‘Kleinschaligheid en bedrijfsfilosofie kunnen bepalend zijn voor dierenwelzijn bij het slachten’

‘Dat onbedwelmd slachten intens lijden veroorzaakt, werd duidelijk in het opiniestuk van een tweetal weken geleden. Is alles peis en vree bij de reguliere slachtpraktijken?’ schrijft dierenarts Mariella Debille voor Vlinks.

Dat onbedwelmd slachten intens lijden veroorzaakt, werd duidelijk in het opiniestuk van een tweetal weken geleden. Is alles peis en vree bij de reguliere slachtpraktijken?

Op weg naar het slachthuis

Het slachtproces begint bij het opladen en transporteren. Ik lichtte een stukje van de sluier op in een artikel naar aanleiding van een incident met varkens tijdens de hittegolf van 2019. Spijts minder aaibaar -vergis u niet- het leed van de vleeskip is mogelijks nog erger. De massaproductie veegt het welzijn van deze dieren letterlijk van tafel. Het ILVO (Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek) bracht met WELLTRANS concrete gegevens in kaart. 30 % van de dieren vertoont verwondingen bij aankomst in het slachthuis en 0,3% overleeft de rit zelfs niet. Op jaarbasis worden een kleine 300 miljoen kippen geslacht wat betekent dat maar liefst 900.000 dieren de tocht niet overleefden. ILVO en de Universiteit Gent ontwikkelden samen een welzijnsprotocol, een instrument om kippenwelzijn te meten bij deze precaire fase. De cijfers doen vermoeden dat heel wat dieren niet fit genoeg zijn om het transport te doorstaan en dat is nu precies wat de Europese transportwetgeving verbiedt…

Bedwelmd in peis en vree?

Een interessant Vlaams dierenwelzijnsrapport geeft inzage in mogelijke welzijnsimplicaties bij de bedwelming van runderen. Een van de toegepaste methodes is het precisieschot in de hersenen met een projectiel, de slagpin. De bedoeling is het bewustzijn onmiddellijk te elimineren. Dat loopt soms verkeerd. Oorzaak is dan de ‘precisie’ van het schot, de zogenaamde ‘mis-stun’. Anderzijds is de standaard slagpin soms niet afgestemd op de bouw en schedeldikte van zwaardere dieren. Bij sommige stieren, bizons of buffels heeft de klassieke apparatuur niet het beoogde effect. Oplopende stress en angst bemoeilijken deze handeling bij moeilijk hanteerbare dieren. EFSA (European Food Safety Authority) heeft het in haar AHAW rapport over 4% gemiste verdovingen. Van het percentage ‘mis-stuns’ wordt een belangrijk deel meteen opnieuw geschoten waardoor het leed toch enigszins tot een minimum beperkt blijft. Massaproductie, waarbij dieren in een bandwerksysteem terechtkomen, met als doelstelling een aantal slachtingen per tijdseenheid, maakt het beheersen van dierenwelzijn extra moeilijk.

Van cruciaal belang is de filosofie omtrent dierenwelzijn vanuit het management van het slachthuis. Ik herinner me het engagement van een leidinggevende in het slachthuis van Moeskroen. Dat resulteerde in een state of the art omgang met de dieren en een grote bereidwilligheid om steeds weer verbeteringen te zoeken en toe te passen. Hij heeft voor menig dier het verschil gemaakt.

Laat ons verder inzoomen op een andere diersoort. Varkens worden op een geheel andere wijze verdoofd. Dat kan met elektriciteit, de electronarcose, maar ook met CO2-gas. De dieren worden in een soort liftsysteem gedreven dat via verschillende technieken een concentratie CO2-gas ontvangt. Deze methode staat erom bekend ernstige stress en afweerreacties te ontlokken. Dieren beginnen soms letterlijk te krijsen. Wanneer je deze bedwelmingsmethode uiterst behoedzaam toepast, met de nodige monitoring, kan je nefaste bijwerkingen tot een minimum reduceren. Het kán een verkieslijke methode zijn volgens het rapport van de Humane Slaughter Association. Maar dan zijn snelheid, dosering en bezettingsdichtheid cruciaal. Zo wordt onder meer voorkomen dat een varken half bedwelmd uit de liftkoker komt en in een broeibak levend gekookt wordt; het ‘incident’ in een Tielts slachthuis in gedachten. Een organisatie die baanbrekend werk verricht in constructieve samenwerking met de sector is het Nederlandse Eyes on Animals. Zij uiten ernstige bezorgdheden in de praktijk met betrekking tot de CO2-verdoving en zijn eerder voorstander van de electronarcose.

Tot slot de kip. In het massaproductieverhaal spreken we over slachtritmes van 8.500 tot 11.450 ‘stuks’ per uur. Levende, voelende wezens aan de haak, waarvoor de slachtverordening een uitzondering maakt. Zij mogen wel bij bewustzijn met de poten omhoog en de kop omlaag aan een soort transportband gehangen worden. Dit op zich is een extreem stresserende handeling met ernstige impact op het dier, zo stelt het EFSA rapport van 2004. Het merendeel van de kippen (72%) wordt in België met een elektrische décharge bedwelmd, na behandeling met een zoutoplossing, waarna ze de hals worden overgesneden om ze te laten verbloeden. De voltages die gehanteerd worden zijn wettelijk bepaald. Kan de kip op beide oren slapen? Helaas niet, zo blijkt uit het onderzoeksproject Verdo-Kip, dat inzage geeft in het reilen en zeilen van de kippenslacht. De vastgestelde verschillen tussen de ingestelde voltages, niet alleen bij verschillende slachthuizen, maar ook tussen verschillende waarnemingen binnen eenzelfde slachthuis, zijn zeer problematisch. Het vaststellen van de bewustzijnstoestand bij de dieren kán bij dergelijke slachtritmes niet adequaat gebeuren, met als gevolg dat te veel kippen de keel wordt overgesneden bij volle bewustzijn. Hier is nog heel veel werk aan de winkel!

Slachten op de boerderij

De transportfase schrappen en de dieren slachten op de plaats van opkweek kan een deel van de oplossing zijn. Uiteraard met grote zorg voor mogelijke knelpunten naar dierenwelzijn toe -onder andere de bedwelming- maar ook het niet nodeloos aanhouden van kreupele, niet gezonde dieren. Geen dierenwelzijn zonder kleinschaligheid en een ander economisch perspectief, lees: prijskaartje. Er is hoop met Bioforum dat een relatief vergevorderd project in de steigers heeft staan om gevogelte mobiel te slachten.

Voor andere diersoorten lijkt het moeilijker, maar in Nederland trekt Ruud Pothoven aan de figuurlijke varkenskar met De coöperatie Mobiel Slachten. In Duitsland rijdt ” Schlachtung mit Achtung “ naar boerderijen om runderen te slachten met een veel diervriendelijkere aanpak. Het kan een stap voorwaarts zijn qua dierenwelzijn mét een uitdrukkelijke klemtoon op controles en beheersing van mogelijke kritieke punten. Prof. Jan Hültgren van de Swedish University of Agricultural Sciences is een van de grondleggers van het mobiel slachtverhaal in al zijn facetten. Hij bekijkt de digitale mogelijkheden voor veterinaire inspecties in deze context.

Dit leeft -ook in Vlaanderen- met een heuse doelstelling in het regeerakkoord. Innoverende ondernemers zoals Hendrik Dierendonck (Carcasse) en Alexander Vermeulen (The Art of Nature) kunnen niet wachten op de realisatie ervan. Vanuit de gastronomische invalshoek is sterrenchef Johan Segers van ’t Fornuis sinds jaren pleitbezorger van een ethische gastronomie waarin kleinschaligheid met onder andere respect voor dier en welzijn een plaats heeft. Let’s do this!

Mariella Debille is dierenarts en gastschrijver voor Vlinks. Ze schrijft deze bijdrage op persoonlijke titel.Ze is Gewezen Odisee onderzoeker naar mobiele slachtmogelijkheden en welzijn van slachtdieren, Vice-voorzitter van de Brusselse Raad voor dierenwelzijn, Afgevaardigde voor de Vlaamse Raad voor Dierenwelzijn in de Vlaamse Dierproevencommissie en Gewezen adjunct secretaris WAC (Wetenschappelijk Advies Commissie Onbedwelmd slachten) Nederland Den Haag.