Anna Luyten van Knack heeft in Amsterdam de ‘Mercur Tijdschriftreportage van het Jaar 2013’ gewonnen. Dat is, zeg maar de Oscar voor het beste journalistiek werk van het afgelopen jaar in Nederland.
Anna Luyten van Knack kreeg de Mercurprijs voor ”Moeder en Kind’. Het artikel dat op 26 juni in Knack verscheen, was een reconstructie, annex rechtbankverslag van de moord op het zogenaamde levende standbeeld Renate Jonkers. Het verscheen ook in het Nederlandse magazine Vrij Nederland waardoor het de prestigieuze bekroning kreeg bij onze noorderburen.
Uit het juryverslag: “Het verhaal leest als een trein. De originele invalshoek is razend knap uitgewerkt. Het artikel scoorde veel free publicity en werd op social media aanbevolen als beste voorbeeld van verhalende journalistiek. De jury is het daar volmondig mee eens. Het verhaal is griezelig goed gereconstrueerd en vlijmscherp opgetekend, is een ode aan het ambacht.”
Lees hier de prijswinnende reportage De moord op levend standbeeld Renate Jonckers van Anna Luyten die in juni dit jaar in Knack verscheen
Moeder en Kind, de moord op levend standbeeld Renate Jonckers
Een proces voor het assisenhof in Leuven. Vijf mensen raken in de ban van een charismatisch levend standbeeld dat hen naar het licht zou leiden. Ze proberen uit hun zwarte gat te kruipen door samen met hem op een berg in Bekkevoort te gaan wonen. Het leven in Villa Princenbosch, of hoe fataal een zoektocht naar authenticiteit kan aflopen.
DOOR ANNA LUYTEN
De villa was moeilijk te vinden. Een moeder reed op een miezerige dag in maart 2008 van Eindhoven naar Bekkevoort. De TomTom herkende het precieze adres niet. Ze reed langs baancafés met namen als Sessibon en Cupido. Bij de Orchidee reed ze de Luienberg op. Ze stapte uit.
Op de heuvelrug van het Prinsenbos stond een metershoog Christusbeeld vol graffiti. Er lagen peuken van joints aan de voeten van Jezus.
De moeder wandelde een paar honderd meter het bos in. De wind sneed, wilde katten vluchtten weg.
Plots verscheen vanuit de struiken een vrouw. Ze had een bijl in haar hand.
***
De vrouw met de bijl, herkende de moeder. ‘Ik ben de moeder van Renate Jonkers’, zei de moeder.
De vrouw met de bijl heette Bettina Van Berckelaer, maar liet zich ‘Divina’ noemen. Die zoektocht naar haar juiste naam was een lange, moeizame weg geweest. Het was Drazen Zabek geweest die haar een nieuwe, meer goddelijke of minder al te menselijke identiteit had aangemeten. Ze had Drazen Zabek ontmoet op de zwoele nacht van vijf augustus, enkele jaren voordien. Toen was ze nog een zelfstandige vroedvrouw. Ze was op middernacht opgebeld om een bevalling aan huis te doen. Het was een zware tijd geweest, die tijd. Ze had net een bedrijfje opgericht om thuisbevallingen te doen. Ze noemde het een ‘geboortehuis’. Ze had werk te over. Ze kon niet ‘nee’ zeggen. Ze voelde zich opgebrand. Ze woonde nog in hetzelfde huis als haar vriend en jonge kinderen, maar van een liefdesband was er al lang geen sprake meer. Ik heb het afgeleerd om jaloers te zijn, dacht ze.De scheiding van haar eigen ouders, de bitse gevechten die eraan voorafgegaan waren, haar vader die haar moeder verlaten had, het was nog rauw verdriet. Ze had nooit willen trouwen.
Bij de barende vrouw zat een man die niet de vader van het komende kind was, maareen steunpilaar voor de moeder. Hij stelde zich voor: ‘Drazen Zabek’, een uit Kroatië afkomstige man die een tijd in Amsterdam had gewoond en nu in Antwerpen was terechtgekomen.Ze wisselden telefoonnummers uit. Ze belden elkaar op. Hij nodigde haar uit bij hem thuis. Toen ze in zijn appartement binnenkwam, gebeurde er iets wat ze niet kon plaatsen. Hij zat op een stoel met een schapenvacht. De hele kamer leek vervuld in een gouden licht. Hij is een lichtwezen, dacht ze.Ze viel op haar knieën voor hem neer. Ik ben God tegengekomen, dacht ze. Pas later besefte ze dat ze hem ooit ook voor de kathedraal van Antwerpen moet hebben gezien: als een levend standbeeld dat Antoon Van Dyck uitbeeldde. Hij nodigde haar uit haar verdriet te helen. Hij sprak over universele energie. Hij was een belezen man die alles wist over spirituele krachten. Ze hield hartstochtelijk van hem. Ze werd bang dat hij haar in de steek zou laten. Ze verliet haar man en kinderen en ging bij hem wonen. Hij leerde haar een levend standbeeld te zijn. Hij vroeg haar ‘Moeder met kind’ uit te beelden. Ze verkocht haar ‘geboortehuis’.
Pas later kreeg ze het gevoel dat hij zich liever spiegelde in de idolate blik van vrouwen dan in glas.
Ze ging met hem mee naar de lezingen die hij gaf in ‘De maancirkel’ ,een bezinningsoord in de buurt van Leuven. En daar ontmoetten ze Remco Van Dijk, een man die het moeilijk had in zijn huwelijk. Remco zei van zichzelf dat hij alles had gedaan wat de boekjes voorschreven: een gezin gesticht, een huis gekocht, het huis verbouwd, een ‘dikbetaalde’ job, maar dat hij het gevoel had dat hij nog altijd niet gevonden had wat hij zocht. De werkdruk was te hoog, hij tastte in het donker naar zichzelf. Later zou Remco ook bij hen in komen wonen.
En nog later Davy De Bakker, een jonge begaafde psychologiestudent uit Kloosterzande in Nederland, die zijn studie had opgegeven. Davy hadden ze leren kennen via zijn vader, Ben De Bakker. Ben was met Drazen in contact gekomen via zijn fascinatie voor de helende kracht van reiki. Ben dacht dat Drazen zijn zoon zou kunnen helpen.
En iedere keer er iemand nieuw in het huis kwam wonen, gaf Drazen die persoon een nieuwe naam die moest passen bij de nieuwe persoonlijkheid die gecreëerd moest worden. Drazen doopte Remco om tot ‘Ovio’, ik ben ik. Davy werd voortaan ‘Joy’.
En ook de jonge Renate kwam erbij, een meisje uit Eindhoven. Ze had vroeg haar vader verloren. Drazen noemt haar ‘Rani’.
De liefde tussen Drazen en Renate was een van haat en hitte. Het was aantrekken en afstoten.
Op de website van het spirituele centrum Aquamarijn in Eindhoven was Drazen, die zich ‘Angelo David Ram’ noemde, omschreven als: ‘Zijn hele wezen is in permanente verandering terwijl hij Zelf steeds de Bewuste, Stille, Aanwezigheid is.
‘Ze woonden lang met z’n allen samen in Antwerpen. Drazen begon een seksuele relatie met Renate. En Bettina werd een soort ‘Oermoeder’ in de groep. Ze nam Renate onder haar hoede als ze weer eens geslagen of vernederd was door Drazen. Bettina en Renate deelden een verdieping in een appartementsgebouw in Antwerpen. De anderen woonden een verdieping lager.
In de zomer van 2007 besloten Drazen, Bettina, Remco, Davy en Renate met z’n allen uit Antwerpen te verhuizen. Ze trokken naar villa Princenbosch in Bekkevoort. Drazen kon niet meer tegen de slechte energie van de stad en wilde in de natuur gaan wonen. In villa Princenbosch hielden ze nog meer Satsangs of groepssessies, ze schaarden zich rond Drazen die zich als een goeroe beschouwde en tot hens prak in cryptische woorden. Of ze hielden Da Healings, gericht op het zuiveren van de energiebanen.
De liefde tussen Drazen en Renate was een van haat en hitte. De twee vochten vaak en konden toch weer niet zonder elkaar. Het was aantrekkenen afstoten.
In het bos van Bekkevoort sprokkelde Bettina hout.
***
In de nieuwjaarsnacht van 2007 op 2008 zit Nicole Goossen in Kloosterzande alleen met haar nicht thuis om het nieuwe jaar te vieren. Haar man en zoon bevinden zich in Villa Princenbosch. Haar man beloofde naar huis te komen, maar is in Bekkevoort gebleven. Ze weet maar half hoe het zover is kunnen komen. Ben had darmproblemenen en vond heil bij homeopathie en reiki-therapie. Hij nam Davy ooi tmee naar een beurs en daarna is Davy in de ban geraakt van die Drazen Zabek die ze maar een zielig persoon vond. Ze liet haar man regelmatig Davy en Zabek in villa Princenbosch bezoeken. Zo heeft Davy nog contact met zijn ouders, dacht ze. Ze vond het een sekte. Ze moesten verlichte engelen worden, zodat ze zich veilig zouden weten op de zogezegde dag vande ondergang op 21/12/2012 volgens de Mayakalender.
Toen lag die dag nog in een bange toekomst.
Niemand wist wat er zich de dag voor die eenzame oudejaarsnacht 2007-2008 had afgespeeld in de villa. Ook Nicole niet. De bewoners zouden hun geheim maanden verborgen houden.
***
De nacht van 30 december op 31december 2007. Renate kwam terugvan Antwerpen waar ze een paar dagen als levend standbeeld geld had moeten verdienen. Ze was bij de Marokkaanse man op bezoek geweest, vermoedden ze, die Drazen met haar incontact had gebracht. Ze hadden het eral over gehad dat Renate misschien wel beter met die Marokkaan zou gaan samenwonen. Ze had in ieder geval geen geld bij zich toen Remco haar ophaalde in het station van Diest. Drazen zegt: ‘We moeten een healing doen om Renate te bevrijden van de negatieve energie die ze binnenbrengt.
‘Ze wil eerst niet.
In de woonkamer, op de schouw die dienstdoet als altaar ligt de kristallen staaf van Drazen klaar. De drankflessen zijn die dag alleen maar leger geraakt. Ze zijn er allemaal: Drazen,Bettina, Remco, Davy en zijn vader Ben. Frank Manders, een ex van Renate, is ook op bezoek. Renate is devolgende dag jarig.
Vaak deden ze de healings op muziek. Op de cd stonden zowel zachte Indische spirituele muziek als een paar nummers van Deep Purple. Sweet child in time, was een van de favorieten.
Het nieuwe jaar is al begonnen. Er hangt een penetrante geur in de villa.
Renate Jonkers moet op een mat in het midden van de woonkamer gaan liggen. Frank Manders houdt haar hoofd vast. Bettina zit aan haar voeten. Remco en Davy zitten zijdelings van Renate en trommelen op het ritme van de muziek op haar ribben. Drazen legt kristallen op de energiebanen op haar lichaam. Bettina sluit haar ogen en begint de voeten van Renate te masseren. Met een lang wit nylon touw wordt Renate eerst aan de voeten en dan aan de polsen vastgebonden. Daarna neemt Drazen het over en draait het touwt wee keer rond Renates nek. Hij trekt het touw strak aan. Haar bleke gezicht wordt blauw. Drazen neemt zijn kristallen staaf en gaat ermee naar de buik van Renate.
Het wordt muisstil.
Renate beweegt niet meer na de healing.
‘Schuif haar naar de hoek van de kamer’, zegt Drazen.
‘Renate heeft tijdelijk haar lichaam verlaten’, zegt hij.
Hij heeft een halve fles cognac leeggedronken. De anderen thee met rum en whisky. Er werd wat hasj die Frank Manders had meegebracht, gerookt.
‘Ze is misschien wel dood’, zeggen de anderen.
Drazen beveelt om Renates lichaam te verplaatsen naar haar kamer. Ze zetten een koptelefoon met zachte muziek op haar hoofd.
Dat weekend komen er gasten om een spiritueel weekend mee te maken.’Renate is op haar kamer’, zeggen ze. Later verplaatsen ze haar naar de kelder.
Zo blijft haar lichaam meer dan drie dagen liggen. Het nieuwe jaar is al begonnen. Er hangt een penetrante geur in de villa.
***
Bettina, de oermoeder, wast het opgezwollen lichaam van Renate. Haar huid komt los. Er komt bloedachtig vocht uit haar neus. Remco zal later zeggen: ‘Ze zag er demonisch uit.’ Op 2 januari gaat hij naar de Brico en de Gamma. Hij komt thuis met drie spades.
Het is ijskoud buiten. De grond is hard. Bettina, Davy en Remco graven een paar dagen lang aan een diepe kuil. Ze begraven Renate, naakt. Ze doen het zand erover. Remco verbrandt haar paspoort in de haard. ‘Plant een boom op haar graf’, zegt Drazen. En ze planten een boom op haar graf. Daarna zwijgen ze maanden over de zaak. Zelfs tegen elkaar. Zand erover. Ze doen wat ze gewoon waren te doen: mediteren, spiritueel op zoek gaan naar de kern en af en toe levend standbeeld zijn. Ze gehoorzamen Drazen, maar voelen zich allemaal doodsbang.
De moeder van Renate is op zoek naar haar dochter, zo blijkt. Drazen mailt haar dat hij Renate niet heeft gezien. Drazen schrijft met de hand een brief naar de moeder, in naam van Renate: ‘Neem geen contact met me op.’ Iemand tikt de brief. Bettina mailt hem in een internetcafé in Borgerhout. Ze doen uitschijnen dat Renate met de Marokkaanse man een nieuw leven is begonnen.
Op 6 mei 2008 wordt een vrouwenlichaam opgegraven vlak bij een oud hondenhok, links in de tuin van villa Princenbosch. Het lichaam ligt op 1,66 meter diepte. Op de plek van het graf staat een altijd groene conifeer.
Het is pas wanneer Zabek zijn Marian,een nieuwe geliefde, heeft ‘ontvoerd’ dat de groepsdynamiek doorbroken wordt. ‘Het was speels bedoeld, als een prins die zijn prinses schaakt’, zou hij later zeggen. Op 2 mei 2008, vier maanden na de dodelijke healing, rijden Bettina, Davy, Remco en Drazen naar Eindhoven en ontvoeren Marian uit haar huis. Ze plakken tape op haar mond. Het meisje wordt één nacht vastgehouden in de slaapkamer van Drazen. Op 3 mei rijden ze met z’n allen naar de Muiderkerk in Amsterdam, waar Isaac Shapiro een spirituele sessie houdt. Het viertal maakt het te bont en wordt de kerk uitgezet. ‘De prinses’ blijft binnen, vertelt haar verhaal aan Shapir odie de politie verwittigt. Het viertal wordt aangehouden. Drazen heeft zijn kristallen staaf bij zich en een agenda van het voorbije jaar. In die agenda staat de naam ‘Rani’, de spirituele naam voor Renate.
‘Ik heb gewetenswroeging’, zegt Davy tijdens een van de politieverhoren.
‘Ik wil een spontane verklaring afleggen in verband met de dood van een jonge vrouw, ook afkomstig uit Eindhoven.
‘Hij maakt een schets van de tuin van Villa Princenbosch en wijst de plek aan waar ze begraven ligt. Twee dagen later zal Remco dezelfde bekentenis doen.
Op 6 mei 2008 wordt een vrouwenlichaam opgegraven vlak bij een oud hondenhok, links in de tuin van villa Princenbosch. Het lichaam ligt op 1,66 meter diepte. Op de plek van het graf staat een altijd groene conifeer.
Het lichaam wordt geïdentificeerd als dat van Renate Jonkers, geboren op 31 december 1976 in Eindhoven.
***
Het viertal wordt in Nederland berecht voor de ontvoering van Marian en zit een tijd in de gevangenis. Pas tijdens het ontvoeringsonderzoek zal duidelijk worden dat niet alleen Frank Manders maar ook Ben, de vader va nDavy De Bakker, bij de dodelijke healing aanwezig was.
In België laat het proces naar aanleiding van de dood van Renate Jonkers vijf jaar op zich wachten. In 2008,op 5 augustus, de dag waarop hij Bettina ontmoette, pleegt Drazen Zabek zelfmoord in zijn cel in de gevangenis in Mechelen. De groep die zich de ‘engelen van de liefde’ kon noemen, valt uit elkaar. Sinds begin juni zitten ze samen in de beklaagdenbank van het assisenhof in Leuven. Frank Manders heeft een paar maanden geleden zelfmoord gepleegd.
’s Middags gaat Bettina met haar fiets de stad in. Vader Ben en zoon Davy gaan samen eten. Remco trekt zich stilzwijgend terug. En iedereen vraagt zich af hoe zij nu naar hun verleden kijken. Hoe kan een mens de draad weer oppakken als hij ooit koorddanser is geweest?
***
‘Davy oordeelt en veroordeelt niet. Hij moet vreselijk onder de indruk geweest zijn van die Drazen’, zegt een getuige .’Hij is een figurant in een vreselijk verhaal’, zegt iemand. Hij studeert en werkt nu in Amsterdam en heeft een sterke vriendin. De moeder van Davy, de vrouw van Ben, vertelt in de getuigenbank hoe haar man en zoon Drazen Zabek adoreerden. Hoe hij haar huwelijk heeft proberen stuk te maken. Hoe geschokt ze was toen ze pas later vernam dat ook Ben bij de dodelijke healing aanwezig was. Maar ons huwelijk is niet gebroken. De tijd van de villa is voorgoed voorbij.
‘Mama heeft haar leven weer in de hand’, zegt een dochter van 23 over Bettina. ‘Die Drazen heb ik als klein kind weleens gezien. Mama wilde met mij naar het Zwin gaan, maar hij wilde per se mee.’ Als de moeder op bezoek ging bij haar kinderen, bleef Drazen beneden wachten in de wagen. Ze vonden het allemaal intimiderend. ‘Die Drazen was egocentrisch, alles draaide rond zijn eigen ik. Hij voelde zich oppermachtig. Ik kon niet begrijpen dat mijn moeder hem gehoorzaamde. Hij was in het begin wel een knappe man…
”Ik ben mijn mama gaan bezoeken toen ze in de gevangenis zat wegens die ontvoering. Ze had het er zo moeilijk mee. En toen ze uit de gevangenis vrij kwam, kon ik goed begrijpen dat het leven haar hier in België te veel werd. Ze is een tijdje naar Frankrijk gegaan om tot rust te komen. Maar we hebben altijd wel contact gehouden.Via de telefoon.
‘Haar vader getuigt: ‘Bettina laadde haar kamion altijd te vol. We hebben achttien jaar samengewoond. Ik ken haar intussen vijfendertig jaar. Het is erg dat ik het na al die jaren moet zeggen, maar ze is te goedgelovig. Zolang ik haar ken, heb ik me nooit door haar bedrogen gevoeld. Nooit heeft ze me een mes in de rug gestoken.’
***
‘Wij hebben niets met spiritualiteit’, zegt de moeder van Renate. ‘Wij zijn van opstaan, werken, eten en slapen. Zo zijn wij opgevoed.’ Ze verafschuwt het, zegt ze. En ze spuwt het woord spiritualiteit uit haar mond.
‘Ik ben mijn dochter moeten gaan bezoeken in een psychiatrisch ziekenhuis waar ze zogezegd zat voor borderline. Ze had het de hele tijd maar over borderline: “Mams, ik heb borderline.” Ze deden het gewoon omdat ze dan een uitkering kon krijgen.’
Ze vindt het onvoorstelbaar. Hoe haar dochter zo verliefd is kunnen worden op de man die voor de Antwerpse kathedraal een levend standbeeld stond te spelen. Als Antoon Van Dyck nog wel.
De ene moeder vergeeft het de andere nooit
‘Een filosoof en een kunstenaar’, noemde Renate die Drazen Zabek. Renate had zo’n romantisch beeld van dat wereldje. Misschien was het omdat haar veel te vroeg overleden vader muziek speelde. Renate was bij de dansmarietjes geweest, daar had ze zich ook zo voor ingezet. Maar voor die Drazen is ze fataal gevallen. Ze heeft voor hem haar baan als apothekersassistente opgegeven. Ze is voor hem naar België verhuisd. Ze leek compleet onder de invloed van die Drazen. Die ‘David AngeloRam’ wilde alleenheerser zijn. Hij isoleerde iedereen om zich een eigen koninkrijk te vormen. De ‘engel van de liefde’ bleek een demon.
Het boterde al een tijdje niet meer. Dat voelde Annelies Van der Heijden, de moeder wel. Toen ze haar dochter voor het laatst gezien had, hadden ze thuis nog op Renate in zitten praten: ‘Ga nu niet meer terug naar die man. Er zijn wel meer mannen. ‘Want dat wist de moeder wel: dat Renate dolgraag een man wilde waar ze een kind van zou kunnen krijgen. In plaats daarvan zat Renate voor de kathedraal van Antwerpen, ‘Moeder met kind’ uit te beelden. Als levend standbeeld. Een triest kijkende moeder met een kind dat nooit schreide. Drazen had de babypop in een speelgoedwinkel gekocht. Hij had moeder en kind in het typische bruin van Van Dyck beschilderd.
***
Het laatste telefoontje dat Annelies van haar dochter had gekregen, was van het late najaar in 2007.
Renate had aan de andere kant van de lijn zitten snikken, daar ergens in villa Princenbosch in Bekkevoort. De moeder had haar dochter midden in de nacht horen zeggen: ‘Mam, ik wil misschien wel terugkomen.’ Toen leek het alsof iemand de telefoon uit haar handen had getrokken en had ingehaakt.
Renate droomde van een leven van huisje-tuintje-boompje. ‘Maar ze hebben haar eerst geld laten verdienen als een levend standbeeld en daarna als een hond in de grond in de tuin gestopt. De boom hebben ze op haar grafgezet. Toen ik in maart 2008 door het bos liep en Bettina, die vrouw met de bijl, tegenkwam, wist ze dat mijn dochter al dood was. Ze heeft me om geld gevraagd. Ze heeft tegen me gelogen. Terwijl ze wist dat ik op enkele passen van het doodsbed van mijn kind stond .’
De ene moeder vergeeft het de andere moeder nooit.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier