‘Oplossingen voor problematiek van het regenwoud moeten in eerste plaats van de inwoners komen’

Het verhaal van Manu, die al bijna 20 jaar in de Amazone woont, werpt een nieuw licht op de problematiek van het regenwoud en de oplossingen hiervoor, die volgens haar in de eerste plaats van de inwoners moeten komen.

In 2000 vertrok de jonge Italiaanse biologe Emanuela Evangelista – Manu voor de vrienden – naar het Amazonewoud om er onderzoek te doen naar reuzenotters. Al gauw was dit met uitsterven bedreigde dier niet het enige wat haar aandacht trok. De wetenschapster zag haar kans schoon om een bijdrage te leveren aan de broodnodige bescherming van de regio, pendelde een tijdje heen en weer tussen Europa en Brazilië, en vestigde zich tenslotte definitief in Xixuaú, een kleine gemeenschap op 32 uur varen van Manaus. Inmiddels is ze met de kleinzoon van het dorpshoofd gehuwd en is haar lot definitief met dat van het woud verbonden.

Sensibiliseren van binnenuit

Hoewel haar strijd snel werd aanvaard en op algemeen respect kon rekenen, vond Manu het vaak moeilijk om de lokale bevolking bij haar inspanningen te betrekken. De risico’s die de ontbossing inhoudt, blijven veelal abstract en vormen geen prioritaire bekommernis voor de meeste caboclos die altijd in een woud met een weelderige fauna en flora gewoond hebben. Caboclos zijn mestiezen die afstammen van blanke Europeanen en inheemse bevolkingsgroepen. Vandaag vormen zij de grootste bevolkingsgroep in het Amazonebekken. Om hen te sensibiliseren, organiseerde Manu enkele jaren geleden met de steun van de Italiaanse provincie Trente en met financiering van het compensatieprogramma REDD+ (zie kaderstuk) in een dorre Tanzaniaanse regio een atypisch ‘observatieverblijf’ voor enkele inwoners van Xixuaú. Daar konden ze met eigen ogen de ernstige water- en voedseltekorten zien waartoe ontbossing op termijn leidt.

Sensibilisering volstaat echter niet. Door een gebrek aan economische opportuniteiten zien de bewoners van het Amazonegebied zich vaak genoodzaakt om zelf mee te werken aan illegale jacht- of visvangstpraktijken, of om bomen te kappen en daar een schamel inkomen uit te halen. Ze vernielen op die manier weliswaar hun habitat, maar doen dit vaak in de hoop hun kinderen een betere toekomst te kunnen bieden. President Lula voerde in 2008 de Bolsa Familia in om onderwijs toegankelijk te maken voor arme gezinnen, maar deze financiële ondersteuning blijft symbolisch in het geval van gemeenschappen als die van Xixuaú die op verscheidene dagen varen van de dichtstbijzijnde middelbare school liggen. Het enige alternatief voor hen zou zijn om uit te wijken naar een grote stad in het Amazonegebied zoals Manaus, dat momenteel meer dan 2 miljoen inwoners telt, en in de favela’s een baantje te zoeken.

Lokale en duurzame economische mogelijkheden

Het Amazonegebied wordt wel eens een ‘verstedelijkt woud’ genoemd. De meerderheid van de 25 miljoen inwoners van de Braziliaanse Amazone woont vandaag de dag namelijk in de steden die er werden gebouwd. De migratie naar de stedelijke centra leidde tot de ontvolking van de meest afgelegen zones van het woud, waardoor illegale ontbossing, de voornaamste oorzaak van de vernieling van het Amazonegebied, er vrij spel kreeg.

Eén van de prioriteiten van Manu bestaat erin om de caboclos te helpen bij het ontwikkelen van lokale economische opportuniteiten die de biodiversiteit ten goede komen. Ze richtte hiervoor de ‘coöperatieve Xixuaú’ op waarmee de gemeenschap diverse activiteiten beheert – bv. de duurzame productie van brazilnoten – zonder afhankelijk te zijn van externe tussenpersonen. Manu levert ook heel wat inspanningen om het ecotoerisme in de regio op gang te brengen. Dit stelt volgens haar niet alleen bezoekers in staat om de rijkdommen van het woud te waarderen, maar vormt voor de lokale bevolking ook een rechtstreekse stimulans om zorg te dragen voor de omgeving.

Internationale actie

Parallel met haar werkzaamheden op het terrein voert de jonge Italiaanse eveneens strijd op het politieke toneel. Al meer dan tien jaar ondersteunt ze de inspanningen van de lokale gemeenschappen die bij de federale overheid lobbyen om hun meer dan 600.000 ha grote regio als reserva extrativista of RESEX te laten erkennen. Dit statuut zou de regio beschermen tegen legale ontbossingsactiviteiten die de Amazone geleidelijk in een gigantisch landbouw- en weidegebied veranderen. Ondanks de steun van verscheidene internationale ngo’s zoals het WWF werd hun vraag tot op vandaag niet ingewilligd.

Jaarlijks verdwijnt meer dan 4 miljoen hectare woud, wat overeenkomt met 1,3 keer de oppervlakte van België. Gezien de potentiële impact van de ontbossing op het klimaat en gelet op het feit dat het merendeel van de biodiversiteit in de Amazone nog niet werd ontdekt, moeten er dringend snelle en innoverende oplossingen worden gevonden, zowel op het terrein als op het internationale niveau. Nu Manu zich met hart en ziel in deze strijd heeft gestort, lijkt er eindelijk toch meer aandacht voor de regio te komen. Zo kreeg ze al de steun van een Londense stichting (The Amazon Charitable Trust) om haar volgende project uit te werken: de eerste hub voor wetenschappelijk onderzoek in de Amazone opzetten, in samenwerking met de grootste universiteiten ter wereld.

Maroussia Klep is documentairemaakster en lid van de vrijdaggroep, beleidsplatform voor jongeren van diverse pluimage ondersteund door de Koning Boudewijnstichting. Met dank aan Bruno Verbist (KUL Leuven) en Béatrice Wedeux (WWF België) voor hun bijdrage aan dit artikel.