf blijft hij bescheiden onder het succes. ‘Eigenlijk vertel ik niet zoveel nieuws’, zegt hij in een steriel witte Brusselse koffiebar. ‘Misschien is het de manier waarop ik het overbreng? Bij journalisten en politologen gaat het altijd over politici als poppetjes. Ze worden voorgesteld als angsthazen die voortdurend bang zijn voor de kiezer. Maar er zijn ook dieperliggende factoren die hun handelen beknotten.’

Daarover straks meer. Eerst moeten we het over het federale begrotingsakkoord hebben. Met een inspanning van 9,2 miljard euro deed de regering-De Wever de grootste besparingsoefening sinds de jaren 1990. De knipogen van de eerste minister richting Jean-Luc Dehaene (CD&V) zijn zelfs niet meer subtiel. Toch zijn er grote verschillen tussen toen en nu, zegt Jacobs. ‘Dehaene bracht het begrotingstekort van 7 naar 0 procent van het bbp. Daar zit De Wever bij lange niet. Maar dit begrotingsakkoord is impressionant. Zonder meer.’

Maar met een warrige btw-verhoging en een rommelige indexaanpassing blijft het ook wel knutselwerk?

Quinten Jacobs: Zo’n omvangrijk akkoord zal nooit een schoonheidsprijs krijgen. De kat moet vooral muizen vangen. Aan tafel zitten vijf partijen die heel anders denken over koopkracht, pensioenen, de index. De samenleving is daar diep verdeeld over. Als De Wever in die gepolariseerde setting een akkoord vindt, dan interesseert het me niet of het mooi is of niet. Bovendien is het goed bestuur. De Wever hoopt op terugverdieneffecten van 5 miljard euro, maar rekent die niet mee. Hij herhaalt de fout van het regeerakkoord niet, toen op nogal enthousiast berekende terugverdieneffecten werd gerekend.

Vindt u het verdedigbaar dat de index wordt afgetopt boven lonen van 4000 euro bruto in 2026 en 2028? Twee mensen die hetzelfde werk doen in hetzelfde bedrijf krijgen mogelijk een andere index. U bent jurist: is dat discriminatie?

Jacobs: Niet noodzakelijk, nee. Ik verwacht wel praktische problemen en een flink robbertje vechten over de precieze uitwerking. Maar het klopt: er zullen mensen zijn die gelijkwaardig werk doen en door brute pech toch een verschillende index krijgen. Dé index bestaat immers niet, er zijn tal van verschillende indexen voor verschillende categorieën werknemers en arbeiders.

De werkgevers hoeven maar de helft van de uitgespaarde index door te storten naar de overheid. Dankzij de maatregel krijgen bedrijven meer zuurstof, zegt de regering.

Jacobs: (kijkt bedenkelijk) Dat is nogal voluntaristisch. In realiteit heeft deze indexmaatregel vooral twee andere doelen. Eén: de koopkracht beschermen van de mensen met de laagste inkomens, want zij zien hun loon wel volledig geïndexeerd. En ja, ik weet dat de groep mensen die meer dan 4000 euro bruto verdient groot is, maar dat is verdedigbaar. En twee: de begroting stutten, aangezien de helft van de opbrengst voor bedrijven aan de staat wordt betaald en door het feit dat de ambtenarenlonen en pensioenen minder snel stijgen. Dit is dus géén economische stimuleringsmaatregel. Zég dat dan ook gewoon zo.

Met een btw-verhoging treft de regering onder meer frietjesliefhebbers, festivalgangers en cultuurminnaars.

Jacobs: De discussie over de btw-maatregelen is sterk communautair gekleurd. In Franstalig België is de winkelkar uitgegroeid tot een symbool, wat veel minder speelt in Vlaanderen. Doordat de MR wordt opgejaagd door de PS, de PTB en Ecolo was Georges-Louis Bouchez daar ondanks zijn stoere praat erg gevoelig voor geworden. Om de Franstaligen aan tafel tegemoet te komen, heeft men de winkelkar niet durven te raken, waardoor je bij de btw voor festivaltickets en pesticiden uitkomt. Het communautaire verhaal speelt ook bij de accijnsverhoging voor aardgas.

Klopt dat? ‘Ook in Luik verwarmen we op gas’, zei PVDA-voorzitter Raoul Hedebouw.

Jacobs: Dat is een anekdote. De feiten zijn dat in Vlaanderen 67 procent van de huishoudens op aardgas verwarmt. In Wallonië is stookolie belangrijker. Uiteráárd zijn de hogere accijnzen op gas communautair. De N-VA heeft dit geslikt in het belang van het compromis.

Heeft de harde houding van Bouchez u verbaasd?

Jacobs: Nee. Bouchez begrijpt het politieke spel perfect. Alles draait om strijd. Ook nu, na een akkoord met tal van nieuwe belastingen, blijft Bouchez de antitaksman. Dat beeld zal blijven hangen, zowel in Wallonië als in Vlaanderen. De N-VA doet het in haar broek. Ze zijn bang dat de MR hen langs rechts inhaalt. Bouchez doet met de N-VA wat De Wever twintig jaar lang met de CD&V heeft gedaan.

Als Bouchez de politieke winnaar is, is Conner Rousseau (Vooruit) dan de verliezer?

Jacobs: Nee hoor. Bouchez en Rousseau spelen voor een ander publiek, dus kunnen ze allebei winnen. In het pensioenakkoord kwamen er sociale correcties dankzij de socialisten, zoals ziekte niet laten meetellen voor de pensioenmalus. Vooruit doet in Arizona zaken die haaks staan op hun sociaal-economische overtuigingen. Dat is moedig van hen, want het wordt niet evident om het aan de kiezer uit te leggen. Voorlopig halen ze net genoeg binnen. Ik denk dat veel mensen de driedaagse staking van vorige week vooral irritant vonden. Arizona heeft een groter draagvlak dan de vakbonden.

De Wever belooft werkenden ongeveer 1000 euro meer tegen 2030. De oppositie zegt dat de regeringspartijen woordbreuk plegen met allerlei nieuwe belastingen die niet in verkiezingsprogramma’s stonden.

Jacobs: Alle programma’s zijn doorgerekend door het Planbureau. Heel weinig partijen kwamen nog maar in de buurt van wat Europa van ons verwacht, zoals een tekort van hoogstens 3 procent van het bbp en de uitgavennorm. Het was onvermijdelijk om bijkomende inkomsten te vinden. Is dat kiezersbedrog? Strikt genomen: ja. Alleen wil ik de criticasters vragen waar zij de 10 miljard euro zouden halen en daarvoor een democratische meerderheid zouden vinden. De Open VLD wil meer besparen in de gezondheidszorg. Awel, waar? Zeg me exact welke mensen minder hulp zullen krijgen. Het Vlaams Belang wil geld puren uit de ‘migratiefactuur’. Maar begin niet over een opt-out uit het Europese migratiebeleid zoals in Denemarken. Dat is onderhandeld toen Denemarken bij de EU toetrad, daarna is dat onmogelijk. Punt. Dat soort vragen stellen journalisten te weinig. Jullie gaan vaak mee in een verhaal van abstracte principes zonder het concreet te maken. Zie ook de ambitie van De Wever om de interne barrières in de Europese Unie weg te werken.

Door die belemmeringen verliest de EU jaarlijks 1700 miljard euro aan welvaartsgroei. ‘We verkeren in een handelsoorlog met onszelf’, zegt De Wever. De muren moeten gesloopt.

Jacobs: Heeft één journalist al eens doorgevraagd wat dat betekent? De belemmeringen tussen EU-lidstaten bestaan niet uit tarieven – dat is allang verboden – maar uit wetgeving die niet op elkaar is afgestemd. Dat gaat over telecom en energie, maar ook over vennootschapsrecht en arbeidsmigratie. In het Europa van De Wever zijn er dan eengemaakte Engelstalige ondernemingsrechtbanken om geschillen te beslechten. Dat zou de bewegingsvrijheid van afzonderlijke regeringen opnieuw wat beknotten. Mij goed, maar vertel dat dan eerlijk.

Terug naar Arizona. In tegenstelling tot de tijd van Dehaene zit premier De Wever met een groot Vlaams Belang in de oppositie. Ook de marxisten van de PVDA staan sterker dan ooit. Kunnen zij met deze besparingen en belastingen achteroverleunen?

Jacobs: Sinds 1987 hebben slechts twee premiers de verkiezingen niet verloren: Jean-Luc Dehaene en Guy Verhofstadt. Verhofstadt kon dat dankzij budgettaire doping en trucjes, maar Dehaene deed het na een enorm saneringsplan. Onder politologen heerst de misvatting dat politici worden afgestraft als ze saneren. Met historische hervormingen in de pensioenen, de arbeidsmarkt, langdurige ziekte en werkloosheid kan De Wever wel degelijk de verkiezingen winnen. Wel ontbreekt er iets belangrijks aan zijn palmares. De Wever kan alleen de nieuwe Dehaene worden als hij een staatshervorming doorvoert.

Daarvoor heb je een tweederdemeerderheid nodig. Die is er niet.

Jacobs: Die had Dehaene ook niet. Toch heeft hij met het Sint-Michielsakkoord in 1993 de meest ingrijpende staatshervorming ooit gemaakt. België werd een volwaardige federale staat, met bijvoorbeeld een rechtsreeks verkozen Vlaams Parlement. De Wever richt zijn vizier op tien jaar besturen. Ik hoop dat hij die tijd zal gebruiken om de meerderheid te zoeken, want verder saneren in de huidige structuren is onmogelijk.

Waarom? Deze regering vond ruim 9 miljard zonder een sociaal bloedbad aan te richten.

Jacobs: (geprikkeld) Met de grootste hervorming in decennia stevent de federale begroting nog af op een tekort van ruim 4 procent van het bbp. Sinds 2006 heeft België geen enkele begroting in evenwicht gehad. Als je morgen stopt met geld uit te geven aan justitie, de politie, de brandweer, asiel en migratie en Buitenlandse Zaken, dan heb je nóg geen begroting in evenwicht.

Op papier haalt de federale regering 255 miljard euro op, maar het gros daarvan is ze meteen kwijt aan de sociale zekerheid en de deelstaten. Alle grote facturen van de toekomst belanden nochtans bij de meest armlastige overheid: gezondheidszorg, pensioenen, defensie en rentelasten. Die bom moeten we ontmantelen en verspreiden over de deelstaten. Dat doen we het best door de gezondheidszorg en de personenbelasting volledig over te hevelen. Wij burgers blijven dus gewoon onze belastingen betalen, alleen verandert de ontvanger.

De Vlaamse regering moet dus mee in het bad. Alleen heeft die zopas ook haar grootste sanering ooit doorgevoerd ter waarde van 1,5 miljard euro.

Jacobs: (glimlacht) In Vlaanderen discussieerde men dagen over enkele duizenden euro’s in individuele dossiers voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Op datzelfde moment zochten hun federale collega’s aan de overkant van de straat naar miljarden. Dat is kolder. De eerlijke waarheid is dat de Vlaamse regering zich foliekes zoals de frigobon kan permitteren. Dankzij de Bijzondere Financieringswet komt ruim de helft van de Vlaamse inkomsten vanzelf via federale dotaties. Dat geld is bovendien gekoppeld aan de index en de groei. Tussen 2021 en 2024 kreeg Vlaanderen meerinkomsten cadeau van 6,5 miljard euro. Gratis en voor niets. Dat is meer dan het dubbele van het budget van Justitie. En dus is het plezierig in de Vlaamse regering. Zolang Vlaanderen zelf niet méér verantwoordelijk wordt voor zijn inkomsten, zal het niet besparen.

Riskeren de Walen een slechtere gezondheidszorg te krijgen dan het rijkere Vlaanderen?

Jacobs: Niets is onvermijdelijk. Als de Waalse regering vindt dat er meer geld naar de gezondheidszorg moet vloeien, dan moet zij – net als elke overheid ter wereld – zelf beslissen om meer belastingen te heffen. Dat is zo’n rare kronkel in het denken van de PS. Enerzijds roepen socialisten van de daken dat de samenleving maakbaar is. Anderzijds is er volgens hen een soort wetenschappelijke zekerheid dat Wallonië voor altijd arm zal zijn.

Tot slot, hoe keek u naar de RTL-reportage van Christophe Deborsu in Verviers? Ook in het begrotingsdebat speelden de getuigenissen over mogelijke excessen met de ziekte-uitkering een rol.

Jacobs: Uiteraard was ik geshockeerd door wat Deborsu getoond heeft. Tegelijkertijd begrijp ik de kritiek op de uitzending. Deborsu vergeleek het zelf met de Pano-reportage in het OCMW in Anderlecht, maar dat is totaal absurd. De VRT werkte er een jaar aan, dat is onderzoeksjournalistiek. Elke journalist kan tien mensen voor de camera halen en achter elkaar plakken. Wat Deborsu toonde, zit wel knal in het frame van de N-VA. Het verbaast me dat ze de Kinepolis niet hebben afgehuurd om de reportage non-stop af te spelen.