‘Met Wereldlichtjesdag doorbreken we de wettelijke grenzen en erkennen het recht op rouw van alle ouders’, schrijft Bieke Verlinden (SP.A). Op iedere tweede zondag van december, worden wereldwijd doodgeboren en overleden kinderen herdacht met een kaarsje.
Het is het grootst denkbare verdriet: het verlies van een kind. Een ontwortelende ervaring voor het gezin rondom het kind, voor familie en naasten. Maar ook voor de hele samenleving een verlies: wanneer een kind overlijdt, verliezen wij allemaal als gemeenschap een stukje toekomst.
Op Wereldlichtjesdag, iedere tweede zondag van december, worden wereldwijd doodgeboren en overleden kinderen herdacht met een kaarsje. De wereld wordt letterlijk wat ‘lichter’ gemaakt voor ouders die een kind verloren. Het is een universeel, collectief ritueel dat invulling geeft aan een heel persoonlijk verlies. Als gemeenschap staan we samen met ouders stil en herdenken de kinderen die we iedere dag verliezen aan ziekte, ongeluk, honger, ontbering of oorlog. We noemen hun naam en betuigen hun ouders, familie en vrienden als gemeenschap onze steun.
Laten we op Wereldlichtjesdag een lint van licht uitrollen voor overleden kinderen.
Samen kan je meer dragen. Toch werd rouw heel lang beschouwd als iets privé, iets dat je in intieme kring moest doormaken en waar de buitenwereld best niet te veel over sprak. Maar daar wordt steeds meer tegenin gegaan. Rouwspecialisten benadrukken net de noodzaak om over verlies te praten en rouw te delen. Maar ook om als gemeenschap mensen in hun rouw te erkennen. Zeker bij het verlies van een kind weten we vaak niet goed hoe hier mee om te gaan, hoe met elkaar te spreken en samen te rouwen. Daarom pleit ik vandaag, op Wereldlichtjesdag, voor nieuwe rituelen die rouw en verdriet een plek geven binnen en met de samenleving.
Samen verlies dragen
Vanuit het Leuvense Huis van het Kind bereikte ons als Stad Leuven steeds duidelijker de vraag naar meer ondersteuning en ruimte voor rouw na het overlijden van een kind. In 2016 kozen we er daarom als stad voor om de taboes te doorbreken en rouw en verlies meer erkenning te bieden in de samenleving. We organiseerden voor het eerst een nocturne op Wereldlichtjesdag. Al bij die eerste nocturne verzamelden meer dan 100 mensen zich op de ‘Sterretjestuin’ op de Leuvense Stadsbegraafplaats. De enorme, stille kracht die van deze groep lotgenoten en van dit initiatief uitging, toonde de sterkte van een gemeenschap die samen verlies draagt.
Levenloos geboren
Rouw is voor iedere mens anders. De collectieve herdenkingsmomenten van Wereldlichtjesdag zijn daarom vaak heel open, warme nieuwe rituelen die ruimte bieden om overleden kinderen zonder onderscheid te herdenken: op ieders eigen tempo of wijze, maar altijd samen. Hoe jong of oud het ook was, je kind wordt herdacht door de samenleving. Het heeft bestaan en het wordt niet vergeten.
Wereldlichtjesdag is daarom ook een belangrijk moment van erkenning voor ouders van levenloos geboren kinderen. Nog steeds vinden zij moeilijker erkenning voor hun verlies en bestaan er taboes over een kindje dat men tijdens de zwangerschap of bij de geboorte verliest. Nochtans hangt rouw niet samen met de duur van de zwangerschap, maar met de intensiteit van het verlangen naar een kind. Toch reiken die taboes tot de dag van vandaag tot in onze wetten.
Wel gestorven, nooit geboren
Vanaf 1 januari 2019 gaat de nieuwe wetgeving in voor de registratie van levenloos geboren kinderen. De wet is een gemiste kans om wetenschap en menselijke emotie te verzoenen. Kort samengevat, ouders van een levenloos geboren kind kunnen hun kind vanaf nu laten registreren: vanaf 180 dagen zwangerschap kan dit met voornaam en naam, tussen 140 en 180 dagen zwangerschap met enkel een voornaam. De kindjes worden echter niet in het officiële overlijdensregister opgenomen maar in een volledig apart, nieuw register in de databank van de Akten van de Burgerlijke Stand. Bovendien blijft registratie van het kindje in een geboorteregister niet toegestaan. De kindjes zijn dus wel gestorven – maar nooit geboren. Voor ouders is dit een pijnlijke ontkenning van het feit dat hun kindje wel degelijk bestaan heeft. Ze krijgen wel een overlijdensakte, maar geen geboorteakte van hun kindje.
Het gevolg is dat er ook nog steeds weinig plekken zijn waar ouders met hun verdriet terecht kunnen wanneer een kind sterft voor of bij de geboorte. Ze missen immers iets wat nog niet bestond, de bredere gemeenschap heeft geen herinnering aan het kind, enkel aan de zwangerschap. Vaak durft men niet goed op bezoek komen, weet men niet wat zeggen, hoe troost te bieden. Hoe ga je om met die pijnlijke stilte na het overlijden van een ongeboren kind? Wat kunnen we zeggen als zelfs onze wetten niet erkennen dat een kind er is geweest?
We trekken op die manier een grens voor begrip en verdriet wanneer een kind levenloos geboren wordt. Hoe rouw je om een kind dat niet erkend wordt als geboren, enkel als overleden? Een moderne samenleving moet toch in staat zijn om met respect voor wetenschap en wet ook de medemenselijkheid te eren. Of het nu om zwangerschapsverlies gaat of het afbreken van een zwangerschap om welke reden ook: als samenleving moeten we ouders toestaan om verbonden te blijven met de kinderen die bestaan hebben in hun lichaam en in hun gedachten, maar voor de buitenwereld niet altijd tastbaar zijn geweest.
Taboes doorbreken
In afwachting van een wet die erin slaagt wetenschap en menselijkheid met elkaar te verzoenen, kunnen we als gemeenschap wel doen wat we kunnen om ouders te erkennen in hun verlies en ruimte en ondersteuning bieden voor hun rouw en verdriet. Met Wereldlichtjesdag doorbreken we de wettelijke grenzen en erkennen het recht op rouw van alle ouders.
Sinds die eerste Wereldlichtjesdag in Leuven, komen we als stad steeds meer in aanraking met de taboes maar ook de noden die rond rouw en dood hangen. Zoveel mensen dragen een stil verdriet mee, dat we als samenleving kunnen helpen dragen. Waar de wet nog niet mee is, kunnen we als stad en gemeente wel reeds die broodnodige menselijke pijler zijn. In 2017 koppelden we aan onze nocturne voor het eerst ook een uitgebreid ‘najaarsprogramma’ dat rouw en verlies vanuit verschillende invalshoeken belicht. Het rouwproces is immers voor iedereen uniek. Binnen dat programma organiseren we samen met het Leuvense Huis van het Kind lezingen, sofagesprekken, filmvoorstellingen, muzikale avonden … We proberen daarbij taboedoorbrekend te werken en de dood breder bespreekbaar te maken. En daar blijkt een grote behoefte aan te bestaan. Zo dachten we een risico te nemen met iets dat ongezien was in Vlaanderen: een theater voor kinderen gespeeld óp de Stadsbegraafplaats zelf, tussen de graven. Zowel de kinderen als hun begeleiders gaven na afloop aan dat het theater hen handvaten gaf om met elkaar over de dood en verdriet te praten. Zo proberen we als stad beetje bij beetje het gesprek te openen, ruimte en steun te bieden, en lotgenoten met elkaar te verbinden.
Een lint van licht
Wereldlichtjesdag biedt geen pasklaar antwoord maar de nodige ruimte maken om mensen hun eigen rouwproces te laten doorlopen. Wereldlichtjesdag betekent vooral de herinnering aan een kind levendig helpen houden. Dat de gemeenschap rond de ouders erkent dat er een kindje was, ook al is het er nu niet meer. Laat ons, in afwachting van een wet die zowel de wetenschap als het verlies van ouders erkent, als steden en gemeenten voorlopers zijn, en deelnemen aan Wereldlichtjesdag. Op steeds meer plaatsen kunnen ouders op de tweede zondag van december terecht om samen een kaarsje te branden voor hun kind. Hierbij roep ik op om deze ‘nieuwe traditie’, dit Allerzielen voor de allerkleinsten in de schoot van december, verder te zetten en als een lint van licht uit te rollen over ons hele land. Ter herdenking van hoogstpersoonlijk verlies waarin we niemand alleen laten staan. Als betuiging van steun en troost aan het verdriet van mensen rondom ons. En als erkenning van alle kinderen die niet enkel gestorven, maar ook geboren zijn in de harten van hun ouders.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier