‘Migratie kunnen we beheersen, op voorwaarde dat we dit transnationaal en solidair doen’

‘Deze internationale overeenkomst probeert vooral pragmatisch zoveel mogelijk landen te mobiliseren om een uitdaging aan te pakken, die niet uit zichzelf zal verdwijnen’, schrijft Joost Depotter van de Liga voor Mensenrechten over het Migratiepact van Marrakesh.

De Global Compact for Safe Orderly and Regular Migration (GCM), is op één punt baanbrekend: het is optimistisch dat een mondiale aanpak ervoor kan zorgen dat de uitdagingen die migratie met zich meebrengt beheersbaar zijn.

Migratie kunnen we beheersen, op voorwaarde dat we dit transnationaal en solidair doen.

Aan de Belgische rechtsorde zal het pact weinig of niets veranderen, aangezien het pact de Europese standaarden net wil globaliseren.

Dit zijn de woorden van staatssecretaris Theo Francken op 24 april 2018 in het federaal parlement.

Inhoudelijk is er sinds april weinig of niets meer aan de tekst van het Global Compact for Migration (verder GCM) gewijzigd. Dat de staatssecretaris in april zijn steun betuigde aan dit akkoord hoeft niet te verbazen. Wie de focus legt op een efficiënt uitwijzingsbeleid vindt immers ruim zijn gading in dit interstatelijke akkoord.

Zo vinden we in het Pact onder objectief 21 het voornemen terug van alle ondertekenende herkomstlanden om vlot en efficiënt mee te werken aan de terugkeer van hun onderdanen. Objectief 4 stelt dan weer het engagement voorop om er voor te zorgen dat alle migranten op een veel efficiëntere manier geïdentificeerd zullen kunnen worden.

Dit zijn de meest essentiële voorwaarden van een efficiënt terugkeerbeleid. In zijn beleidsnota, die de staatssecretaris zonet aan het parlement heeft voorgesteld, wijst hij er zelf op dat de gedwongen terugkeer van transitmigranten zéér moeilijk blijft door identificatieproblemen enerzijds en de gebrekkige medewerking van landen van herkomst anderzijds.

Dit is zeker géén juridische gom die alle wereldgrenzen in één beweging wegveegt.

Verder wordt uitvoerig ingegaan op een plan van aanpak om mensensmokkel- en handel (objectief 9 en 10) tegen te gaan en gaan de landen een engagement aan om grensbewaking beter te coördineren (objectief 11).

Het GCM is geen verdrag maar een interstatelijk akkoord, net zoals bijvoorbeeld de klimaatakkoorden. Het is zeker géén juridische gom die alle wereldgrenzen in één beweging wegveegt.

Hoe zit het dan met de inhoudelijke kritiek op het Pact?

De voorbije dagen wezen zowel Mark Elchardus in De Morgen, als Herman Mathijs op Knack.be op het bestaan van ‘soft law’, waarbij een interpretatieve betekenis kan worden gegeven aan niet-bindende internationale akkoorden. Hierbij zien ze het GCM als een soort sluipend gif, dat via al te activistische rechters een serieuze inbreuk zou kunnen betekenen op onze nationale soevereiniteit. Een concreet gevolg hiervan zou dan zijn dat België niet meer in staat zou zijn om een effectief terugkeerbeleid te voeren, laat staan een migratiemodel op poten te zetten dat gestoeld is op het Australische voorbeeld.

Deze specialisten zien één ding over het hoofd. Wat rechtsbescherming voor migranten betreft is het GCM niet meer dan een vertaling van het mensenrechtencontentieux in migratiecontext, zoals dit in Europa wordt toegepast. Wanneer wordt opgenomen dat detentie slechts als laatste middel mag worden ingezet en niet als afschrikkingsmiddel, dat bij elke beslissing het hoger belang van het kind de eerste overweging moet zijn, dat er een informatieplicht rust op de overheid, dat er gerede mogelijkheid tot gezinshereniging moet worden voorzien, zijn stuk voor stuk rechtsregels die reeds verankerd zijn in Europese en Belgische wetgeving.

De Nederlandse premier Mark Rutte verdedigde het Global Compact voor de Tweede Kamer door er op te wijzen dat hiermee eigenlijk de Europese standaarden en de Terugkeerrichtlijn geglobaliseerd wordt. Een boutade, maar niet geheel onterecht.

Mensenrechten zijn universeel en bindend. Als samenleving zijn we overeengekomen om iedereen een minimale set aan rechten te garanderen, los van ras, gender of verblijfsstatuut.

Dat de lidstaten van de Europese Unie geen systeem van collectieve pushbacks op poten mogen zetten of een netwerk van detentiekampen in Libië mogen financieren, is al lang een afdwingbaar engagement, waar we ons in 1950, via het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens toe verbonden hebben.

Voor zover de tekst van het GCM te weinig onderscheid zou maken tussen reguliere en irreguliere migratie gaat dezelfde redenering op. Mensenrechten zijn universeel en bindend. Als samenleving zijn we overeengekomen om iedereen een minimale set aan rechten te garanderen, los van ras, gender of verblijfsstatuut. Wanneer Sarah Smeyers (N-VA) op 20 november 2018 verkondigt in het parlement dat België verplicht zou worden aan elke migrant OCMW-steun te bieden, dan is dat onzin. Dit staat nergens in het GCM en zal ook geen enkele rechter, met de beste wil van de wereld, hieruit kunnen afleiden.

Verder wordt fel bekritiseerd dat België een engagement zou aangaan om niet langer media te subsidiëren, die zich schuldig maken aan racisme of het aanzetten tot geweld tegen vreemdelingen. Ook hier voegt het pact niets toe aan het bestaande wettelijke kader in België. In de tekst wordt ook erkend dat in deze oefening steeds gewaakt moet worden over de vrijheid van meningsuiting. Een kanaal niet langer subsidiëren, blijft overigens nog iets totaal verschillend dan het te verbieden.

Wat dan overblijft van de kritiek is eigenlijk niet meer dan ergernis over het feit dat het GCM een te positieve visie op migratie wil uitdragen, migratie als een ‘bron van welvaart, innovatie en duurzame ontwikkeling in een geglobaliseerde wereld, waarvan de positieve impact kan geoptimaliseerd worden door een beter migratiebeheer’.

Deze quote verdient toch wat context. Dit pact is tot stand gekomen na een periode waarbij migratie een disruptief effect heeft gehad op heel wat samenlevingen. Deze internationale overeenkomst probeert vooral pragmatisch zoveel mogelijk landen te mobiliseren om een uitdaging aan te pakken, die niet uit zichzelf zal verdwijnen.

Globalisatie is een fenomeen dat niet meer terug te draaien valt, moesten we dit al willen. Voor veel conflicthaarden in de wereld is een oplossing nog steeds veraf. Bovendien beseffen de opstellers heel goed dat klimaatverandering zeer waarschijnlijk zal leiden tot een wereld met nog meer conflict en grote groepen mensen die zullen gedwongen worden zich te hervestigen.

Zeer terecht wordt de analyse gemaakt dat migratie als fenomeen altijd heeft bestaan en ook altijd zal blijven bestaan. ‘Het is een wereldwijd fenomeen dat heel wat uitdagingen met zich meebrengt waar geen land alleen een antwoord op kan formuleren.’

Migratie kunnen we beheersen, op voorwaarde dat we dit transnationaal en solidair doen. In dat geval is het zelfs een opportuniteit, zowel voor migranten en landen van herkomst als voor de ontvangstlanden.

Joost Depotter is advocaat en lid van de Liga voor Mensenrechten.