Chakra’s openen en andere pseudowetenschap leer je aan de Vlaamse hogeschool

Verschillende hogescholen in Vlaanderen doceren al jarenlang over aderlaten, chakra’s en andere pseudowetenschap. Met financiële steun van de Vlaamse overheid.

In 2019 kregen de Karel de Grote Hogeschool in Antwerpen en de Howest in West-Vlaanderen de gevreesde ‘Skeptische Put’ uitgereikt door SKEPP, de Studiekring voor de Kritische Evaluatie van Pseudowetenschap en het Paranormale. Die prijs wordt jaarlijks toegekend aan een persoon of organisatie ‘die zich uitzonderlijk onkritisch heeft opgesteld, en de verspreiding of popularisering van kennis en wetenschap totaal verkeerd heeft begrepen’. De aanleiding voor de ‘bekroning’ van beide hogescholen was dat ze een postgraduaat acupunctuur aanboden – de Chinese behandelwijze waarmee je medische klachten zou kunnen genezen door met naalden in specifieke punten op het lichaam te prikken.

Anno 2022 bestaan deze postgraduaten nog steeds. Onder de noemer ‘complementaire zorg’ heeft pseudowetenschap een stevige voet binnen de muren van deze onderwijsinstellingen.

Chakra’s

Het postgraduaat ‘massage en bewegingsleer’ aan de Karel de Grote Hogeschool klinkt op het eerste gezicht als een aanlokkelijke cursus. Wie houdt nu niet van een ontspannende massage? Maar in het curriculum van de opleiding blijkt het te gaan om de ‘traditionele Chinese massage’ die ook tuina wordt genoemd, en om de specifieke Chinese bewegingsleer of qigong. Beide praktijken zijn gebaseerd op pseudowetenschappelijke theorieën over de levensenergie of qi, die doorheen ‘meridianen’ in het menselijk lichaam zou stromen. In het derde jaar van de opleiding is er zelfs een opleidingsonderdeel dat oefeningen aanleert ‘om de chakra’s bij uzelf te openen en bij anderen te behandelen’. Ook chakra’s zijn een soort energiepunten in het menselijke lichaam. Maar er bestaan helemaal geen bewijzen of aanwijzingen dat er zoiets bestaat als ‘chakra’s’ of meridianen met levensenergie.

De lessen in kwestie worden niet gedoceerd door lectoren van de hogescholen, maar door lesgevers van privé-instituten. Aan de Karel de Grote Hogeschool is dat het Opleidingsinstituut voor Traditionele Chinese Geneeswijzen (OTCG), aan de Howest het Instituut voor Complementaire Zorg Opleidingen (ICZO). Een woordvoerder van de KdG Hogeschool stelt dat de opleidingen gebeuren ‘onder regie van KdG’ en dat een opleidingscommissie – waarin ook de opleiding verpleegkunde van de hogeschool vertegenwoordigd is – toeziet op de kwaliteit van de curricula.

Willen hogescholen dat in hun collegezalen wordt gedoceerd over aderlaten?

En er vinden nog heel wat andere OTCG-opleidingen plaats binnen de gebouwen van KdG: cursussen voetreflexologie bijvoorbeeld (een pseudowetenschappelijke behandeling die stelt dat drukpunten op de voetzolen overeenstemmen met bepaalde organen en lichaamsdelen) of zelfs ‘dierenacupunctuur’. En wat te denken van een tweedaagse opleiding ‘aderlaten in de Chinese geneeskunde’, aangekondigd als een ‘bijna verloren, onpeilbaar krachtige helende kunst’? Ooit alomtegenwoordig als panacee – ook in het Westen – wordt een medische flebotomie of aderlating in de klassieke geneeskunde anno 2022 enkel nog gebruikt voor specifieke bloedaandoeningen zoals overmatige ijzerstapeling of te hoge productie van rode bloedcellen.

Subsidiemechanismes

De opleidingen die erkend zijn als postgraduaten komen, onder voorwaarden, in aanmerking voor heel wat subsidiemechanismes van de Vlaamse Overheid, waaronder het Vlaams opleidingsverlof, opleidingscheques en opleidingskrediet. Maar ook de overige cursussen van de private instituten voor traditionele Chinese geneeskunde kunnen gevolgd worden met subsidies van de Vlaamse overheid. Via de kmo-portefeuille bijvoorbeeld, een steuninstrument voor bedrijven die door opleiding van werknemers de kwaliteit van hun onderneming willen verbeteren. Het OCTG is tot 2026 erkend als dienstverlener binnen de kmo-portefeuille, wat het ook aankondigt op de eigen website: ‘Al onze opleidingen (met uitzondering van studiereizen en de opleiding voetreflexologie) kunnen via deze weg betaald worden.’

Dat specifiek voetreflexologie niet langer in aanmerking komt, is het gevolg van een thematische aanscherping van de voorwaarden voor opleidingen in juli 2020 door de toenmalige minister van Werk Hilde Crevits (CD&V). Sindsdien komen opleidingen als hypnose, shiatsu, astrologie, reflexologie en ‘meridianen- en elementenleer’ niet meer in aanmerking voor de kmo-portefeuille. Opvallend is dat ‘meridianen- en elementenleer’ aan de basis ligt van zowel de Chinese massage, bewegingsleer als acupunctuur. Tijdens het eerste academiejaar van de postgraduaten die OCTG doceert aan de KdG Hogeschool krijg je bijvoorbeeld een module ‘Meridianen: verloop en functies, meridiaanpunten, energetica’, goed voor 6 studiepunten.

Endorfines

Dat al sinds 2004 postgraduaten acupunctuur georganiseerd worden aan Vlaamse hogescholen duidt op de blijvende markt voor dergelijke ‘complementaire geneeskunde’, die meestal focust op een holistische aanpak. De ‘koude’ en ‘mechanische’ aspecten van de westerse geneeskunde vloeken geregeld met de verwachtingen van patiënten.

Geest en lichaam kunnen best een effect op elkaar hebben – de ervaren werking van een placebo bij pijn is daarvan het beste voorbeeld. Maar dat er in de zogenaamde ‘klassieke westerse geneeskunde’ minder aandacht is voor de mentale aspecten van genezing en gezondheidszorg heeft een kwetsbare flank opengelaten voor allerlei holistische theorieën. Die zijn niet alleen pseudowetenschappelijk maar soms ook gewoon gevaarlijk. Indien ‘complementair’ toegepast naast een gewone medische behandeling, kunnen dergelijke therapieën – onder meer door het voornoemde placebo-effect – wel degelijk gunstig uitpakken voor patiënten. Een massage (maar dan onder de noemer tuina of voetreflexologie) of de endorfines die vrijkomen bij het prikken met acupunctuurnaalden kunnen deugd doen en patiënten rustiger maken. Maar dat betekent niet dat er meridianen met levensenergie door je lichaam lopen, of dat delen van je voetzolen overeenstemmen met bepaalde organen.

Het probleem ligt in de pseudowetenschappelijke of zelfs onwetenschappelijke grondvesten van de therapieën als acupunctuur en Chinese bewegingsleer. Die grondvesten zijn namelijk niet ‘complementair’ maar gaan lijnrecht in tegen de gevestigde medische wetenschap. Allemaal prima voor pogingen tot het bestrijden van pijn en misselijkheid, maar het cohort alternatieve therapeuten, ‘healers’ en coaches dat tijdens de coronapandemie beweerde een alternatief te vormen voor pakweg coronavaccinatie is niet op één hand te tellen.

De opleidingen traditionele Chinese geneeskunde aan de hogescholen worden voorgesteld als ‘complementair’. Ze mogen enkel aangevat worden door studenten die al een bepaalde medische opleiding achter de rug hebben. Maar de pseudowetenschappelijke basis erachter omarmen, binnen de muren van de hogeschool, komt neer op het verlenen van een wetenschappelijk patina aan een pseudowetenschappelijk paard van Troje. De betrokken onderwijsinstellingen moeten voor zichzelf uitmaken of ze anno 2022 nog willen dat er in hun collegezalen gedoceerd wordt over aderlaten en chakra’s.