‘Lepel moslimjongeren geen verhaaltjes in, activeer hen’

‘Gedesillusioneerde Syriëstrijders in scholen en moskeeën laten vertellen hoe het er echt aan toe gaat bij IS, zal geen groot effect hebben’, reageren Montasser AlDe’emeh en Pieter Stockmans op het idee van Liesbeth Homans (N-VA). ‘Je moet jongeren niet indoctrineren, maar activeren.’

Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans (N-VA) wil gedesillusioneerde Syriëstrijders in scholen en moskeeën laten vertellen hoe het er echt aan toe gaat bij IS. Dat zou voor een ontradingseffect zorgen. Onderzoeker Montasser AlDe’emeh en onderzoeksjournalist Pieter Stockmans schreven samen het boek ‘De Jihadkaravaan’. In het boek formuleren ze tien ‘kogels van verzoening’: concrete voorstellen voor een beter beleid dat wél impact kan hebben. Het voorstel van minister Homans staat er niet tussen. De auteurs leggen uit waarom.

‘Als een meisje uitlegt hoe ze met vijf mannen naar bed moest en alleen buiten mocht om appels te kopen met een Kalasjnikov in de hand, dan zullen er veel thuisblijven’, legt Homans uit. Geen enkel Belgisch of Nederlands meisje dat uit IS-gebied terugkeerde, getuigde van zulke taferelen. Er zijn bovendien heel wat meisjes die vanuit IS-gebied via sociale media vertellen over hoe prachtig het kalifaat wel is. Dat andere meisjes andere simplistische getuigenissen komen afleggen als reden voor hun terugkeer, zal geen groot effect hebben. Het is bovendien een grove onderschatting van de rekruteringskracht van IS. IS speelt in op de hunkering naar erkenning en thuisgevoel van Europese moslimmeisjes.

We moeten op een fundamenteler niveau werken. We moeten ons eerst afvragen waarom ze vertrekken alvorens ons te richten op de aanpak van het probleem. Iets doen aan de redenen waarom meisjes naar IS trekken, zou meer impact hebben. Terwijl we hen willen opvoeren om anderen te ontmoedigen, wordt de islamitische identiteit voortdurend geproblematiseerd op scholen. En worden meisjes die de hoofddoek afdoen voortdurend als voorbeeld naar voor geschoven in de media. Dat maakt gelovige meisjes alleen maar meer kwetsbaar voor allerlei verhalen over het kalifaat, waar ze wél zouden thuishoren. De meeste meisjes die vertrekken, doen dat immers omdat ze hun islamitische identiteit niet kunnen behouden op scholen.

Bewust ervoor kiezen om de hoofddoek te dragen, is ook een vorm van emancipatie in een Europa dat de hoofddoek steeds meer problematiseert. In het Midden-Oosten kan de hoofddoek afdoen een vorm van verzet zijn. In Europa is het dragen van de hoofddoek steeds meer een vorm van verzet. In Europa verzetten moslimmeisjes zich tegen instellingen die dicteren hoe een vrouw zich hoort te kleden, precies door de hoofddoek te dragen. En als dat verboden wordt, dragen sommigen lange gewaden in de plaats. In toenemende mate worden ook deze lange gewaden geproblematiseerd, zoals aangetoond door de directeur van Institut De Mot-Couvreur in Brussel. Dit begint te lijken op een vorm van vervolging en obsessie met het uiterlijk van moslimmeisjes.

In het boek De Jihadkaravaan nemen we de getuigenis van een Vlaams meisje op: ‘Het hoofddoekenverbod op onze school had niemand zien aankomen. Elke ochtend opnieuw voelt het alsof de overheid me uitkleedt. Waarom moet de staat zich bemoeien met wat in mijn hart zit? Het is beschamend dat mijn geboorteland van mij verwacht dat ik mijn identiteit aan de schoolpoort achterlaat. Islam hielp me niet alleen van kledij, maar ook van mentaliteit te veranderen. Vriendinnen begrepen niet dat ik het uit overtuiging deed. Wat als zelfs onze capaciteiten niet ter zake doen? Worden die pas erkend als we onze haren tonen? “Het was mijn vrije keuze om geen hoofddoek te dragen, maar omdat jullie het verbieden, wordt het mijn vrije keuze om er net wel een te dragen”, zeggen vele meisjes die ik ken. Ironisch genoeg draagt net het verbod bij tot islamisering. Sommige meisjes laten zich ompraten dat het in België nooit zal lukken en dat ze kunnen meewerken aan een project waarin ze wel iets kunnen betekenen: meebouwen aan een islamitische staat. Ik heb die video’s van Sharia4Belgium ook gezien. Ze praten ons een schuldgevoel aan. We lijden onder de situatie, maar ik zal blijven zoeken tot ik een job vind waar ik de hoofddoek kan dragen.’

We zouden enkele meisjes laten getuigen over hun tijd bij IS, maar waarom laten we de honderden meisjes die in hun vrijheid worden beknot in naam van de vrijheid niet getuigen over hun frustraties? Hun frustraties kunnen uiten over hoe wij vasthouden aan een onaangepaste vorm van secularisme, dàt gevoel van erkenning is pas een verzet tegen IS.

Laat elke religieuze handeling altijd en overal toe zolang ze de vrijheid en de integriteit van de andere niet belemmert. Dit is een meer pluralistische invulling van secularisme, aansluitend bij de samenleving waarin we leven. Het geloof dat identiteit en godsdienstbeleving haaks staan op integratie, en dat religieuze symbolen uit de publieke sfeer moeten worden gebannen, veroorzaakt samenlevingsproblemen. Landen waar dit seculiere fundamentalisme sterk is, zijn de landen waaruit de meeste Europese Syriëstrijders zijn vertrokken. Het is hoog tijd voor realpolitik. Bevorder de sociale vrede.

In het Verenigd Koninkrijk is het bijvoorbeeld heel gewoon dat iemand met een hoofddoek of een tulband het verkeer regelt. Ook daar zijn jongeren vertrokken naar Syrië, maar verhoudingsgewijs zijn het er minder. Hun vertrek is minder het gevolg van opgelegde restricties die de ontplooiing van hun religieuze identiteit verhinderen. Geef het begrip ‘integratie’ weer zijn oorspronkelijke betekenis. Integratie betekent dat twee partijen zich aanpassen aan elkaar, assimilatie betekent dat de ene partij zich aanpast aan de andere. Velen bedoelen eigenlijk assimilatie als ze over integratie spreken.

Radicalisering en extremisering verminder je door het beleid grondig onder de loep te nemen en niet door propaganda te bestrijden met propaganda. Stop met investeren in een door de overheid gestuurd tegenverhaal tegen IS. Erken en ondersteun in plaats daarvan de spontane emancipatie. Gilles de Kerchove, de antiterrorismecoördinator van de Europese Unie, zegt dat wij minstens zo overtuigend als IS een tegenverhaal moeten neerzetten met de hulp van reclamemensen en pr-vaklui. Tegelijkertijd worden spontane emancipatiebewegingen van moslims in België geproblematiseerd. Daarmee tonen we dat we eigenlijk niet willen dat moslimjongeren met politiek activisme bezig zijn. Maar een door de overheid gestuurd tegenverhaal tegen een tegenverhaal zal nooit werken. Enkel een even activistisch tegenverhaal – tegen IS én tegen de overheid waar nodig – vanuit de burgerbevolking kan de aantrekkingskracht van IS doen afnemen.

Volgens minister Homans zijn er genoeg jongeren die met grote desillusies terugkeren. Dat klopt, maar wat is de reden waarom ze terugkeerden? Montasser begeleidt teruggekeerde Syriëstrijders, en de redenen van hun terugkeer zijn uiteenlopend. Er zijn amper jongeren die ideologisch niet meer akkoord gaan met IS. En als die er toch zijn, dan gaat het vaak om jongeren die hun straf willen ontlopen. En dan nog blijven ze geloven in de strategie van Al-Qaeda.

Voor alle duidelijkheid: wij stimuleren jongeren om hun verhaal te vertellen. Maar waarom wordt er niet eerst overlegd met andere beleidsmakers, experten en onderzoekers? Als meisjes uit eigen overwegingen afstand nemen van de ideologie van IS of van hun vertrek uit België, zijn ze welkom om tijdens lezingen uit te leggen waarom. Maar gedesillusioneerde Syriëstrijders inzetten op scholen, zonder de jongeren eerst zelf een basiskennis van de islam en van de politieke conflicten in het Midden-Oosten te bieden, is gevaarlijk. Intellectualiseer de moslimjongeren, dan hebben ze geen nood aan iemand die hen van iets moet overtuigen. Waarom heeft de moslimgemeenschap of de samenleving gruwelverhalen van Syriëstrijders nodig om jongeren te weerhouden van een eventueel vertrek naar Syrië? Kunnen de regering en de moslimgemeenschap die jongeren dan zelf niet bereiken? Is dat geen bewijs dat het beleid faalt om moslimjongeren gerust te stellen en hen het nut van hun aanwezigheid in België aan te tonen?

Wat echt nodig is, zijn meer imams die de taal van de jongeren spreken. Als er slechts tien imams Nederlands spreken in Vlaanderen is er een probleem. Zo was Montasser meermaals getuige van het feit dat islamleerkrachten geen Nederlands kunnen, maar toch voor de klas mogen staan.

Erken een aantal grote moskeeën die een groot publiek bereiken in Vlaamse steden. De overheid en de Belgische Moslimexecutieve moeten erkenningsaanvragen sneller behandelen. Slechts 28 van 165 moskeeën werden erkend. Imams moeten jongeren naar kennis over alle islamitische rechtsscholen leiden. Daartoe moeten imams tijdens opleidingen gevormd worden in alle rechtsscholen, zodat ze die op een wetenschappelijke en intellectuele manier in de moskee kunnen behandelen en zodat jonge moslims inzicht krijgen in de diversiteit van islamitische kennis. Kennis en nuance, dat zijn de echte wapens tegen extremisering.

Een imam moet hier opgeleid worden zodat hij de islamitische én de Europees-christelijke geschiedenis kent, zodat hij de Belgische samenleving kent, en zodat hij in staat is om passende antwoorden te bieden aan mensen die met hun identiteit worstelen. Hij moet theologisch én sociaal onderlegd zijn en de politieke en religieuze ontwikkelingen in het Midden-Oosten volgen. Dat is nodig om in te spelen op wat leeft bij Belgische moslimjongeren. Vele jongeren hunkeren naar kennis, maar ze zijn niet allemaal in staat om zich zonder leraar te verdiepen in de islam. Er is dus een enorm potentieel voor moskeeën, als hun aanbod maar maatschappelijk relevant en diepgaand genoeg is.

Organiseer dit aanbod samen met lokale overheden, maar dat betekent niet dat imams binnen de lijntjes van het systeem moeten kleuren. Ze moeten net de onrechtvaardigheidsgevoelens vertegenwoordigen die binnen hun gemeenschap leven. De huidige extremisering is juist het gevolg van de zwakke organisatie van de moslimgemeenschap, waardoor leden geïsoleerd raken en individueel in extremen vervallen. De Moslimexecutieve is een aanspreekpunt voor de overheid, maar ze vertegenwoordigt niet wat er leeft binnen de Belgische moslimgemeenschap. Het gevolg is dat de overheid via de Moslimexecutieve geen impact heeft op die gemeenschap.

‘In onze aanpak maken we werk van de ‘intellectualisering’ van moslimjongeren door hun kennis van de situatie in het Midden-Oosten en islamitische concepten te verrijken en verduidelijken. Dat doen we via dialoog, Koranles, assertiviteitstraining in het omgaan met discriminatie en racisme, re-integratie. We veroordelen niemand en schrijven niemand af. In onze communicatie met de jongeren spreken we hun ’taal’.

Religieuze en politieke kennis vergroten de weerbaarheid bij blootstelling aan ideologieën. Het is de bedoeling een concreet aanbod op maat van de jongere uit te werken. We gaan jongeren niet deradicaliseren, want we vinden dat de eindverantwoordelijkheid altijd bij henzelf ligt. We helpen hen wel met een kennis- en begeleidingsaanbod zodat ze een doordachte keuze kunnen maken, en reradicaliseren als ze dat zelf willen.

Maar het onderwijs kan zelf toch ook iets doen? Natuurlijk. Bespreek in de klas de conflicten die aansluiten bij de leefwereld van een grote groep leerlingen. Het is beter dat leerlingen er op school basiskennis over opdoen, zodat die hen kan wapenen tegen andere bronnen van informatie. Als je als school wilt vermijden dat jongeren in geweld gaan geloven, reik leerlingen dan handvaten aan om de wereld te begrijpen. Een aanpak die zich beperkt tot een tegenverhaal over religie, levensbeschouwing en waarden zal mislukken. Organiseer lessen over Syrië en over Israël en Palestina, zodat moslimkinderen zich vertegenwoordigd voelen op school en meer openstaan voor lessen over bijvoorbeeld de Holocaust. Het is niet omdat verschillende verhalen met elkaar in conflict zijn, dat ze niet op een correctie manier in het onderwijs aan bod kunnen komen. Pieter geeft al jaren zulke lezingen op scholen. Schrik er niet voor terug om onze eigen politieke verantwoordelijkheid in de klas te bespreken.

Doe niet aan ‘deradicalisering’, maar activeer het politieke bewustzijn van jongeren zodat ze voelen dat ze iets nuttigs doen tegen het onrecht. Herken en erken frustraties. Kanaliseer radicale gevoelens van frustratie over onrecht in de wereld en buig ze om tot constructief activisme.

Leerkrachten moeten aansluiten bij de leefwereld van de kinderen, zodat ze de uitspraken en het gedrag van de kinderen correct kunnen plaatsen. Leerkrachten die veel moslims in hun klas hebben, kunnen zich bijscholen met een spoedcursus ‘Midden-Oosten’ of er een lezing over bijwonen. Zo leren ze de achtergrond van hun leerlingen kennen. Dat soort trainingen moet geïncorporeerd worden in lerarenopleidingen en mag zich niet beperken tot extremisering. Basiskennis over de conflicten die extremisering voeden, is een pluspunt. Met enkel een tegenverhaal, zonder kennis van het verhaal van de leerlingen zelf, staan leerkrachten machteloos als ze geconfronteerd worden met uitspraken van de leerling.

Laat de leerlingen zelf aan het woord als ze dat willen. Leer de wereld kennen door elkaar te leren kennen. Zo kunnen leerkrachten beter aanvoelen waarmee jongeren worstelen, signalen beter inschatten en hun aanpak daarop afstemmen.

Religieuze uitingen?Niet ingrijpen. Verwar uitingen van religieuze identiteit niet met politiek radicalisme

Radicale opvattingen? Niet ingrijpen. De islam bevat net als het christendom of andere waardesystemen voorschriften rond sociale rechtvaardigheid. Waardeer sociaal activisme op basis van geloof, net zoals activisme op basis van andere bronnen van moraal. We leven in een pluralistische maatschappij. Als onze democratie kritische participatie niet meer waardeert en radicaal activisme problematiseert, dan voelen burgers dat ze geen impact meer hebben op de macht en juist dan zullen ze sneller naar geweld grijpen.

Onverdraagzame opvattingen en geweld verdedigen? Ingrijpen. Dialoog is de enige effectieve aanpak. Hanteer nooit enkel de terechtwijzende vinger en oordeel niet zonder te begrijpen. Problematiseer niet. Het gaat niet om een afwijking, maar om een politieke dynamiek. Kijk ook niet weg. Toon oprechte bezorgdheid, erken de gevoelens van het kind en nuanceer ze vervolgens. Probeer te begrijpen waar die gevoelens vandaan komen: gaat het om frustraties, een gevoel van onrechtvaardigheid, groepsdruk?

Onverdraagzaam gedrag op basis van religieuze concepten? Ingrijpen. Islamconsulenten moeten niet enkel een religieus tegenverhaal van verdraagzaamheid brengen, maar juist de bouwstenen van de ultraradicale invulling van de jihadideologie beheersen zodat zij met deze jongeren in dialoog kunnen gaan.

Montasser AlDe’emeh en Pieter Stockmans schreven samen het boek ‘De Jihadkaravaan’, het eerste boek dat een toegankelijk literair geschreven levensverhaal vermengt met diepgaande analyse over extremisering in Europa én het Midden-Oosten. Ook de rol van het onderwijs komt uitgebreid aan bod. Het boek ligt sinds 30 mei in de boekhandel en is hier online te bestellen. Lees hier een voorpublicatie. Op 22 juni vindt een debatavond plaats over het boek, met Minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA).