Alex Boogers: ‘Ik vind dat het vak Nederlands zoals het nu bestaat op de schop moet’

Alex Boogers schreef zijn meest ambitieuze roman tot nog toe. Spelend op twee continenten en in twee tijdperken toont hij in Wij zijn van diamant hoe alles met alles samenhangt.

‘Ik was alleen nog maar geest’, herinnert Alex Boogers zich de tijd na zijn ongeluk met een brommer. ‘Ik had de ambitie de grootste vechtkunstenaar sinds Bruce Lee te worden, maar dat mocht ik wel vergeten. Mijn rug was gebroken en ik had geen gevoel meer in mijn lichaam.’ Tijdens de reconstructie van zijn rug had hij tijd om na te denken waar hij mee bezig was wanneer hij ’s nachts niet kon slapen en zat te schrijven. Waarom deed hij het? En waarom leek wat hij schreef niet op de boeken die hij voor school moest lezen? Het was dus duidelijk geen literatuur, maar wat was het dan wel? ‘Wat ik las, ging over gegoede mensen uit academische milieus, nooit over mensen als ik, een arbeidersjongen zonder vader uit Vlaardingen’, aldus Boogers. ‘Ik had geen voorbeelden. Jan Wolkers of Jan Cremer gingen je toch voor, zegt men dan, maar zij hebben wel gewoon netjes gestudeerd. Dat zijn academici die niet uit de klei komen waar wordt gewerkt.’

Boogers was de eerste van zijn familie die wilde studeren en de eerste die schrijver werd. In een kleine kwarteeuw schreef hij een dozijn boeken bij elkaar. Het zijn harde boeken die spelen in een harde wereld waarin je moet opkomen voor jezelf en die nogal eens autobiografische elementen bevatten. ‘Mensen als wij komen uit het binnenste van de aarde’, laat Boogers een personage in zijn nieuwste roman zeggen. ‘Ons hele leven wordt er op ons ingebeukt. Daardoor zijn we voorgoed veranderd, en zijn we harder geworden dan de rest, als diamant.’ Het is een uitspraak die Boogers typeert, want ook al wilde hij niet tot het milieu behoren van zijn vader die altijd vies was en van ’s ochtends tot ’s avonds werkte, hij kijkt ook niet neer op zijn afkomst. ‘Ik neem mijn hoed af voor de kleine, onzichtbare man,’ zegt hij, ‘ook al wist ik al vroeg dat ik zelf iets anders wou. Het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Ik wilde trouwens ook geen schrijver worden. Mensen die dat wel willen, zijn opgegroeid in de luxe dat schrijven voor hen een keuze is, maar dat was voor mij niet zo. Ik wilde niet bij het milieu van de schrijvers horen, ik wilde gewoon schrijven.’

De spanning tussen lichaam en intellect is een van de centrale thema’s in Wij zijn van diamant, dat begint in Seattle, waar het lijk van Markus Meindert teruggevonden wordt aan de voet van een waterval. Markus was zijn broer William achterna gereisd toen die een maand eerder plots uit Nederland was vertrokken, op zoek naar het avontuur, met Jon Krakauers Into the Wild als reisgezel. William studeerde filosofie en verkoos Nietzsche boven Schopenhauer. Markus was daarentegen altijd trouw gebleven aan zijn arbeidersafkomst. Hij was een werker en een trotse op de koop toe. Hoe kunnen twee broers zo verschillend zijn, vraag je je als lezer af, en om daar een antwoord op te geven duikt Boogers in hun familieverleden. ‘Wat mij fascineert, is hoe gebeurtenissen niet alleen ingrijpen in het leven van hen die ze meemaken,’ legt Boogers uit, ‘maar ook in dat van mensen die generaties later komen. Transgenerationele trauma’s, zoals dat heet, die blijven etteren zolang ze niet bespreekbaar worden gemaakt.’ En dus voert ene Jacob Lovitz, de zoon van een Joodse worstendraaier, ons mee naar de Tweede Wereldoorlog en de hongerwinter van 1944/1945, toen het karakter van Markus en William lang voor hun geboorte werd gevormd.

Mogen we de tegenstelling tussen Markus en William als archetypisch zien, en misschien ook wel als een weerspiegeling van de strijd in het binnenste van de schrijver?

Boogers: Er zit een duidelijk Kaïn en Abel-thema in het boek, en wellicht ook in mezelf. Ik denk dat het een natuurlijk proces is dat je nadat je een driftige, rebelse en temperamentvolle jongeman bent geweest die de wereld wou veroveren, daarna een gemoedelijke, kalme en meer inzichtelijke persoon wordt. Het vuur is dus niet weg, het brandt anders. De oplaaiende vlammen hebben plaatsgemaakt voor gloeiende kooltjes waar anderen zich aan kunnen verwarmen. Dat komt niet alleen door de leeftijd, maar ook door de levenservaring, waardoor ik het gevoel heb dat mijn schrijverschap nu pas echt begint. Ambitie en bescheidenheid sluiten elkaar niet uit. Ze hebben elkaar nodig als yin en yang.

Een tegenstelling die ook in vechtkunst zit, toch uw eerste grote liefde voor de literatuur? Of zoals Bruce Lee zei: de essentie van vechtkunst is dat je je leert aanpassen zonder jezelf te verliezen.

Boogers: Hij heeft ook wel eens gezegd dat je als de weerspiegeling van de maan op het water moet zijn. Hoewel het water steeds doorstroomt en beweegt, blijf je de maan steeds op dezelfde plek zien. Het komt er dus op aan onverzettelijk te zijn en toch mee te bewegen met de situatie. Iedere jongere zou aan vechtkunst moeten doen, omdat ze je bepaalde waarden en normen bijbrengt. We proberen in het moderne leven steeds vaker confrontaties te ontwijken, ook met onszelf. Maar het leven is zo niet. Dat beukt op je in. Wil je uitgerust zijn om dat leven aan te kunnen, dan is niets zo zuiver als de weg van de vechtkunst. Je krijgt daar handvatten aangereikt die tot zelfkennis leiden en die je leren de kern van een probleem aan te pakken zonder te verdwalen in de bijzaken. In Japan krijgen leerlingen judo op school. Wij zouden ook iets dergelijks moeten invoeren.

En meer aandacht voor literatuur, neem ik aan, want ook dat stokpaardje komt terug in Wij zijn van diamant. Zo is er de scène waarin de jonge Jacob, op de vlucht voor de Duitse bezetter, met zijn familie naar het platteland reist en daarbij drie boeken meeneemt: Baudelaires De bloemen van het kwaad, Barries Peter Pan en Van Eedens De kleine Johannes. Mooi, denken we dan, maar wat halen boeken uit tegen de nazi’s?

Boogers: Als alles wegvalt houdt de kunst ons overeind, ze verhindert dat we afdalen tot het niveau van het beest. Kijk naar de oorlog in Oekraïne. Welke beelden gingen de wereld rond? Die van een meisje dat in een metrostation viool speelde en van een groep mensen die bij elkaar zaten en volksliederen begonnen te neuriën. Dergelijke beelden geven hoop. Ik sprak ooit met een bejaarde vrouw die in Bergen Belsen had gezeten, niet voor deze roman overigens. Ze vertelde hoe ze heel lang buiten moesten staan om geteld te worden. De mensen probeerden elkaar dan mopjes te vertellen, zei ze, om het lange wachten te doorstaan. Verhalen zijn cruciaal in kwesties van leven en dood. Bij een geboorte grijpen we naar poëzie, net zoals bij een sterfgeval.

Is dat ook de reden waarom u zich zo inzet voor leesbevordering en zo veel scholen bezoekt?

Boogers: In de lagere school worden verhalen verteld en worden de creativiteit en expressiviteit van kinderen aangewakkerd. In het middelbaar verdwijnt dat. Lezen wordt dan opeens gekoppeld aan het leveren van een prestatie waar je een goed of slecht cijfer voor kunt krijgen. Het is een taalvak geworden. Voor mij is het lezen van een boek kunstbeschouwing en daar moet je geen cijfers voor geven. Dat kan alleen voor grammatica of tekstanalyse. Ik vind dus dat het vak Nederlands zoals het nu bestaat op de schop moet. Literatuur is marginaal geworden.

Maar jongeren lezen toch nog? Alleen lezen ze geen Nederlands, maar Engels.

Boogers: De eigen cultuur is kennelijk niet interessant genoeg meer. Ik hoorde ooit een schrijver zeggen dat Multatuli’s Max Havelaar niet meer van deze tijd is. Vertaal hem dan naar onze tijd, en toon hoe toen werd omgegaan met discriminatie en racisme. Jongeren lezen immers wel Engelstalige boeken uit Multatuli’s tijd die over die onderwerpen gaan. Als je wilt inburgeren leer je meer over Nederland dan een gemiddelde vwo-leerling (aso bij ons, nvdr). Dat kan toch nooit de bedoeling zijn?