‘Lieve Blancquaert staat in een spagaat tussen fotografie en documentaire’

In het langverwacht slotdeel van haar trilogie brengt fotografe Lieve Blancquaert het verhaal van hoe mensen overal ter wereld ouder worden en afscheid nemen. ‘Wie verder kijkt dan het exotisme, merkt dat het artistieke aspect het soms laat afweten’, schrijft Ludo Bekkers.

Fotografe Lieve Blancquaert (St. Amandsberg, 1963) staat in een spagaat tussen fotografie en documentaire. Aanvankelijk excelleerde ze als portretfotograaf, nam er noodgedwongen commerciële opdrachten bij tot ze aan de hand van journaliste Annemie Struyf de waarde inzag van human interest fotografie en bijpassende documentaires die gretig afgenomen werden door de VRT. Het werd een succesverhaal dat inspireerde tot de meest uiteenlopende onderwerpen.

Lieve Blancquaert staat in een spagaat tussen fotografie en documentaire.

Nu loopt op Eén een laatste luik uit een reeks van drie die de hoogtepunten van een normaal mensenleven uitmaken : de geboorte (2013), het huwelijk (2015) en de dood (2018). Ze maakte er films over en nam foto’s. Van de laatste reeks over het sterven en de dood die nu op televisie loopt is ook een weelderig uitgegeven boek verschenen waarbij zij teksten leverde die op een vetellende manier inzicht geven over gebruiken en rituelen bij sterven en begraven all over the world. Want reizen is blijkbaar haar tweede natuur geworden die haar blik verruimt en ook die van haar fototoestel, om ons daar bij te houden. Het filmen laat ze aan anderen over.

Het net verschenen fotoboek toont beelden van stervens- en begrafenisrituelen in de VS, Indonesië, Japan, Ghana, Cuba, India, Mexico, Kenia en België. Met de fotocamera volgde ze de filmcrew en kon zij doordringen in de meest extreme momenten van het afscheid nemen. Ze dringt door tot de intieme familie- en clangebruiken en je vraagt je, als kijker, af of het hier gaat om sensatie of om documenten vast te leggen die inzicht geven in andere culturen en gewoonten. In de bijbehorende teksten schrijft de fotografe hoe ze soms moeite had haar gevoelens onder controle te houden om niet overmand te worden door mededogen. Maar de nieuwsgierigheid bleef de overhand houden.

Spreidstand

Wat mag je van een beslagen beeldenmaakster in dergelijke omstandigheden verwachten. Dat zij een juiste balans kan vinden tussen sentiment en professionaliteit. Het tweede komt uiteraard op de eerste plaats, dat is ook zo voor oorlogsreporters en dat betekent dat de beelden uiteraard een situatie weergeven die niet van emoties gespeend is maar dat er ook een documentair facet is, dat tenslotte het motief was waarop de hele onderneming gestoeld is. Maar de spreidstand tussen die twee gegevens is soms groot.

Blancquaert wil duidelijk veelzeggende foto’s maken maar die ook passen in een verhaal, hààr verhaal. Het is een hele klus om doodsrituelen in beeld te brengen die bij de toeschouwer niet slechts emotioneel aanslaan maar tevens een fotografische kwaliteit overbrengen. Daarmee wordt bedoeld dat de kadrering, de lichtinval, de plastische verhoudingen correct zijn en bijdragen tot een esthetische ervaring boven op de documentaire. Men moet er niet licht over gaan maar in dit soort projecten zijn de omstandigheden vaak precair en de tijd dringt want de handelingen zijn eenmalig. Men moet dus begrip opbrengen voor de omstandigheden waarin de fotograaf moet werken. Maar men heeft soms de indruk dat, binnen die beperkingen een gemakkeljkheidsoplossing werd verkozen boven een wat meer bevlogen standpunt, beeldvorming en originaliteit die er voldoende aanwezig was binnen het exotisme van de diverse bezochte landen. Bij de gefilmde scènes speelt dat minder maar foto’s vragen een andere benadering.

Als kritische kijker van de foto’s in het boek wordt men zeker in eerste instantie meegesleept precies door dat exotisme, we zijn allemaal op een of andere manier voyeurs. Maar eens die grens voorbij gaat men meer aandacht schenken aan de fotografische kwaliteiten van de beelden. Technisch zijn die onberispelijk (het kan moeilijk anders in tijden van digitalisering) maar net het artistieke aspect, de kracht van het beeld an sich, los van het onderwerp laat soms afweten. Het is jammer maar met enige goodwill begrijpelijk in de omstandigheden die zijn wat ze zijn.

Dat wordt het duidelijkst in de reeks over België. Hier speelt uiteraard geen exotisme en het gaat om rituelen die we kennen. De desbetreffende foto’s zijn geen treffers in de reeks maar je kan je de vraag stellen of het afscheidsritueel zoals we het vandaag kennen binnen onze leefwereld bij de fotografe emoties kon opwekken die we zelf (tenzij in een persoonlijke situatie) niet meer kennen.