‘Maken we een keerpunt in het kerkelijke denken mee?’

Geert De Kerpel van Tertio blikt vooruit op de eerste verjaardag van ‘Amoris Laetitia’. Daarin liet paus Franciscus zijn licht schijnen over andere samenlevingsvormen dan het heterohuwelijk. De tegenstand tegen de vernieuwende ideeën van de paus neemt beetje bij beetje af.

Afgelopen dinsdag werd in het Vaticaan “Het achtste hoofdstuk van de postsynodale exhortatie Amoris Laetitia” voorgesteld aan de pers. Het 56 bladzijden tellende boekje is van de hand van kardinaal Francesco Coccopalmerio. De voorzitter van de Pauselijke Raad voor de Wetteksten stelt erin dat onder bepaalde voorwaarden katholieken in “niet-legitieme situaties” zoals gescheiden hertrouwd zijn, de communie toch kunnen ontvangen. De publicatie die een ondubbelzinnige steun in de rug van paus Franciscus is, kwam er te midden van her en der blijvend klinkend ongenoegen over de koers die deze paus met de kerk wil varen, doctrineel zowel als organisatorisch. Een dag voor deze persconferentie voelde de kardinale kroonraad die samen met de paus een grondige bestuurshervorming voorbereidt, zich zelfs genoodzaakt een hoogst ongewoon persbericht uit te sturen waarin die zijn onvoorwaardelijke steun en trouw aan Franciscus uitdrukt.

Paus Franciscus staat volgende maand vier jaar aan het hoofd van de katholieke kerk. Velen, binnen en niet het minst ook buiten de kerk, zijn in de wolken van deze paus. Tegelijk is er een groep katholieken, tot in de hoogste kerkregionen, die weinig van hem moet weten. Vooral zijn publicatie Amoris Laetitia van april vorig jaar moet het ontgelden. In die tekst, officieel een pauselijke exhortatie, trekt Franciscus zijn conclusies uit het wereldwijde denkproces dat hij drie jaar geleden persoonlijk in gang zette over het gezin in deze tijd en de leerstellige, morele, spirituele en pastorale uitdagingen ter zake voor de kerk.

Gigantische uitdaging

Twee bisschoppensynodes in evenveel jaar gingen aan de publicatie vooraf, wereldwijd binnen de katholieke kerk voorbereid en aangevuurd door onder meer uitvoerige bevragingen. Wekenlang en voor dat forum ongezien vrank en vrij, werd op de synodes gedebatteerd. De afsluitende adviezen reveleerden hoe het ook tot bij de hoogste kerkelijke leiders volop was doorgedrongen dat de kerk voor een gigantische uitdaging staat haar eeuwenoude boodschap over huwelijk en gezin nog daadwerkelijk te laten doordringen in brede lagen van de maatschappijen. Tevens werd zichtbaar hoe over een aantal cruciale aspecten erg uiteenlopend werd gedacht. Niet het minst de vraag hoe de kerk zich het beste kan opstellen tegenover de nieuwe samenlevingsvormen, leidde tot verhitte debatten en op dat kerkelijke niveau zelden publiek geziene tegenstellingen.

Meer barmhartigheid

Maar wat dacht Franciscus er zelf over? Amoris Laetitia geeft ondubbelzinnig het antwoord. Ook onder deze bisschop van Rome blijft de katholieke kerk onverminderd als ideaal het klassieke huwelijk tussen een man en een vrouw voorhouden. Alleen dat verbond kan ook voor deze paus sacramenteel worden bevestigd. Maar tegelijk wordt voor het eerst een heel onbevangen “ja” geformuleerd tegen andere samenlevingsvormen, hetero- én homoseksuele. Niet zomaar gelijkgesteld aan dat ene ideaal, maar niet zelden er wel naar op weg. Ook in die samenlevingsvormen kunnen de Geest werkzaam en het goede aanwezig zijn, schrijft Franciscus letterlijk. Niemand is geëxcommuniceerd, niemand wordt achtergelaten, luidt het even helder.

Wat een verschil met wat de Catechismus van de Katholieke Kerk daarover stelt, amper twintig jaar geleden gepubliceerd onder paus Johannes Paulus II en zijn opvolger Benedictus XVI die de pen ervan vasthield. Toen klonk het nog zonder meer dat deze levenswijzen in strijd zijn met de waardigheid van het huwelijk, de grondgedachte van het gezin aantasten en een zware zonde zijn die uitsluit van de communie (nr. 2390).

Groei-ethiek

Niets van dat taalgebruik vinden we terug in Amoris Laetitia. Franciscus kiest met zoveel woorden (paragraaf 293 en volgende) voor gradualiteit, groei-ethiek of de weg van de geleidelijkheid in de pastoraal. Het is de visie waarbij de wet onverminderd overeind staat, maar tegelijk wordt erkend dat er een positieve evolutie kan zijn in het realiseren en het naleven ervan. Zo is ongehuwd samenwonen geen christelijk huwelijk voor de kerk, maar het kan er een stap naartoe zijn. Zo kunnen homokoppels of wie gescheiden hertrouwden en al decennia een vaste en trouwe relatie hebben, niet kerkelijk huwen, maar er kan evenmin worden gesteld dat die relatievormen niets voorstellen.

Voor- en tegenstanders

Franciscus’ directe voorgangers vreesden dat zo’n denken onvermijdelijk moet leiden tot een relativeren en uiteindelijk verwateren van de leer alsof alle relaties om het even zijn en alles door de kerk wordt goedgekeurd. Vandaag omarmt paus Franciscus die groei-ethiek voluit. Vele kerkleiders, van kardinalen over bisschoppen tot pastoors en andere verantwoordelijken ter plaatse doen dat eveneens en met grote overtuiging. Maar tegelijk is er een kleine maar erg strijdbare groep binnen de kerk die zich blijft verzetten. Haar meest vocale boegbeeld is kardinaal Raymond Burke. Samen met enkele andere kardinalen stelde hij een aantal vragen, “dubia” op over Amoris Laetitia om de paus kleur te doen bekennen of hij nu wel of niet de aloude kerkelijke doctrine aanpast. Maar die weigert daarop in te gaan. Toch niet rechtstreeks, want onrechtstreeks zijn er wel degelijk niet te miskennen signalen.

Het meest recente in de rij is de voorstelling vorige week in het Vaticaan van het boekje “Het achtste hoofdstuk van de postsynodale exhortatie Amoris Laetitia“. Het is van de hand van kardinaal Francesco Coccopalmerio. De voorzitter van de Pauselijke Raad voor de Wetteksten stelt erin dat katholieken in “niet-legitieme situaties” zoals gescheiden hertrouwd zijn, de communie toch kunnen ontvangen. Op voorwaarde dat ze die situatie willen veranderen conform de kerkelijke leer of als dat feitelijk niet kan minstens de intentie of het verlangen daartoe hebben. Tegelijk onderstreept hij dat er niet kan worden opgetreden op hun verlangen omdat dit zou leiden tot verdere zonde.

Decentralisering

Amoris Laetitia is een echt keerpunt in het kerkelijke denken. Niet in de doctrine, wel in de pastoraal. Want ook al blijft de leer onveranderd, met de ondubbelzinnige keuze voor de wet van de geleidelijkheid in de pastorale benadering ervan, wordt een bocht van formaat genomen.

Bovendien en logisch in overeenstemming ermee, trekt Franciscus verder zijn lijn door van decentralisering en meer collegialiteit; die andere cruciale doelstelling waarop dit pontificaat inzet. Het is namelijk voor Franciscus aan de priesters van ter plaatse om het nieuwe denkkader in de praktijk van elke dag om te zetten. Binnen de richtlijnen op te stellen door hun bisschoppen en met als basis de algemeen geldende kerkelijke leer, dienen zij met elke mens en ieder koppel individueel een proces van onderscheiding te gaan. Een aanpak die trouwens uitermate eigen is aan hoe jezuïeten denken en handelen. De eerste paus in de geschiedenis die tot deze orde behoort, verloochent ook dat aspect van zijn verleden geenszins.