‘Na failliet van Griekenland, glijden we af naar een post-democratisch Europa’

‘Het is hoe langer hoe meer duidelijk dat de Europese powers that be, een regimewissel in Griekenland willen’, schrijft Bart Staes (Groen). ‘Zoals Nobelprijs winnende econoom Joseph Stiglitz begin deze week schreef : het gaat allang niet meer om geld of de economie, hier speelt een brute politieke machtsstrijd.’

Gisteren kwam daar een nieuwe dimensie bij toen de sociaaldemocratische voorzitter van het Europees parlement Martin Schulz in Duitse media sprak over het Griekse referendum dat zondag plaatsvindt. Allereerst neemt hij een positie in die hij niet heeft door te zeggen “Meestal kunnen we de Griekse eisen niet accepteren”. Dan gaat hij verder door te zeggen dat hij hoopt dat de “Grieken JA zeggen tegen de eisen van de crediteuren”. Dus met andere woorden deze sociaal-democraat hoopt dat een volk Ja zegt tegen een verdere verslechtering van hun situatie en van de economie, zoals alle gerespecteerde economen zeggen. En dus Ja zeggen tegen een besparingsbeleid dat heeft geleid tot een daling van 25% van het Griekse BNP gedurende de laatste 5 jaar.

Schulz gaat door met “Dan zal Tsipras ontslag moeten nemen en worden nieuwe verkiezingen onvermijdelijk. Waarna hij pleit voor een interim-regering van technocraten die in afwachting van de verkiezingen de onderhandelingen met de troika kan voorzetten om “een redelijk akkoord te bereiken, zodat de Syriza-tijd over is”. De heer Schulz vindt het dus als voorzitter van een parlement normaal dat een democratisch verkozen regering die zeer legitiem probeert op te komen voor de belangen van de Griekse burgers, de biezen moet pakken omdat ze niet willen instemmen met nog maar eens een aderlating, die de patiënt alleen maar zieker zal maken.

Ik vind persoonlijk dat de heer Schulz zijn biezen moet pakken. Hij is de verpersoonlijking van wat steeds duidelijker wordt: Europa glijdt langzaam af naar een post-democratische situatie. Dat is niet alleen moreel verwerpelijk, het is ook gevaarlijk. Daarom is het failliet van Griekenland ook het failliet van Europa.

Voor alle duidelijkheid: de Grieken hebben wel degelijk veel bespaard, zelfs zoveel dat ze vorig jaar een begrotingsoverschot hadden. De schuldeisers hadden Griekenland beloofd dat er dan over schuldherstructurering zou worden gesproken. Maar toen het zover was, gaven de Europese leiders niet thuis. Het betekende het einde van de Griekse regering en de opkomst van Syriza, dat zich niet langer wilde laten chanteren.

En neen: het is niet tijd dat Griekenland “volwassen wordt”. Het wordt wel tijd dat de Europese ministers van financiën en de regeringsleiders hun hoofden uit het zand halen en de waarheid spreken. Het wordt tijd dat de Europese burgers en Grieken inzien dat ze gegijzeld worden door een financiële sector en bijbehorende orthodoxie, die alle middelen inzet om haar macht en gezicht niet te verliezen.

Eén van de tot nog toe grotendeels verzwegen elementen van het Griekse drama is dat Griekenland met een enorme en ondraagbare staatsschuld werd opgezadeld door de zogenaamde Trojka: de Europese Commissie, het Internationaal Monetair Fonds en de Europese Centrale Bank. Waarom? Omdat Griekse, Duitse, Nederlandse en Franse grootbanken gered moesten worden. Maar evenzeer omdat het voor de Europese leiders in 2010 onmogelijk was om dat aan de burgers te verkopen, na de bankencrisis in 2008 en de daaropvolgende redding van grootbanken (voor duizenden miljarden euro) en exploderende staatsschulden.

Schijndood

Sinds 2008 zien we “de merkwaardige schijndood van het neoliberalisme”. Ondanks het massaal falen van de markt, zijn het overal de samenlevingen die er de prijs voor betalen. Het systeem zelf, zoals het bestaan van too big to fail grootbanken, mag niet in vraag gesteld worden. Het Europese wetsvoorstel om hier iets aan te doen zit geblokkeerd bij de Europese lidstaten en de grote politieke families.

Het snoeiharde Trojka-recept van besparen en nog meer besparen, speelt overal in Europa. Portugal, Spanje en Griekenland werden gedwongen tot loodzware saneringen. Maar het botte recept werkt niet: de economie trok niet aan en anno 2013 was een kwart van de jongeren in de eurozone werkloos. Griekenland telt 59,1% jeugdwerklozen, Spanje 55,9%, Italië 38,4% en Portugal 38,3%.

Het besparingsbeleid zorgt vooral in Griekenland voor desastreuse resultaten. Sinds 2008 explodeerde de Griekse staatsschuld van 105% naar 177%. De enorme privé-schulden die in Griekenland waren opgebouwd door onverantwoord gedrag van Europese grootbanken die goedkope kredieten verstrekten, zijn tussen 2010 en 2014 genationaliseerd, want Griekenland kreeg leningen om de schuld over te nemen van de financiële sector.

Bitter weinig van de Europese steun ging naar het stimuleren van de economie zelf. Van alle miljarden die de jongste jaren ter beschikking gesteld werden, vloeide zowat 90 % terug naar de banken en andere schuldeisers.

Paul de Grauwe vooraanstaand economist, stelt terecht: “De schuldeisers hebben niets geleerd uit de crisis. Met hun eisen duwen ze de Griekse economie nog dieper in de problemen. En toch slagen ze erin de media te doen geloven dat de Grieken onredelijk zijn, en niet zijzelf.”

Menselijk leed

Economie is geen doel op zich, ze moet mensen dienen. Maar in de tunnelvisie van Eurogroep-voorzitter Jeroen Dijsselbloem en de Financieministers is er voor deze overweging geen plaats. Dat alles zorgt voor een onaanvaardbare hoge menselijke tol. In het gezaghebbend medisch tijdschrift The Lancet van februari 2014 lezen we dat sinds 2008 het aantal doodgeboren kinderen met 21% steeg. Steeds meer zwangere vrouwen ontberen de middelen voor prenataal onderzoek. De ‘algemene’ kindersterfte nam toe met 43%. In veel scholen worden voedselbanken georganiseerd zodat kinderen niet flauw vallen tijdens de les. Depressies en zelfmoorden stegen met maar liefst 45%. De drie grootste infectieziekten zijn helemaal terug: de cijfers voor HIV, tuberculose en zelfs malaria (na 40 jaar afwezigheid!) schieten de hoogte in. Ondertussen daalden tussen 2010 en 2011 de uitgaven voor psychische gezondheidszorg met 20%, en nog eens met 55% tussen 2011 en 2012.

De saneringen op het vlak van volksgezondheid zijn desastreus. In het licht van die realiteit zijn de uitspraken van premier Charles Michel over ‘het einde van de speeltijd’ even dom als wraakroepend. Samen met de minister van financiën Johan Van Overtveldt belijdt de conservatieve Belgische regering nog steeds een achterhaald en contraproductief recept dat zowel op menselijk als economisch vlak bankroet is.

Gedeeltelijke schuldkwijtschelding

Wat dan? Er moet veel meer échte flexibiliteit ingebouwd worden in hoe de Griekse regering de begrotingstekorten indamt. De opbouw van een rechtsstaat, performante belastinginning met name voor de hoge vermogens en besparingen op exuberante defensie-uitgaven: dit zijn zaken die tijd vergen maar cruciaal zijn. Vreemd genoeg zijn het dit soort “hervormingen” die ook de London School of Economics lanceert, maar die je nooit hoort uit de mond van de Dijsselbloems en van Overtveldts van deze wereld.

Dit moet gepaard gaan met het aanzwengelen van echte economische activiteit via een Europees investeringsplan. Waarom niet zwaar inzetten op het uitrollen van duurzame energie in het kader van de Europese EnergieUnie, opdat Griekenland over 10 jaar een leverancier van duurzame energie kan worden? Daarnaast moet de EU met de internationale instellingen via de Club van Parijs de gesprekken over een schuldherschikking en gedeeltelijke schuldkwijtschelding opstarten.

Democratisch deficit

Als de Europese leiders halsstarrig blijven vasthouden aan hun tunnelvisie, dreigt niet alleen het failliet van Griekenland, maar ook dat van de hele Europese Unie. Ook vanuit democratisch oogpunt rammelt het aan de manier waarop de Trojka en de Eurogroup vandaag beslissen. Dat tart de beginselen van de Europese democratie. Onder leiding van Dijsselbloem neemt een groep anonieme Europese ambtenaren ingrijpende maatregelen, zonder enige transparantie in naam van de Eurogroep, die ook aan niemand verantwoording aflegt. Het zijn deze ambtenaren die het onderzoek ontmoedigden naar de vermogende Grieken die in 2010 hun miljarden wegsluisden met hulp van Europese financiële instellingen. Het zijn deze ambtenaren die eisen dat het minimumloon wordt verlaagd van 750 euro naar 596 euro, die de btw op medicijnen verhogen en de gezondheidszorg uithollen.

Het zijn deze ambtenaren die in Griekenland collectieve arbeidsovereenkomsten ontmantelen, wat overigens volgens het Europese Verdrag niet kan. Zelfs de Braziliaanse directeur bij het IMF geeft openlijk toe dat “niet verkozen ambtenaren met teveel macht, niet in connectie met de realiteit, cruciale besluiten nemen”.

Hervormingen en correcties zijn nodig. Maar dit is geen hervorming meer. Dit is blinde ideologie en een gevaarlijk machtsspel. Op kap van gewone burgers wordt aan testosteronpolitiek gedaan. De snoeiharde besparingen resulteren in een achteruitgierende economie. Als de schuldeisers hun geld nooit terug willen zien, moeten ze vooral zo voortdoen.

In The Financial Times van 5 juni pleitten Nobelprijswinnaar Stiglitz, Thomas Piketty en andere gerenommeerde economen voor redelijkheid en menselijkheid. De komende dagen zal duidelijk worden of die boodschap wordt opgepikt.

Vandaag woedt een brute strijd, die ons allen aanbelangt. Een machtsstrijd, niet tussen de Grieken en de andere lidstaten, wel tussen democratische verkozenen en een neoliberale elite die werkt als een gesloten boekhoudersvergadering.

Een strijd tussen perspectief en hoop op beterschap, of rigide dogma’s en mislukte recepten.