‘Na 26 mei: drie voorstellen voor meer democratie bij verkiezingen’

Schepen in Horebeke Janna Bauters (29) en schepen in Wortegem-Petegem Maarten Van Tieghem (30) van Open VLD roepen op tot een nieuwe politiek. ‘Het signaal op 26 mei was duidelijk. Wij pleiten voor meer democratie.’

Als jonge liberalen zijn we ervan overtuigd dat het huidige politieke systeem moet worden gewijzigd om meer democratie in de hand te werken. Concreet vragen we aan de toekomstige beleidsmakers om drie wijzigingen door te voeren in de kieswetgeving: de afschaffing van de opvolgerslijsten, de hervorming van de lijststem en het afschaffen van de verplichte genderwissel op de eerste twee plaatsen.

Laat ons beginnen bij het systeem van de opvolgers op de lijsten voor de Kamer, het Vlaams Parlement en het Europees Parlement. Op gemeentelijk niveau bestaan de opvolgerslijsten niet, waarom zouden we dit systeem dan blijven hanteren op bovenlokaal niveau?

Zou het niet transparanter en eerlijker zijn, mocht iemand die zich kandidaat stelt voor een gemeentelijk of parlementair mandaat, ook effectief verplicht worden dit op te nemen? De onverenigbaarheden zijn vooraf gekend. Het is alsof je solliciteert voor een job, waarbij je op voorhand weet dat je hem niet zal aannemen. Sterker nog, je doet de sollicitatie, men neemt jou aan, en vervolgens stuur je iemand anders die voor ‘de werkgever’ misschien ‘maar’ zevende keus was.

Maar dus: wanneer een verkozen kandidaat zijn mandaat niet opneemt, dan zal de eerste kandidaat van de opvolgerslijst zetelen – ongeacht het aantal stemmen in vergelijking met de kandidaten op de effectieve lijst. Dat heeft te maken met het systeem van de lijststem (zie verder).

Als jongeren zijn we voorstander van een rechtstreekse verkiezing: wanneer een mandaat vrijkomt, moet deze zetel volgens ons worden ingevuld door de eerstvolgende niet-verkozene op de lijst, in volgorde van aantal stemmen. De afschaffing van de opvolgerslijsten maakt de verkiezingen niet alleen eerlijker, de lijsten worden ook met een derde ingeperkt.

Na 26 mei: drie voorstellen voor meer democratie bij verkiezingen.

Op dit democratische elan verdergaand willen we ook de lijststem hervormd zien. Op vandaag wordt een lijststem verdeeld over de kandidaten in volgorde van de lijst totdat ze het verkiesbaarheidscijfer halen. Kort gezegd: als de tweede op de lijst minder stemmen heeft dan bijvoorbeeld de vierde, zal toch de tweede allicht kunnen zetelen, aangezien hij of zij mag aanvullen met de lijststemmen tot hij/zij voldoende stemmen heeft om verkozen te zijn.

De positie op de lijst is daarom cruciaal om verkozen te worden. Op de Kamerlijsten in Vlaanderen slaagden er binnen een groep van 89 verkozenen slechts vijf kandidaten in om ‘buiten de nuttige volgorde’ verkozen te worden. Vier hiervan waren bovendien lijstduwers (cijfers volgens een studie van Gert-Jan Put en Bart Maddens voor KU Leuven).

Zelfs na de halvering van het gewicht van de lijststemmen in 2003, is het nog steeds uiterst moeilijk om buiten de nuttige volgorde te worden verkozen. Dit systeem houdt zo ook de particratie in stand.

Echter, de meeste kiezers geven een lijststem met oog op steun voor de volledige lijst. Laat een lijststem hier dan ook echt voor dienen. Laat de lijststem bestaan – voor het gemak van de kiezer – maar laat deze meetellen als naamstem voor iedere kandidaat op die lijst. Of laat ze meetellen voor de zetelverdeling tussen partijen onderling, maar niet voor de verdeling van de mandaten onder de verschillende kandidaten. De plaats waar een bepaalde kandidaat op de lijst staat, wordt zo bovendien iets minder van tel. Het afschaffen van de lijststem geeft de kiezer meer zeggenschap.

De combinatie van bovenstaande wijzigingen zorgt er mede voor dat de verplichte genderwissel tussen de eerste twee plaatsen kan afgeschaft worden. De regel werd destijds ingevoerd voor meer gendergelijkheid, voornamelijk ten voordele van meer vrouwen in de top van de lijsten, en heeft zeker het nodige effect gehad. Meer dan ooit claimen zowel vrouwen als mannen de topplaatsen op de lijsten. Nooit eerder telde de Kamer zoveel vrouwelijke parlementairen als vandaag. Na de verkiezingen in mei, is maar liefst 44,9 procent van de parlementairen vrouw (zie hogervermelde studie KUL).

Intussen zorgt een en ander er echter geregeld voor dat – ook in het nadeel van vrouwen – niet enkel capaciteiten tellen, maar vooreerst geslacht.

Laat ons moedig zijn en erop vertrouwen dat vrouwen, zowel als mannen, hun stempel op de politiek zullen blijven drukken, ook zonder de verplichte genderwissel op plaatsen één en twee. Het laatste woord is toch aan de kiezer: wie goed scoort, mag de kiezer vertegenwoordigen.

Zo geef je meer beslissingsrecht aan de kiezer.