Door de overbevolking in de gevangenissen en de onderbezetting bij de politie worden steeds meer zittingen in de rechtbank afgelast. Daardoor gingen in korte tijd twee verdachten vrijuit. ‘Dit is gewoon hallucinant.’
Acht jaar cel: dat hing een beklaagde boven het hoofd wegens mensensmokkel. De man, een Eritreeër die illegaal in ons land verblijft, zou tussen 2022 en 2024 26 transmigranten naar het Verenigd Koninkrijk hebben gesmokkeld. Toch ging hij eind november vrijuit. De reden? Een gebrekkig gevangenentransport.
Tot drie keer toe kon de Eritreeër, die in de gevangenis van Haren zat, zijn eigen proces niet bijwonen. Tweemaal stelde de rechtbank van Brugge de zitting uit. Na de derde mislukking verklaarde de rechtbank de strafvordering niet-ontvankelijk. ‘De rechtbank neemt deze beslissing omdat ze meent dat het recht op een eerlijk proces niet kon worden gewaarborgd’, klonk het.
Kort daarna was het opnieuw prijs. De rechtbank van Gent verklaarde begin december een strafzaak onontvankelijk tegen een Marokkaanse man die illegaal in het land verblijft en verdacht wordt van de diefstal van onder meer een fiets. De man kon maar liefst vijf keer niet tijdig overgebracht worden vanuit de gevangenis in Haren. De rechtbank zei dat het recht op een eerlijk proces geschonden werd, ‘niet het minst mede gelet op de verhouding tot de relatief beperkte ernst van de ten laste gelegde vermeende misdrijven’.
Telkens was er wel beroep mogelijk tegen de beslissing.
Volgens cijfers van minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR) worden sinds het begin van 2025 ongeveer 70 overplaatsingen per week niet uitgevoerd.
Structurele onderbezetting bij de DAB
Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is duidelijk: beklaagden hebben het recht om hun eigen proces bij te wonen. ‘Het is aan de Belgische staat om ervoor te zorgen dat ze persoonlijk gehoord kunnen worden’, zegt advocaat Maarten Vandermeersch.
Zelf maakt hij het ongeveer een keer per maand mee dat een zitting niet kan doorgaan, of dat die afgeblazen moet worden omdat blijkt dat de gevangene er niet raakt. Dat twee rechtbanken ervoor kozen om beklaagden vrijuit te laten gaan, noemt hij een ‘krachtig signaal’.
De problematiek rond gebrekkig gevangenentransport sleept al jaren aan. Door de overbevolking in de Belgische gevangenissen, die dramatische proporties aanneemt, is het alleen maar erger geworden.
Volgens cijfers van minister van Binnenlandse Zaken Bernard Quintin (MR) worden sinds het begin van 2025 ongeveer 70 overplaatsingen per week niet uitgevoerd – of zo’n 14 gevangenen per werkdag. Het merendeel van de gerechtelijke arrondissementen kampt ermee.
Een van de oorzaken ligt bij de federale politie. De Directie Beveiliging, beter bekend als de DAB, is verantwoordelijk voor de overbrenging van gevangenen. Maar die dienst, die in 2017 werd opgericht en normaliter uit 1600 leden bestaat, kampt met een structurele onderbezetting.
Overbevolking verergert het probleem
Daarbovenop komt de overbevolking in de Belgische gevangenissen, die de spuigaten uitloopt. Hoewel er maar plaats is voor ruim 11.000 gevangenen, zaten er vorige week 13.500 gedetineerden vast. Bijna 600 zijn grondslapers.
‘Het is een vicieuze cirkel’, zegt Kathleen Van de Vijver, woordvoerder van het gevangeniswezen. ‘Hoe meer gedetineerden er zijn, hoe meer transporten er nodig zijn naar rechtbanken.’
Maar de onderbezetting bij de DAB blijft hardnekkig. Minister Quintin belooft verbetering. Zo worden de eenheden die tot voor kort instonden voor de beveiliging van de kerncentrales gefaseerd ingezet bij de DAB-eenheden voor hoven en rechtbanken.
Ook aan de communicatie schort er wat, erkent minister Quintin. Maarten Vandermeersch kan dat alleen maar beamen. ‘Zittingen beginnen soms zonder dat er zekerheid is of de beklaagde al vertrokken is. Het is raar dat we in zo’n gedigitaliseerde samenleving zo weinig zicht hebben op wie onderweg is of niet.’
‘Een falen van de overheid’
Volgens Vandermeersch kan de DAB wat leren van vervoersmaatschappijen als Ryanair of Flixbus. ‘Er wordt heel veel over en weer gereden op een inefficiënte manier. Er vertrekken gevangenen van Brussel naar Antwerpen, maar het busje rijdt leeg terug. En dat terwijl er in Antwerpen mensen staan te wachten om naar Brussel te gaan.’
Door de overbevolking is het er ook niet makkelijker op geworden. Er wordt weinig rekening gehouden met de afstand tussen de gevangenis en de rechtbank waar de gevangene moet voorkomen. Dat zorgt voor grotere afstanden en een extra risico op mislukking.
Nicolaas Vinckier, advocaat en bestuurder bij de Orde van Vlaamse Balies (OVB), spreekt over een falen van de overheid. ‘Dat men hierin niet investeert, is hallucinant. De rechtbanken kunnen wel creatief omgaan met mislukte transporten, maar op een bepaald moment loop je tegen de lamp. De twee mensen die vrijuit gingen? Dat zat eraan te komen.’
Bij de begrotingsgesprekken kreeg minister van Justitie Annelies Verlinden (CD&V) een miljard euro extra toegezegd voor de rest van de beleidsperiode. Ze is niet bevoegd voor de DAB, wel voor de overbevolking. ‘Maar het is niet omdat je het geld hebt, dat het probleem morgen is opgelost’, zegt een ingewijde.
Her en der wordt gesuggereerd om zittingen desnoods via een videoverbinding te laten plaatsvinden. Dat zou een transport overbodig maken. Maar daartegen is Vinckier gekant. ‘Wij zijn er niet principieel tegen, maar alleen als het vrijwillig gebeurt én in uitzonderlijke omstandigheden. Maar het kan toch niet dat wij onze eigen noodsituatie creëren door personeelstekorten en nalatigheid?’
Arizona-voorstel voor gevangenis in Kosovo stuit op ‘fundamentele bezwaren’ van Vlaamse advocaten