Panama Papers: ‘Zijn we de verontwaardiging verleerd?’

‘Hoeveel allitererende hashtags moeten er nog volgen om de politiek aan haar verantwoordelijkheden te herinneren of om het volk op straat te jagen?’ vraagt Lennert De Vroey zich af.

Indignez-vous, schreef Stéphane Hessel in 2010. Wees verontwaardigd. Pik het niet. Het vlammende essay van de Franse activist inspireerde wereldwijd verzet, van de Indignados tot de Occupy-beweging. In de context van een financiële crisis had men dan ook best goede redenen om zich boos te maken. 2011 werd, van Tahrir over Syntagma Square tot Wall Street, een jaar van revolutie.

Nu, vijf jaar later, is het opmerkelijk te moeten vaststellen dat we daarvoor de strijdlust van een kranige negentiger nodig hadden. Aan redenen voor verontwaardiging hoeft het ons ook nu nochtans niet te ontbreken. Er was de nasleep van de bankencrisis, die de soms ronduit criminele rol van de financiële sector pijnlijk bloot legde. Dan kwamen de lekken. LuxLeaks. SwissLeaks. En nu dus de Panama Papers. Briljante onderzoeksjournalistiek van het ICIJ, maar waarheen leidt ze?

Het zijn onthullingen die voor de nodige deining zorgen: overuren voor een advocaat, gespannen stiltes in ommuurde villa’s, een petitie hier, een onderzoekscommissie daar. Maar deining is niets anders dan een rimpeling aan het wateroppervlak. Terwijl fiscale fraude in felle retoriek veroordeeld wordt, van Washington tot in de Wetstraat, bekijkt het kernkabinet op Hertoginnedal hoe er in de sociale zekerheid gesnoeid kan worden. Wie gelooft nog dat de Kaaimantaks – met een (optimistisch) geschatte jaarlijkse opbrengst van 460 miljoen euro – meer is dan een doekje voor het bloeden, met een minister van Financiën die naar de rechter stapt om 700 miljoen euro fiscale bijdrage van multinationals vooral niet te moeten innen?

Golven

We hebben geen deining nodig, maar golven. Verontwaardiging kan helpen om zo’n stroom in beweging te zetten.

Zijn we de verontwaardiging verleerd? Hoeveel allitererende hashtags moeten er nog volgen om de politiek aan haar verantwoordelijkheden te herinneren? Om het volk op straat te jagen? Met behulp van een interactieve kaart ontdek je met een muisklik hoeveel offshore-Belgen je gemeente telt; hoeveel buurtbewoners weigeren een eerlijk steentje bij te dragen. Frustrerend, niet? Gek genoeg zet de hoogte van een aangrenzende haag of een streep verloren zonlicht ons veel sneller aan tot actie dan de criminele koppigheid van recidivisten die zich boven iedere norm of wet verheven voelen; en dan een politieke klasse die zich vele malen te afhankelijk weet om zulke praktijken met wortel en tak uit te roeien.

Koppen

Een kop die wel gerold is, is die van de Ijslandse premier Gunnlaugsson. Een boze massa in Reykjavik maakte duidelijk dat diens positie na onthullingen in de Panama Papers onhoudbaar was geworden.

Gunlaugssons gedwongen aftreden is hoopgevend, maar hoeft niet erg te verbazen. Een publiek figuur in een formeel politiek ambt – een regeringsleider – is een relatief eenvoudig doelwit. De echte uitdaging wordt om het achterliggende systeem te zien, ontrafelen en effectief bestrijden. Laten we de Panama Papers daarom niet in de eerste plaats aangrijpen voor een zoveelste rondje Poetin-bashen, of om in dikke koppen trieste individuen als de Spoelberchs of Lionel Messi door het slijk te halen. Laten we ze gebruiken om samen – journalist, burger en wie weet ook de politicus – op te staan tegen een wereld waarin het kapitaal zijn zin kan doen omdat economische wetten de politieke dicteren. En laten we daar ontzettend verontwaardigd over zijn.

Wijlen Stéphane Hessel zal ons er niet meer aan kunnen herinneren. Toch zou de inspiratie wel eens opnieuw uit Franse hoek kunnen komen. Daar is al ruim een week de bezetting van de Place de la République in Parijs aan de gang, nadat ruim een miljoen Fransen op straat waren gekomen tegen de hervorming van de arbeidswetgeving. De pas geboren protestbeweging, Nuit Debout, vond vorige week z’n weg naar Brussel. Benieuwd of iets van die revolutionaire geest ook de besluitvorming in reactie op een zoveelste fiscaal schandaal kan inspireren. Die zal immers mee bepalen hoe verontwaardigd we achterblijven als het stof van de Panama Papers weer gaan liggen is – en wat we met die verontwaardiging doen.

Lennert De Vroey is student Internationale Politiek aan de UGent