‘Natuur en industrie kunnen wel degelijk harmonieus samenleven’

In zijn nieuwe boek ‘Dit is mijn hof’ neemt journalist Chris De Stoop de samenwerking tussen de haven en Natuurpunt op de korrel. Johan Baetens van Natuurpunt reageert.

Beste Chris,

Aangezien ik met naam en toenaam wordt vernoemd in uw boek, wil ik graag ten persoonlijke titel reageren. Deze open brief geeft mijn persoonlijke visie weer en is dus niet het standpunt van de vereniging, Natuurpunt, waar ik voor werk.

Ik heb uw boek met aandacht gelezen en ook al uw optredens in de media van de voorbije dagen op de voet gevolgd. Het gaat me hier niet over de manier waarop u mij en bij uitbreiding ons, “de groenen” neerzet als een bende idioten die domweg eigenlijk niet weten waar ze mee bezig zijn. Wel wil ik even kort ingaan op de samenwerking tussen natuurpunt en het havenbedrijf die u zwaar op de korrel neemt. Onterecht wordt deze samenwerking, waar ik zelf aan meewerk, aangehaald als de reden voor het staken van het verzet tegen de havenuitbreiding. Het ene heeft immers niets te maken met het andere. Het verzet werd immers gestaakt vanwege het feit dat er een compensatieplan op tafel lag waarmee volgens de Raad van State en de Europese Commissie aan de verplichtingen van de natuurwetgeving werd voldaan. Het wapen waar destijds mee werd gestreden waren de overtredingen tegen die natuurwetgeving. Doordat de Vlaamse Regering in samenspraak met de havengemeenschap zich verbonden om het plan uit te voeren, verviel de slagkracht van dat wapen. Er werd immers eindelijk rekening gehouden met de natuur.

ParaHet project in de haven is echter een voorbeeld van hoe het anders kan: natuur en industrie kunnen wel degelijk harmonieus samenleven. Het verhaal van het Deurganckdok is daarbij enkel een aanleiding geweest, niet het excuus. Het toonde immers aan dat alhoewel de haven bestemd is als industriegebied er toch rekening moest worden gehouden met de natuurwetgeving. Vanuit het besef dat gelijkaardige verhalen zoals het stilleggen van de werf van het Deurganckdok zich zouden kunnen herhalen, werd dan ook beroep gedaan op natuurpunt om zo nieuwe economische fiasco’s te voorkomen: van conflict naar samenwerking dus. Er werd dan ook gekozen voor het verwevingsmodel waarbij een netwerk van ecologische infrastructuur werd uitgebouwd in de haven. Dat netwerk moet er voor zorgen dat er door bedrijven niet eindeloos moet gecompenseerd blijven worden en dat tegelijkertijd er toch voldoende garanties blijven voor een levensvatbare natuur. Niettegenstaande er met het compensatieplan wel invulling werd gegeven aan de verplichtingen van de vogelrichtlijn, bleven en blijven er immers nog steeds andere natuurrichtlijnen (zoals de Habitatrichtlijn) van kracht in het havengebied. Ik ben trots op het feit om te mogen meewerken aan dergelijk vooruitstrevend constructief verhaal. Door samen te werken komen we zo tot goede oplossingen voor beide partijen.

Dat er in de haven wel voor een verwevingsmodel werd gekozen en in de polder niet is inderdaad bijzonder jammer. In tegenstelling tot wat nogal eens wordt beweerd, is dit scenario wel degelijk overwogen en afgetoetst. De gevolgen van dergelijk scenario waren echter dat er veel strengere normen voor bemesting en pesticidegebruik zouden moeten worden opgelegd in alle polders van het Waasland (tot in Sint-Niklaas). Jammer genoeg waren de boerenorganisaties daar niet voor gewonnen. Zij hebben er toen zelf voor gekozen om het scheidingsmodel te hanteren en zijn daar dan ook mee akkoord gegaan. Voor ons was dit het zoveelste voorbeeld dat duidelijk maakte dat verweving van natuur met (intensieve) landbouw gewoon niet meer mogelijk was. Al decennia lang proberen wij immers als organisatie, zonder enig succes, met de boerenorganisaties tot een vergelijk te komen om opnieuw meer ruimte te krijgen voor natuur in het landbouwgebied. Herinnert u zich nog het Vlaams Ecologisch Netwerk van eind jaren ’90? Dat zou bestaan uit 125.000 ha natuurkerngebieden waar natuur primeert en zou aangevuld worden met nog eens 150.000 ha natuurverwevingsgebieden die voor de noodzakelijke verbindingen tussen die natuurgebieden moest zorgen. Die natuurkerngebieden bestonden in hoofdzaak uit de bestaande natuurgebieden die o.a. door Natuurpunt werden aangekocht en beheerd. Van die verwevingsgebieden, die dan uiteraard voor het merendeel in landbouwgebied lagen, is nooit ook maar iets gerealiseerd! Behalve, jawel, in de haven!

Het is vooral ook jammer dat verweving in landbouwgebied in de huidige context ook gewoon niet zou werken. Of u het nu wilt aanvaarden of niet, overbemesting en pesticidengebruik zijn nu eenmaal verantwoordelijk voor de achteruitgang van heel wat biodiversiteit in het landbouwgebied. Zo ook de effecten van de schaalvergroting en industrialisering van de landbouw. In die mooie polders van weleer zijn heel wat natte graslanden, waterpartijen en rietkragen ondergeploegd omdat er steeds meer grond nodig was om een bedrijf staande te houden. Dat de natuur daar stevig onder heeft geleden kan “mooi” worden geïllustreerd wanneer je je informeert over hoe het gesteld is met de akker- en weidevogels (in heel Europa overigens), soorten die vroeger zeker ook in jouw polder veelvuldig aanwezig waren. Ken je de Veldleeuwerik nog? Wel, die broedt nu opnieuw met groot succes in Doelpolder-Noord en Putten-West. Het broedbestand is daar, na de inrichting opnieuw opgeveerd van 1 koppel naar een goede 20. Ook de Grutto’s en Tureluurs horen tot het oorspronkelijke poldererfgoed en zijn opnieuw (in grote getalle) aanwezig in het gebied. Ik daag je uit om me andere locaties in gans de Waaslandpolder aan te wijzen waar deze soorten nog voorkomen. De rekening is snel gemaakt.

Het erge is dat het niet eens de schuld is van de individuele landbouwers. Door de komst van landbouwmachines, kunstmest en pesticiden behoorde het harde leven van het ploegen met paard en kar, van het vele handmatige werk bij het oogsten eindelijk tot het verleden. Wat echter nogal gemakkelijk over het hoofd wordt gezien, is dat net door de aankoop van al die machines en chemicaliën de landbouwer steeds verder in een financiële crisis is terechtgekomen. Daarom dat subsidies ook broodnodig zijn geworden. Zonder al dat is het niet haalbaar om enige concurrentie te bieden aan landbouwers die er wel gebruik van maken. Ze zijn er allemaal afhankelijk van gemaakt. Maar net door al die grote “broodnodige” investeringen, door de afhankelijkheid van olie en chemicaliën leeft de landbouwer met zeer beperkte winstmarges en met het mes op de keel. Enkel de grote landbouwers kunnen in zo’n klimaat nog de kop boven water houden. De kleintjes verdwijnen in razendsnel tempo.

Er bestaat nochtans een zeer waardevol alternatief: boeren met de natuur door gebruik te maken van de ecosysteemdiensten die de natuur gratis aan ons kan leveren! Neen, ik spreek niet over het terugkeren naar de oertijd waar de mensen op het einde van hun leven een kromme rug hebben van het vele zware werk. Voor elk van die kunstmatige, kostelijke ingrepen bestaan er in de natuur immers alternatieven. Als je een productieveld doordacht ontwerpt, is het mogelijk om die natuur voor jou te laten werken. Dan is beregening niet meer nodig want het water wordt in het systeem gehouden in plaats van gedraineerd. Ook het ploegen behoort dan tot het verleden want dat laat je over aan de regenwormen, muizen en mollen. Stikstof breng je in door planten te integreren die in symbiose leven met stikstoffixerende bacteriën in de bodem. Fosfor krijg je vanzelf binnen wanneer je de vogels verwelkomt op je veld. En andere sporenelementen verspreiden zich vanzelf over het land doordat je een bloeiende gemeenschap van paddenstoelen tracht in stand te houden. Pestsoorten worden bestreden door een zo divers mogelijk biotoop te creëren waar vogels, egels, amfibieën en de predatoren onder de insecten zich op een duurzame wijze kunnen vestigen. Geen dure investeringen meer nodig en het systeem doet het harde werk voor jou. Zou dat niet mooi zijn?

Het is geen utopie, maar een alternatief dat wel degelijk werkt en dat momenteel z’n opgang kent in heel wat landen over heel de wereld. Er bestaat ook heel wat literatuur over (jammer genoeg nog maar weinig in de Nederlandse taal), maar enkele filmpjes spreken wellicht net iets meer aan. Daarom zet ik hieronder enkele links naar youtube die het geheel illustreren:

• Sepp Holzer: Farming with nature https://www.youtube.com/watch?v=Bw7mQZHfFVE
• Stefan Sobkowiak: Miracle Farm in Quebec:https://www.youtube.com/watch?v=3riW_yiCN5Eb
• Geoff Lawton: Greening the dessert https://www.youtube.com/watch?v=sohI6vnWZmk
• John D. Liu: Green gold https://www.youtube.com/watch?v=YBLZmwlPa8A
• Hervé Coves: Gestion holistique des limaceshttps://www.youtube.com/watch?v=DQ3Da73IGtw

Akkoord, om daar gebruik van te kunnen maken, zou de landbouwer heel wat kennis moeten opdoen over soorten, wat ze nodig hebben om te overleven en de rol die ze in een ecosysteem vervullen. Ik ben er echter van overtuigd dat indien de landbouw zich op dit pad zou begeven, we eindelijk van dat conflict zouden kunnen afstappen en net zoals in de haven zouden kunnen overgaan naar een constructieve samenwerking. Ik ben er ook van overtuigd dat we dan samen met de vele vrijwilligers van natuurpunt enorm veel meer gerealiseerd zouden krijgen voor zowel natuur als landbouw dan in de decennia van conflict die daaraan zijn voorafgegaan. Omdat er met dit landbouwmodel ook geen 65 ha meer nodig is om een bedrijf levensvatbaar te houden, zou er immers ruimte genoeg over zijn zodat eindelijk ook werk kan worden gemaakt van de realisatie van de verweving van natuur in het landbouwgebied zelf. Dan zou het mogelijk worden om de dichtgeploegde kreken en welen met hun rijke rietvegetaties en de gedraineerde natte graslanden terug in hun oude glorie te herstellen.

ParaIk hoop dat ik ooit op je hof wordt uitgenodigd om over de mogelijkheden van het heruitvinden van de landbouw te praten. Ik wil je ook gerust een keer uitnodigen in mijn “stadsboerderij” zodat je mijn eigen (prille) experimenten op dat vlak een keer kan komen bezichtigen. Misschien kan je daarna je trilogie over de polders afronden met een positief verhaal over de redding van de kleinschalige landbouw. Misschien kunnen we dan eindelijk afstappen van het decennia-oude conflict tussen landbouw en natuur.

(Johan Baetens (met sik en paardenstaart), projectmedewerker Natuurpunt, in eigen naam)