‘Merkel heeft nu de historische verantwoordelijkheid om orde te brengen in de migratiechaos’

‘Gaan we naar een Europa van mensenrechten of een Europa van mini-Trumps?’ blikken Jan Cornillie en Yasmine Kherbache vooruit naar de Europese top over migratie.

‘Voetbal is een eenvoudig spel. 22 spelers lopen achter een bal voor 90 minuten en op het einde winnen altijd de Duitsers’, zo vatte de Engelse spits Gary Lineker – en nu gevierde voetbalpresentator op de BBC – het ooit samen. Na de miraculeuze overwinning tegen Zweden zaterdag staat Linekers quote weer pal. In de Europese politiek was dat de voorbije 10 jaar niet anders: 28 landen lopen achter de feiten aan en op het einde wint altijd Angela Merkel. Maar hoe lang nog? Binnen de twee weken moet Merkel immers een Europees akkoord over migratie vinden om haar coalitie, de Europese Unie en de internationale geloofwaardigheid van Europa te redden. De uitkomst van die keuze zal verstrekkende gevolgen hebben: een Europa van samenwerking, akkoorden en recht of een Europa van unilaterale acties, chaos en conflict? Een Europa van mensenrechten of een Europa van mini-Trumps?

Italië en Malta die hun havens sluiten voor bootvluchtelingen, NGO’s die gecriminaliseerd worden, disproportioneel geweld tegen mensen zonder papieren, duizenden onbegeleide minderjarigen op de dool,… in het Europa van vandaag worden wekelijks morele en juridische grenzen overschreden. Mensenrechten? Ze worden gezien als eerder hinderlijk, onpraktisch, en zelfs ondemocratisch. Nochtans zijn die mensenrechten net voor situaties als de huidige ontworpen. Want regeringen die in de verleiding komen zogenaamde oplossingen door te voeren op de kap van de waardigheid van enkelen, dat is iets van alle tijden. Daarom ook zijn de mensenrechten tot hoogste juridische norm verheven.

De vraag is dus niet of, maar hoe we de migratie-uitdaging aangaan met respect voor mensenrechten. Het Europese migratie-akkoord moet de komende twee weken drie problemen oplossen: (1) een structureel antwoord bieden op de migratie vanuit Afrika naar Italië over de Middellandse Zee; (2) de beweging van asielzoekers binnen Europa regisseren; (3) de terugkeer van niet-erkende asielzoekers naar hun herkomstland of -regio organiseren. Dat kan perfect binnen een rechtsorde gebaseerd op mensenrechten. Het is misschien moeilijker, soms trager en op korte termijn duurder, maar het is de enige manier om de Europese waarden niet te verloochenen. Alleen forse investeringen, akkoorden met landen van herkomst en een langdurig engagement van de EU-lidstaten tot samenwerking kunnen ons uit de huidige migratie- impasse halen, én meteen ook toekomstige vermijden.

Hoe doen we dat dan concreet?

Antwoord op (1) – Om mensen op de vlucht opnieuw een begin van toekomst te bieden moet de EU eerst en vooral fors investeren in en ambitieuzere en menswaardige bescherming in de regio, met toegang tot onderwijs, huisvesting, gezondheidszorg, in een veilige omgeving. Een aanpak die enkel focust op ontrading en afschrikking is gedoemd te mislukken. Het maakt vluchtwegen gevaarlijker (en dus dodelijker) en mensensmokkelaars alleen maar rijker. Maar ook de huidige humanitaire aanpak via opvang in vluchtelingenkampen in de regio schiet te kort. Mensen komen daar terecht in de meest erbarmelijke omstandigheden, kinderen worden er geboren en groeien er op zonder enig perspectief. Een forse investering in die regio’s vraagt een langdurig en diepgaand humanitair, economisch en soms zelf een militair engagement, vereist akkoorden met vele landen – ook eerlijker handels- en klimaatakkoorden – en vergt een strategie voor vrede, ontwikkeling en veiligheid. Makkelijk is dat allemaal niet, maar Europa moet bereid zijn om dat te doen, ook omdat het op langere termijn het meest zal lonen.

Antwoord op (2) – Bovendien moet ook ons asielrecht daarop geënt en hervormd worden. Asielzoekers verspreiden over heel Europa om dan vast te stellen dat de helft niet erkend wordt en uitgewezen moet worden, heeft geen zin. Met de Dublin-regels zitten we op een dood spoor: als het land van aankomst ook meteen het land van asielaanvraag is, moeten Italië en Griekenland de verantwoordelijkheid voor de hele EU dragen. De dreiging van de Beierse CSU om de grens te sluiten voor asielzoekers uit Italië is echter ook geen oplossing want dat zal enkel een kettingreactie aan grenssluitingen veroorzaken. We kunnen in de toekomst beter mensen die in aanmerking komen voor asiel in de EU, hervestigen uit veilige regio’s, geld en energie steken in snelle procedures aan de Europese buitengrenzen en solidariteit bieden met de landen aan die grenzen.

Antwoord op (3) – Tot slot is de terugkeer van niet-erkende asielzoekers – intussen meer dan een half miljoen in de EU – het sluitstuk van elk rationeel migratiebeleid. Dat is dringend want verblijf zonder papieren tast de geloofwaardigheid van een menselijk asielbeleid aan. Verblijf zonder papieren is geen mensenrecht. Maar mensen zonder papieren behouden wel hun recht op een menswaardige behandeling. Uitgeprocedeerden zelf onmenselijk behandelen, terugsturen met risico op mishandeling, disproportioneel geweld gebruiken en de bijzondere kwetsbaarheid van kinderen negeren – zoals de schrijnende situatie aan de Amerikaans-Mexicaanse grens de voorbije week toonde – zijn dus uit den boze. Europa kan die terugkeer bovendien niet alleen oplossen. Er zijn akkoorden met de Afrikaanse landen van herkomst nodig om humane en structurele oplossingen te bieden voor de toenemende noodgedwongen migraties als gevolg van conflict, klimaatverandering of armoede. Het wordt tijd dat de Europese leiders ook dat durven benoemen. Want er zijn gewoonweg geen oplossingen voor de migratie-uitdagingen zonder grote investeringen, akkoorden met landen van herkomst over eerlijke handel, opleiding en tewerkstelling en een langdurig engagement van de Europese staten tot samenwerking.

Mythes, frustraties en kortzichtigheid regeren het migratiedebat. Merkel heeft nu de historische verantwoordelijkheid om orde te brengen in de heersende migratiechaos. Als we de bondskanselier daarbij nog één raad mogen geven: sluit de compromissen die je moet sluiten, maar wandel weg van elk akkoord dat onder de lat van de mensenrechten en die van de Europese rechtsstaat gaat.