‘Niemand verdient het om alleen te sterven, ook gevangenen niet’

‘De veroordelingen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens liegen er niet om. Er is nog veel werk aan de winkel wat ons gevangenissysteem betreft’, geeft minister van Justitie Koen Geens (CD&V) toe naar aanleiding van de Mensenrechtenprijs voor ‘gestorvenen in de cel.’

‘Niemand verdient het om alleen, in een cel, te moeten sterven.’ Om deze groep te eren, reikte de Liga voor Mensenrechten haar jaarlijkse prijs uit aan ‘de gestorvenen in de cel.’ ‘Het is een grote smet dat in een democratische rechtstaat maandelijks gevangenen eenzaam sterven in een kille cel, daarom pleiten we voor een menswaardige detentie en een volwaardige gezondheidszorg ook binnen de muren van een gevangenis’, klinkt het.

In het Justitiepaleis in Antwerpen sloot de Liga haar tweejarige campagne voor een humanitair detentiebeleid af met de toekenning van de prijs aan een bijzondere groep, namelijk zij die het leven lieten in de gevangenis. Voor kersvers minister van Justitie Koen Geens (CD&V) geen al te flaterende prijs. ‘Ik ben het al van jongs af aan gewend om mijn zondagochtend door te brengen al luisterend naar preken’, glimlacht de christendemocraat. ‘Maar in alle bescheidenheid, deze zedenpreek is terecht. Het Belgische gevangenissysteem geldt helaas niet als voorbeeld. De verschillende veroordelingen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens liegen er niet om. Er is nog veel werk aan de winkel.’

Geens geeft toe dat er op dit moment te weinig geld is en tegelijkertijd te veel gevangenen zijn. ‘Overvolle gevangenissen zijn een van de oorzaken van mentale gezondheidsproblemen.’ Daarom moet volgens Geens worden ingezet op alternatieve strafvormen. ‘Nederland, een land met veel meer inwoners dan België en vergelijkbaar wat betreft criminaliteit en levensomstandigheden, telt 3.000 gevangen minder. Ook in ons land moet het aantal drastisch naar om laag. Dit kan door onder meer door werkstraffen, elektronisch toezicht en probatie, uit te breiden.’

‘Justitie doktertje laten spelen?’

‘Elk jaar sterven in ons land ongeveer 50 personen in gevangenschap. Een kwart daarvan berooft zichzelf van het leven, andere sterven na een overdosis en enkele komen om het leven na een terminale ziekte, waarbij ze zelden naar een palliatieve afdeling worden overgebracht’, aldus voorzitter Jos Vander Velpen. De vraag die dan automatisch naar boven komt: was dit overlijden te vermijden? ‘Dat is uiteraard moeilijk te zeggen, maar wat wel vaststaat, is dat er iets moet veranderen, want het recht op gezondheid is een basisrecht.’ Al vraagt Vander Velpen zich af of Justitie wel geschikt is ‘om doktertje te spelen.’ ‘Dokters zijn het namelijk niet gewend en bovendien niet opgeleid om binnen de muren van een gevangenis te werken.’

Minister van Justitie Geens (CD&V) repliceert in zijn toespraak door er op te wijzen dat hij reeds contacten heeft gelegd met minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD). ‘Gedetineerden kunnen niet zoals andere burgers aanspraak maken op een ziekteverzekering. Ik heb al gesprekken gehad met mevrouw De Block waarin ik voorstelde om Justitie een premie te laten betalen voor gedetineerden, zodat ook zij aanspraak kunnen maken op de verzekering. Ze had daar alvast oor naar.’

Zelfdoding

De helft van de zelfdodingen in de gevangenis, gebeurt in de eerste drie dagen na de vrijheidsberoving. ‘Een van de belangrijkste reden hiervoor is het gebrek aan personeel’, zegt Walter Thiery ondervoorzitter van de Centrale Toezichtsraad voor het gevangeniswezen. ‘Menselijk contact is erg belangrijk.’ In Leuven-Centraal, dat weinig of niet overbevolkt is en waar menselijk contact binnen de instelling mogelijk is, heeft tussen 2007 en 2013 geen enkele geïnterneerde zelfmoord gepleegd. Nochtans is dit een gevangenis voor langgestraften, die dus weinig of geen zicht hebben op een spoedige terugkeer in de maatschappij. ‘Ook cijfers uit Frankrijk tonen aan dat gevangenissen waar, ondanks de overbevolking, geen enkele zelfmoord voorkomt, allemaal instellingen zijn met een kleine capaciteit. Want beeld je in, hoe groot is de kans dat een gevangene in een grote gevangenis mét overbevolking, een vertrouwensrelatie kan opbouwen met een bewaker?’, oppert Thiery.

Aalmoezenier, islam- en lekenconsulent vertegenwoordigen ‘Gestorvenen in de cel’ Prijs @mensenrechtenBE pic.twitter.com/j3zc5t131C

— Jan Nolf (@NolfJan) 14 december 2014

‘Daarnaast ziet Thiery heil in het maken van een onderscheid tussen gevangenen. ‘We moeten vermijden dat een handtassendief de gevangenis verlaat als een zware crimineel.’

‘Als je een mens behandelt als een crimineel, wordt hij een crimineel. Als je een mens als een mens behandelt, wordt hij een mens.’ Maar deze filosofie leeft helaas niet onder de publieke opinie. ‘Naar aanleiding van de onlangs georganiseerde dagen van de gevangenis, ontvingen we een mail waarin iemand het leed van de van slachtoffer als argument aanhaalde om de gevangenen op een dieet van brood en water te zetten. En de schrijver vond ook dat een put in de grond volstond om de gedetineerden hun behoefte in te laten doen.’

‘Dat is natuurlijk onzin. Het is niet omdat ik bezorgd ben over een menswaardige behandeling van gedetineerden, dat ik daarom onverschillig zou staan tegenover het leed van de slachtoffers. Maar iedereen heeft er simpelweg baat bij dat criminelen de gevangenis niet gefrustreerd verlaten, want dat verhoogt het risico op recidivisme.’

Voeten in de modder

De eigenlijke prijs werd in ontvangst genomen door drie mensen ‘die dagelijks met hun voeten in de modder staan’, zoals Vander Velpen het verwoordde: aalmoezenier Herman Van Holsbeeck, hoofd-islamconsulent Justitie EPI Saïd Aberkan en Tania Ramoudt van de Vrijzinnig humanistische dienstverlening.

‘Een gevangene is zijn burgerrechten kwijt, maar dat wil niet zeggen dat ook zijn mensenrechten moeten worden afgenomen’, stelt Van Holsbeeck. Hij haalt het schrijnende voorbeeld aan van een man die onwel werd in de gevangenis, maar pas na enkele dagen werd overgebracht naar het ziekenhuis, ‘omdat het systeem nu eenmaal zo werkt.’ ‘Het duurde enkele dagen om te beslissen of hij al dan niet zou worden overgebracht. Maar er werd te lang getreuzeld en hij overleed. Als het organisatorische aspect de bovenhand haalt op het menselijke, dan kan je stellen dat er iets grondig fout is met de wijze waarop wij omgaan met gevangenen.’