‘Is de VN Veiligheidsraad nog wel de hoeksteen in het bewaren van de internationale vrede?’

‘De Russische bombardementen boven Syrië tonen het belang van informeel overleg boven internationaal recht’, schrijven onderzoekers Niels Smeets en Yf Reykers (KULeuven).

Amper twee dagen na zijn toespraak voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (VN) lanceert de Russische President Poetin een grootscheepse luchtcampagne in Syrië tegen de troepen van terreurbeweging IS. De Russische Federatieraad zette daarvoor unaniem het licht op groen. Het informele overleg tussen President Poetin en diens ambtgenoot Obama lijkt zo enigszins vruchten te hebben afgeworpen. Maar deze oplossing steunt wel op een uiterst wankele basis.

Indien een land dat zich bedreigd voelt officieel om militaire hulp vraagt, en de Russische President de toestemming van de Federatieraad krijgt om het leger buiten de landsgrenzen in te zetten zoals voorzien in de grondwet, zo luidt het, kan Rusland legitiem interveniëren zonder de goedkeuring van de VN Veiligheidsraad. Tot zo ver de Russische redenering.

Dit argument werd al aan de vooravond van de Russische interventie zorgvuldig voorbereid. Vladimir Poetin stelde in de persconferentie volgend op de ontmoeting met zijn Amerikaanse ambtsgenoot, Barack Obama, dat de Australische, Franse en Amerikaanse bombardementen op basis van het internationale recht begrijpelijk zijn aangezien de Iraakse regering hierom verzocht. Maar Poetin merkte eveneens fijntjes op dat wat betreft de Amerikaanse bombardementen op het Syrische territorium, er noch een resolutie van de VN Veiligheidsraad, noch een verzoek van de officiële autoriteiten uit Damascus kwam.

De houding van Poetin op die persconferentie van afgelopen maandag stond nochtans in schril contrast met de teneur van de speeches die afgelopen maandag gegeven werden. Terwijl President Obama argumenteerde dat een oplossing van het conflict in Syrië onmogelijk zou zijn zolang “de tiran” Bashar Al-Assad in het zadel blijft, bleef Poetin voet bij stuk houden dat het Assad-regime de laatste verdedigingsgordel vormt tegen IS.

Akkoord in de coulissen van de Algemene Vergadering

Het lijkt er nu dus meer en meer op dat het momentum dat gecreëerd werd door de aanwezigheid van beide staatshoofden op de Algemene Vergadering van de VN geen officiële juridische oplossing heeft geboden. Het heeft echter wel geleid tot een wederzijdse inschikkelijkheid over mekaars acties in Syrië. Formeel werden de VN-instellingen misschien niet gebruikt, maar in de marge van de Algemene Vergadering nam Poetin de gelegenheid om van Obama en enkele Arabische leiders de informele goedkeuring te krijgen voor een Russische interventie tegen IS. Ook Russische belangen staan hierbij immers op het spel. Er strijden namelijk ruim 2.400 Russische krijgers mee aan de zijde van IS, die bij terugkeer het lont aan het Kaukasische kruitvat wel eens opnieuw zouden kunnen aansteken.

De Russische interventie in Syrië wordt door Sergey Ivanov, het hoofd van de Russische presidentiële administratie, nu precies gerechtvaardigd met het argument dat Al-Assad officieel verzocht om militaire hulp. Het is de eerste maal sinds de val van de Sovjet-Unie in 1991 dat Rusland zulk een argumentatie gebruikt ter legitimatie van een militaire interventie buiten de post-sovjetruimte. Vanuit een breder internationaal perspectief is de door Rusland gebruikte formele verklaring natuurlijk geen uitzondering. Het recht op interventie op verzoek van een overheid werd eerder al herhaaldelijk ingeroepen. Zelfs België beargumenteerde deelname aan de bombardementen over Irak eerder dit jaar als gerechtvaardigd om gelijkaardige redenen.

Echter, de Russische actie lijkt mogelijk wel een gevaarlijk signaal te geven. Op basis van deze argumentatie zou elke dictatuur die zich bedreigd voelt immers steun kunnen ontvangen van de Russische luchtmacht om het regime tegen een terreurbeweging in stand te houden. Een blik op de Russische geschiedenis doet meteen de parallellen opvallen met Tsaar Nikolaj I, die destijds de ‘Gendarme d’Europe’ werd genoemd omdat hij elke revolutie wilde neerslaan, inclusief de Belgische (1830). Poetin’s eerder deze maand verleende steun aan de Tadzjiekse President Rachmon in het voorkomen van een coup in diens land, maakt deze vergelijking eens zo treffend.

De gebruikte beargumentering houdt daarenboven ook grote risico’s in. Zo kan het hypothetisch gezien ook door andere partijen gebruikt worden. Denk bijvoorbeeld aan een scenario waarbij Oekraïne een officiële aanvraag doet om Amerikaanse luchtsteun tegen de zelfverklaarde volksrepublieken Donetsk en Lugansk in het kader van antiterroristische operaties. Dat dit minder waarschijnlijk is, toont het belang van het voorafgaandelijk informeel aftoetsen van een dergelijke interventie met andere wereldleiders, en de betrokken partijen (lees: de nucleaire grootmachten).

Veiligheidsraad opzij geschoven

Opvallend is dus dat Rusland met de zonet gestarte bombardementen optreedt zonder mandaat vanwege de VN Veiligheidsraad. Nochtans argumenteerde het gedurende de afgelopen jaren slag om slinger dat de VN Veiligheidsraad de hoeksteen is in het bewaren van de internationale vrede en veiligheid. Met deze actie wordt de VN Veiligheidsraad als hoogste orgaan inzake het garanderen van de internationale vrede en veiligheid op de 70^ste verjaardag simpelweg opzij geschoven. Akkoord, het feit dat President Poetin voor het eerst sinds 2005 weer opdaagde op de Algemene Vergadering en zijn plannen hier informeel aftoetste, toont aan dat de organisatie aan Turtle Bay nog steeds het centrum van de internationale diplomatie is. Maar of het VN Handvest ook nog als het hart van het internationale recht kan worden beschouwd, is meer en meer voor discussie vatbaar.

(Niels Smeets en Yf Reykers zijn beide onderzoekers aan het Leuven International and European Studies Institute (KU Leuven). Niels verbleef tot voor kort voor zijn onderzoek in Moskou, aan het Primakov Institute of World Economy and International Relations (Russian Academy of Sciences). Yf verblijft momenteel voor zijn onderzoek in New York, aan het Center on International Cooperation (New York University).)