‘Laten we het nieuwe jaar starten met een maand zonder meningen’

‘Hoeveel van die opinies zijn gevormd na rijp beraad en op basis van gedegen informatie, en hoeveel ervan zijn eerder een combinatie van buikgevoel en onvolledige informatie?’, vraagt Olivier Lemeire, die voorstelt om bij de start van het nieuwe jaar mee te doen aan zijn filosofisch experiment.

Ieder van ons heeft meningen, veel meningen. Sommige daarvan zijn louter beschrijvend: bijvoorbeeld dat de Aarde een bol is en geen vlakke schijf. Andere meningen zijn meer esthetisch van aard, denk bijvoorbeeld aan dat laatste boek dat u zo geweldig vond. Maar iedereen heeft ook heel wat ‘opinies’, meningen over wat er goed en slecht gaat in onze samenleving en over wat er gedaan moet worden om de zaken te verbeteren. Ik doe een gokje: u heeft zo uw mening over de kernuitstap, over klimaatactivisten die schilderijen besmeuren, over de tactiek van bondscoach Martinez op het WK voetbal, en over de resultaten van de Kamercommissie over het Belgisch koloniaal verleden.

Bekruipt u soms ook het gevoel dat u te veel van zulke opinies heeft? Mij in ieder geval wel. Het overkomt me regelmatig in een discussie. Dan besef ik halverwege de discussie dat ik toch niet voldoende informatie had om de impact van de verschillende beleidsopties in te schatten, dat ik de tegenargumenten nooit goed had overwogen, of dat ik de betrouwbaarheid van mijn informatie had overschat. Niet dat ik dat altijd toegeef aan m’n gesprekspartner natuurlijk, niemand verliest graag een discussie. Maar achteraf bedenk ik me dan dat er iets moet zijn misgelopen. Hoe kan het immers dat ik zo overtuigd kan zijn van een opinie waarvan achteraf blijkt dat ze op los zand was gebouwd? Waarom had ik dat zelf niet door toen ik die opinie vormde?

Maar hoe gaan zo’n dingen? Sommige opinies zijn weloverwogen gevormd, ze zijn traag ‘gedegusteerd’ als een goed glas wijn. Maar andere opinies zijn eerder als goedkope pils; zonder dat je het goed en wel beseft heb je er aan het eind van de dag toch weer meer van binnen gekregen dan je had gepland. Vandaag leest u dit magazine, scrolt u misschien door Twitter, kijkt u even op Facebook, en praat u met uw buurvrouw. Hoeveel nieuwe opinies heeft u erbij? Hoeveel van die opinies zijn gevormd na rijp beraad en op basis van gedegen informatie, en hoeveel ervan zijn eerder een combinatie van buikgevoel en onvolledige informatie?

Wie deze bezordheid herkent, stel ik voor om bij de start van het nieuwe jaar mee te doen aan mijn filosofisch experiment. Het opzet van het experiment is eenvoudig: de rest van de maand januari geen opinie meer vormen of uiten. Laten we het nieuwe jaar starten door gewoon eens een hele maand er allemaal niets van denken. Ik deed het experiment zelf voor het eerst vorig jaar en ik kan je als een goede verkoper verzekeren: ‘the results will shock you!’.

Heel wat mensen zijn het jaar gestart met het voornemen een hele maand geen alcohol te meer drinken, om daarna wat minder uit gewoonte te drinken. Door een tijdje helemaal te stoppen, valt het weer op hoe vaak men anders zonder veel nadenken naar een glas grijpt. Wie eerst een maand stopt hoopt daarna bewuster en dus ook minder te drinken.

Hetzelfde geldt voor opinies. Door een maand helemaal geen opinies meer te vormen of te uiten, zal het opvallen hoe vaak u geneigd bent dat toch te doen. Natuurlijk is het doel van het experiment niet om voor altijd geen mening meer te hebben. Apathie is geen deugd, er valt wel degelijk heel wat te verbeteren in onze samenleving. Het doel is eerder om te ontwennen aan oppervlakkige opinies. Door eerst een maand helemaal geen mening te hebben, zal het beter lukken om daarna enkel nog een mening te hebben als u daarmee op vaste grond staat, gesteund door voldoende informatie en overweging.

(Lees verder onder het artikel.)

Ik kan alvast waarschuwen dat het geen eenvoudig experiment is. Tracht maar eens een krant te lezen zonder een mening te hebben over wat u leest. Dus zijn hier twee tips. De eerste tip is: vermijd zo veel mogelijk contact met de opinies van anderen. Meningen horen doet meningen vormen. Dat betekent niet dat u geen kranten of magazines meer kan lezen, maar Twitter slaat u maar eens een maand over. De tweede tip is om uw eigen twijfel en bescheidenheid te cultiveren. Wanneer u merkt dat u een mening over iets dreigt te vormen, slaat u aan het twijfelen. Hebt u wel alle informatie, kent u alle argumenten, kan u wel inschatten wat de effecten zullen zijn van de verschillende beleidsopties? En als u denkt dat uw opinie onbetwijfelbaar is, twijfelt u maar aan uw eigen vermogen om te twijfelen.

In 1641 besloot de Franse filosoof René Descartes bij wijze van een soortgelijk filosofisch experiment aan alles te twijfelen wat enigszins te betwijfelen viel. Op zoek naar absolute zekerheid twijfelde hij aan de betrouwbaarheid van z’n zintuigen, twijfelde hij of de wereld rondom hem niet zomaar een droom was, en twijfelde hij uiteindelijk zelfs aan de wiskunde. Wie echt moeite doet, kan bijna alles betwijfelen.

Descartes bleef over met één zekerheid – zo gaat het verhaal – namelijk dat er iemand aan het twijfelen is. Ik denk, dus ik ben. Maar in praktische zaken ben je uiteindelijk maar weinig met die onbetwijfelbare zekerheid. Ook na een maand twijfelen aan de gegrondheid van uw eigen opinies heeft het geen zin daarna absolute zekerheid na te streven. Maar misschien toch net iets meer zekerheid dan veel van die opinies die u nu heeft.

Olivier Lemeire is verbonden aan het Centrum voor Logica en Filosofie van de Wetenschappen (OE) van de KU Leuven.