‘In het verkeer vinden we alcohol- en drugstesten normaal maar wanneer we ze op de werkvloer willen inzetten, volgt steevast een juridische kramp. Die paradox is niet vol te houden wanneer de veiligheidsrisico’s vergelijkbaar zijn’, schrijft advocaat Steven Renette.
Er is vandaag geen zinnig mens die het nut van controles op het alcohol- en druggebruik in het verkeer in vraag stelt. Wie onder invloed achter het stuur kruipt, brengt anderen in gevaar en moet tijdig kunnen worden gestopt. Controle op roesmiddelen is daarom niet alleen legitiem, maar noodzakelijk.
Zodra we van de openbare weg de werkvloer opstappen, verdwijnt die logica. Alcohol- en drugtesten raken dan verstrikt in een onontwarbaar kluwen van wettelijke voorwaarden en verboden. Die terughoudendheid vloeit voort uit een regelgeving die vooral de belangen van de roesmiddelengebruiker beschermt en veel minder oog heeft voor de veiligheid van diens omgeving.
De auto of de heftruck? Een wereld van verschil
Wie onder invloed een auto bestuurt, riskeert een boete, een rijverbod of zelfs een celstraf. Wie onder invloed een heftruck bestuurt, blijft vaak buiten schot. Politionele tussenkomsten op bedrijfsterreinen zijn zeldzaam terwijl het risico op een ongeval met slachtoffers er zeker niet kleiner is. Het risico is vergelijkbaar, het juridisch kader niet.
Werkgevers die niet lijdzaam willen toezien, begeven zich op juridisch glibberig terrein. Een medische test laten afnemen kan enkel door de arbeidsarts, maar voor veel kmo’s is die niet op afroep beschikbaar. Tegen de tijd dat hij ter plaatse komt, is de werknemer opnieuw nuchter. Zelf testen, bijvoorbeeld met behulp van adem- of speekseltesten, stuit op minder juridische obstakels maar hun bewijswaarde is twijfelachtig.
De fictie van de vrije toestemming
Het is moeilijk te begrijpen dat de bescherming van weggebruikers een collectief belang uitmaakt terwijl dit niet opgaat voor collega’s op de werkvloer. Een politieagent mag een bestuurder staande houden voor een ademtest maar een werkgever die hetzelfde wil doen bij een machineoperator, wordt ontmoedigd door een veelheid aan regels die niet op elkaar zijn afgestemd. Testen kan uitsluitend met de uitdrukkelijke toestemming van de werknemer.
Vrije toestemming veronderstelt een bewuste en geïnformeerde wil, precies wat ontbreekt bij iemand die onder invloed is.
We eisen dat een vrachtwagenchauffeur nuchter de baan op gaat maar lijken dit minder belangrijk te vinden wanneer hij moet laden en lossen. En dat terwijl werkgevers over aanzienlijk minder mogelijkheden beschikken dan de politie: zij kunnen geen rijverboden opleggen of zware geldboetes opleggen.
Regels en dode letters
Een deugdelijk alcohol- en drugbeleid draait niet om het afnemen van testen. Het zijn preventie, begeleiding en klare afspraken die hiervan de hoekstenen moeten zijn. Maar dat beleid mist geloofwaardigheid wanneer de mogelijkheid ontbreekt om daadkrachtig te kunnen ingrijpen wanneer overtuigen en begeleiden niet langer volstaan. Testen mogen nooit een doel op zich zijn, maar wel een middel om verantwoordelijkheid te kunnen nemen.
Regels die niet kunnen worden gehandhaafd, verliezen onvermijdelijk hun effect. Dode letters hebben nog nooit iemand beschermd. Het is tijd dat het arbeidsrecht het veiligheidsniveau op de werkvloer opkrikt tot dat van de openbare weg.
Steven Renette is advocaat bij Mploy advocaten sociaal recht.