‘Oekraïne moet op zoek naar een nieuw evenwicht in de relaties met Rusland en de Europese Unie’

‘De Europese Hoge Vertegenwoordigster voor het buitenlands beleid, Frederica Mogherini, weet wat haar te doen staat als ze vandaag en morgen Oekraïne bezoekt’, schrijft Saïd El Khadraoui in deze bijdrage voor het Schaduwparlement van Knack.be. ‘Ze moet de druk opvoeren om het land grondig te hervormen.’

Het conflict in het oosten van Oekraïne is de laatste tijd wat meer op de achtergrond geraakt, maar het lijdt geen twijfel dat de Europese Unie, wij allemaal dus, de hete aardappel vroeg of laat opnieuw doorgeschoven krijgen. Het land is namelijk virtueel failliet en de sancties tegen Rusland (en diens tegensancties) doen de kreupele Europese economie geen goed. Dat de economie in Rusland er nog veel erger aan toe is, is een magere troost omdat onze economieën nu eenmaal met elkaar verstrengeld zijn. De Europese Hoge Vertegenwoordigster voor het buitenlands beleid, Frederica Mogherini, weet wat haar te doen staat als ze vandaag en morgen Oekraïne bezoekt: uit de patstelling geraken en alle partijen rond de tafel proberen brengen, en de druk opvoeren om het land grondig te hervormen.

Horloge van 200.000 dollar

Dat Oekraïne het moeilijk heeft, hoeft niet te verbazen en dat is niet alleen de schuld van de Russen. Het land zit al twee jaar ononderbroken in een recessie door het dure conflict met de pro-russische rebellen in het oosten, een zware economische cisis, de val van haar munt, een verdeelde politieke klasse die al te veel afhankelijk is van een kleine kliek machtige oligarchen en een endemische corruptie. De huidige president Petro Porochenko probeert alvast aan dat laatste iets te doen door corruptiejagers bijzondere machten te verlenen en toegang te geven tot alle mogelijke dossiers waar een reukje aan hangt.

Uit de eerste bevindingen blijkt alvast dat 30% van het materiaal dat bestemd is voor het al zwak uitgeruste leger haar bestemming niet bereikt en via duistere wegen de zakken van officieren en ambtenaren van de aankoopdiensten vult. Voor letterlijk elke legeraankoop wordt illegaal commissiegeld betaald, zo blijkt. De eerste koppen rollen ondertussen. De baas van de aankoopdienst van het leger werd twee weken geleden gearresteerd toen bleek dat hij niet alleen rondliep met een uurwerk ter waarde van 200.000 dollar, maar ook nog eens 420.000 dollar cash geld in zijn kluis had steken als zakgeld.

15 miljard om totale ineenstorting te voorkomen

De economische cijfers beloven ondertussen niet veel goeds voor de nabije toekomst. Het BBP zal dit jaar dalen met 7%, de munt is 45% minder waard tegenover de dollar in het begin van het jaar en de inflatie wordt geschat op 25%.

In de lente van dit jaar werd een reddingsplan uitgedokterd door het Internationaal Muntfonds en de westerse landen waardoor het land 27 miljard dollar steun zou krijgen. Na een bezoek van het IMF eind november blijkt dit al lang achterhaald en wordt geschat dat het land tegen eind volgend jaar maar liefst 15 miljard dollar extra nodig zal hebben om te overleven. Dat geld zal door de westerse regeringen (en dus ook door ons) op tafel moeten worden gelegd om een totale ineenstorting te voorkomen.

Fragiel staat-het-vuren

Een enige lichtpuntje in dit verhaal is misschien wel dat het laatste staakt-het-vuren wat beter lijkt stand te houden, maar het blijft fragiel. Porochenko was bijna euforisch toen hij vrijdag kon vertellen dat het afgelopen week de eerste keer was dat we een ‘echt’ staakt-het-vuren meemaken en hij al enkele dagen ’s morgens geen bericht kreeg over één of andere gesneuvelde of gewonde Oekraïense soldaat.

4.500 doden zijn er ondertussen gevallen in het conflictgebied. Bijna een half miljoen Oekraïners hebben sinds april het land verlaten. Wat opvalt is dat de overgrote meerderheid hiervan (387.000 volgens cijfers van de Verenigde Naties) naar Rusland zijn gevlucht, wat wijst op het feit dat een significant deel van de bevolking uit het oosten van Oekraïne de regering in Kiev en het westen wantrouwt en eerder sympathie heeft voor de Russische inmenging. Om maar te zeggen dat het geen zwart-wit verhaal is

EU-visie op Rusland ontbreekt

Dit doet uiteraard niets af aan het feit dat de Russische annexatie van de Krim en hun zeer actieve inmenging in het conflict in het oosten van Oekraïne totaal onaanvaardbaar zijn en dat de rode lijnen al lang overschreden zijn. De Europese Unie heeft van haar kant de fout gemaakt haar beleid tegenover Oekraïne niet in te bedden binnen een bredere visie ten overstaan van Rusland. De manier waarop enkele jaren geleden Georgië door de Russen tot de orde werd geroepen toen het land resoluut voor het westen wou kiezen, was nochtans een signaal dat gelijkaardige situaties onaangename gevolgen zouden kunnen hebben.

Vladimir Poetin weet voorlopig door op de nationalistische trom te slaan en dankzij een goed geoliede propagandamachine zijn torenhoge populariteitscijfers te handhaven, maar de economische sancties, de scherpe daling van de waarde van de roebel en vooral de daling van de olieprijzen zullen Poetin vroeg of laat tot enige inschikkelijkheid bewegen. Zeker nu ook andere buren, zoals Wit-Rusland, alsmaar zenuwachtiger beginnen reageren op de agressieve Russische houding in Oekraïne.

Geen of-of, maar en-en

Dat zal zeker niet betekenen dat de Rusland plotsklaps zal inbinden of aan zijn Oekraiense medestanders zal vragen de wapens neer te leggen. De meest waarschijnlijke uitkomst is dat het gewapend conflict en de vele schermutselingen zullen overgaan in een “frozen conflict” dat de status quo voor lange tijd handhaaft.

Ondertussen zou Oekraïne op zoek moeten gaan naar een nieuw evenwicht in haar relaties met Rusland en de Europese Unie. Door haar economische afhankelijkheid van Rusland (levering aardgas, de link tussen haar zware industrie en haar Russische klanten, etc) en het feit dat een belangrijk deel van haar bevolking Russisch sprekend is, zou het land beter goede betrekkingen onderhouden met zowel de Europese Unie als met Rusland, zonder evenwel ooit nog te aanvaarden een vazalstaat van Rusland te worden. Van een of-of-verhaal zou een en-en-verhaal moeten gemaakt worden. Dat kan net een troef zijn, maar het vergt wel een koelbloedige benadering wars van teveel nationalistische prietpraat.

Klare taal

Frederica Mogherini moet vandaag en morgen in Oekraïne klare taal spreken. Zonder onrealistische perspectieven te creeëren zoals EU-lidmaatschap op korte termijn, moet ze duidelijk maken dat de EU het land wil helpen uit het economisch moeras te geraken en bijstaan in de noodzakelijke hervormingen.

Tegelijk moet ze de Oekraïense politieke klasse aanmanen de politieke zeden in het land grondig te verschonen, corruptie uit te roeien, de economie terug aan de praat te krijgen en een beleid te voeren dat erop gericht is om ook de Russische sprekende bevolking mee in bad te nemen.

Last but not least, moet ze de hand blijven uitsteken naar Rusland om samen met Oekraïne en de EU tot een duurzame diplomatieke oplossing te komen in het belang van de Oekraïense bevolking. Dat alles vraagt bijzonder veel politieke moed, zweet en tranen (en laats ons hopen: zonder te veel bloed).