‘Om de planeet te redden zullen we risico’s moeten nemen (en fouten maken)’

‘Omdat er geen mirakeloplossing voor de klimaatverandering bestaat, moet onze samenleving een veelheid van onvolmaakte en min of meer riskante oplossingen toepassen en nieuwe, altijd effectievere alternatieven ontwikkelen’, schrijft Magali Van Coppenolle van de Vrijdaggroep.

Als u net als ik uw omgeving verteld hebt dat u elektrisch gaat rijden, is de kans groot dat we op dezelfde argumenten gebotst zijn. Eerst komt het argument van ‘de beperkte autonomie’ van elektrische auto’s. Daarna is er vast en zeker iemand die een artikel heeft gelezen of een documentaire heeft gezien over schendingen van de mensenrechten bij de winning van zeldzame metalen voor het maken van de broodnodige batterijen. En misschien kreeg u zelfs te horen dat die batterijen niet eens recycleerbaar zijn?

Sommige argumenten kloppen niet eens, bij andere kan je je de de vraag stellen hoe relevant ze zijn De aanpak van de klimaatverandering met een mitigatie- of adaptatiebeleid confronteert ons met een probleem dat in zich een onzekerheid draagt die groter is dan de meeste politieke vraagstukken. Elk initiatief tegen het ultieme risico – het letterlijke uitsterven van de mensheid – brengt weer eigen risico’s met zich mee. Windturbines kunnen schadelijk zijn voor vogels, minder kopen kan de economische groei ondermijnen, en bij een vegetarisch dieet kan je ook wel kanttekeningen formuleren.

Geen mirakeloplossing

In de context van onze nationale doelstellingen voor koolstofneutraliteit in 2050 en de “code rood” die de wetenschappers van het IPCC deze week hebben gegeven, moeten we dus vaststellen dat er geen wondermiddel bestaat om de existentiële uitdaging van de klimaatverandering voor eens en altijd op te lossen. We hebben met andere woorden geen enkele oplossing met een gegarandeerd resultaat en zonder wel of niet gekende nevenwerkingen. Alle alternatieven die we overwegen, houden risico’s in en kunnen mislukken, en geen enkel alternatief zal op zich volstaan.

Op het individuele vlak kan ik vrij gemakkelijk een onvolmaakte en dus riskante oplossing kiezen, zoals een elektrische auto. Op een collectief en democratisch vlak lijken de risico’s moeilijker te nemen en te beheren. Een zekere mate van behoedzaamheid in de politiek is wenselijk, want elke beslissing heeft gevolgen voor de collectiviteit. Maar in de cruciale domeinen van onze samenleving, zoals de klimaatverandering, zijn de dominante verhalen gebaseerd op een lineaire en constante vooruitgang naar een te bereiken ideaal. Die visie op de vooruitgang wil niet weten van de risico’s en mislukkingen die innovatie nodig heeft. Ze kan tot een verlammend perfectionisme leiden.

Samen risico’s nemen

De cv’s van beroemde ondernemers lijken vaak op elkaar: bewogen verhalen met een nadruk op het nemen van risico’s en het belang van mislukkingen als leerschool. In tientallen steden met startups worden ondernemers uitgenodigd om tijdens ‘Failure Nights‘ of ‘Nachten van de mislukking’ over hun vergissingen te praten. In tegenstelling daarmee krijgt een politicus die een politieke fout of het falen van een programma toegeeft zelden een nieuw kans. In enkele gevallen komt de bekentenis op het eind van de politieke loopbaan, wanneer men spijt krijgt. Nog zeldzamer is het voorbeeld van president Emmanuel Macron, die in maart 2021 toegaf dat de Europese leiders niet voorbereid waren op de snelle komst van de Covid-19-vaccins en dat ze ambitie misten.

De sociale en culturele verhalen waaruit een positieve consensus over het nemen van risico’s en over mislukkingen ontstaat, zijn dus erg schaars in de politiek en in de democratische besluitvorming. De mechanismen van het nemen van risico’s en het leren uit mislukkingen zijn evenmin sterke punten van de openbare besturen in België en elders.

Geen rechte lijn

Omdat er geen mirakeloplossing voor de klimaatverandering bestaat, moet onze samenleving een veelheid van onvolmaakte en min of meer riskante oplossingen toepassen en nieuwe, altijd effectievere alternatieven ontwikkelen. Daarom hoort onze politieke cultuur zich te ontdoen van haar complexen. Ze moet vergissingen kunnen toegeven en hun erkenning en verbetering aanmoedigen. We zouden bijvoorbeeld het politieke mea culpa kunnen heruitvinden, zodat het niet langer een kwestie van fout en straf is maar een kans om te leren en te evolueren, terwijl we de openbare instellingen geschikte mechanismen meegeven om die veranderingen te begeleiden.

Dat kan naïef lijken, net als mijn elektrische auto, maar de uitdaging is existentieel, de tijd is krap en we mogen niet toelaten dat perfectionisme het mogelijke in de weg staat.