‘Ik heb mijn moeder niet alleen laten sterven’

‘Welke invloed heeft dit beleid gehad op de geestelijke gezondheid van de rouwenden in deze crisis?’, vraagt Ludovic Emmada. ‘Een stervend familielid begeleiden en steunen is net zo essentieel als anderen beschermen.’

De combinatie van angst voor de verspreiding van het virus, een gebrek aan ziekenhuisbedden en het toenemende aantal doden, biedt weinig ruimte aan al wie rouwt. Maar ook rouwenden zijn slachtoffers in deze crisis, en ze zijn een groep die door de regering te vaak wordt vergeten. Onze politici hebben in de afgelopen maanden beslissingen genomen om de mensen te beschermen, maar die maatregelen hebben ook heel wat nevenschade veroorzaakt. Op het leven van duizenden rouwende burgers is er een onuitwisbare stempel gedrukt. De overheid ontneemt ons de momenten met onze stervende geliefden, waardoor wij dubbel gestraft worden.

Net als vele anderen moet ik voortaan leven zonder moeder, en zit ik met onbeantwoorde vragen: hoe beleefde mijn moeder haar laatste dagen alleen in het ziekenhuis? Heeft ze naar mij gevraagd? Wie was de persoon die ze nog zag voor ze laatste adem uitblies? Ik heb mijn moeder niet alleen laten sterven, want het is nooit aan mij geweest om die beslissing te nemen.

Welke bijzondere macht heeft het recht om de levenseindebegeleiding van onze dierbare familieleden te verhinderen?

De overheid nam drastische beslissingen, van zodra het coronavirus in het land was. Over de toekomstige geïsoleerden en de mogelijke bijkomende schade leek zij zich geen zorgen te maken. In totale paniek werden de deuren van het woonzorcentrum ’tot nader order’ voor mijn neus gesloten. Maar de mensen in rust- en verzorgingshuizen isoleren en tegelijkertijd het verpleegkundig personeel binnen toelaten, zonder de juiste voorbereiding, is allerminst voldoende gebleken.

Afschuwelijke statistieken en de angst om te sterven zorgden ervoor dat ook ik vorig voorjaar mijn burgerplicht deed. Ik heb nauwelijks de tijd gehad om aan deze nieuwe, onnatuurlijke levensstijl, te wennen. En al snel werd mijn moeder naar de afdeling intensieve zorgen gebracht. Na een lange dag wachten, kondigde een verpleegster me aan dat mijn moeder dat verdomde virus heeft. Ver van alles, in lockdown en alleen, voelde ik mij hulpeloos. Ik zou haar graag willen steunen, maar de overheid en haar instellingen houden me tegen, net als een gevangene. Een nieuwe gesloten deur doet me op dat moment beseffen dat ik zowel van mijn vrijheid als van mijn vrije wil ben beroofd. En dat terwijl een stervend familielid begeleiden en steunen net zo essentieel is als anderen beschermen.

Hoe kon de regering duizenden mensen laten sterven zónder hun familie?

Nog geen vijf dagen later is mijn moeder overleden. Het is alsof ik wakker word uit een nachtmerrie. Op een vrijdag krijg ik het bericht dat ze gestorven is. Ik kon er niet eens voor haar zijn. Ze is alleen gestorvern, zonder mij. De maatregelen die de regering heeft afgekondigd, hebben mij beroofd van één van de belangrijkste momenten van mijn leven. Het enige wat ik nog heb, is een laatste groet. Gekleed in een astronautenpak heb ik een paar minuten om bij haar te kunnen zijn. Ze ligt stil, lijkt vredig te slapen. De verboden kus die ik op haar voorhoofd gaf, zonder na te denken over een mogelijke besmetting, zal ik nooit vergeten.

Mijn moeder stierf op 17 april 2020, amper een maand na de lockdown. Op de parking van het ziekenhuis stort ik in.

Hoe kan een protocol de symbolische kracht van begrafenisrituelen vernietigen?

Ook de maatregelen rond begrafenissen komen hard binnen. Zo dwingt het protocol me om een ceremonie met een gesloten kist te beleven en de “tien meest dierbaren” te selecteren die mijn moeder graag bij haar zou willen hebben.

Op 22 april 2020 vindt de begrafenisceremonie plaats met een stille mars. Het voelt aan alsof we nog eens gekwetst worden door deze onmenselijke overheid, wanneer we met neergebogen hoofd langs deze kerk te lopen, die zo belangrijk was voor mijn moeder. De “expresceremonie” vindt plaats bij de ingang van de begraafplaats. En die dag, zonder de tijd te kunnen nemen om onze pijn en leed te delen, verdwijnt ze in de mist van de vochtige aarde.

Welke invloed hebben onze beleidsmakers gehad op de geestelijke gezondheid van de rouwenden van de crisis?

Ik voel een enorme leegte na het verdwijnen en bij het verlies van mijn moeder. De context van de lockdown, de besmettingsangst en de overheidsmaatregelen bemoeilijken de noodzakelijke ondersteuning tijdens de eerste rouwmaanden. Een boek van de Franse psychiater Christophe Fauré stelt me in staat mezelf beter te begrijpen tijdens de verschillende rouwfasen. Volgens Fauré zijn er verschillende oorzaken die maken dat een rouwproces moeizamer verloopt. In de eerste plaats is dat het geval wanneer de omstandigheden van het overlijden complex zijn. Daarnaast kan een onverwachte aankondiging voor een moeilijker verwerkingsproces zorgen. Wanneer de stervende daarenboven geen begeleiding heeft gehad en de nabestaanden niet genoeg steun krijgen van familie of vrienden, kan het rouwproces extra zwaar worden.

Hoe kunnen we, in de context van deze coronacrisis, het leven een nieuwe betekenis geven na het overlijden van een dierbaar familielid?

Na sombere dagen van woede, verdriet en depressieve gevoelens kan in sommige gevallen de zon weer voorzichtig door de wolken komen piepen, het begin van een wederopbouw. Weer aan het werk gaan kan helpen, maar een videocall geeft minder het gevoel bij het bedrijf te horen, en kan niet alle erkenning vervangen die je vroeger op de werkvloer kreeg.

Een sterk sociaal weefsel, de steun van zijn familie en vrienden zijn ook zaken die kunnen helpen om opnieuw wat veerkracht te krijgen, maar in de gegeven omstandigheden worden ze geneutraliseerd door een ondoordringbare en ondoorzichtige ‘bubbelsysteem’. Veel rouwenden zien zich genoodzaakt om op zoek te gaan naar een specialist omdat we geen collectieve groep (collega’s, vrienden en familie) hebben om ons te ondersteunen. We zoeken een psycholoog om onze wonden te helen.

Hoe kunnen onze beleidsmakers vandaag hun verantwoordelijkheden nemen, en kiezen voor een meer menselijke optie?

Als een overheid kwetsbare mensen isoleert, hen niet goed beschermt, familieleden verbiedt hen tijdens hun laatste uren te vergezellen, de symbolische waarde van riten vernietigt, en de rouwende familieleden terugstuurt naar hun eigen eenzaamheid (of lockdown), dan ondermijnt de overheid hun geestelijke gezondheid en heeft die een morele verplichting om voor hen te zorgen. Ook voor wie in zo’n omstandigheden hulp zoekt bij een psycholoog.

Maar zelfs als de politieke wereld deze psychologische ondersteuning vandaag aanmoedigt, maakt ze die het niet volledig toegankelijk. Voor sommigen blijft psychologische ondersteuning een onbereikbare luxe.

Geestelijke gezondheid beschermen

Volgens de officiële WHO-definitie is gezondheid een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn. Onze politici moeten daarom ook de geestelijke gezondheid beschermen, net als de fysieke gezondheid. Onze regeringen moeten leren uit de verschillende foute beslissingen die werden genomen tijdens de gezondheidscrisis, en onze beleidsmakers moeten nu hulp bieden aan al wie iemand verloren heeft aan het coronavrius.

Symbolische gebaren zijn niet langer voldoende. De overheid kan een aantal concrete maatregelen nemen. Ten eerste is een waardige begeleiding noodzakelijk voor mensen aan het einde van hun leven. Dat was al zo voor deze crisis, en dat blijft zo. Daarnaast moet er nagedacht worden over een aanpak van het collectief rouwverwerkingsproces. Zo moet de overheid de kost opzich nemen van de psychologische hulp om de trauma’s te boven te komen die deze gezondheidscrisis heeft veroorzaakt. En daarnaast moeten de kosten gedekt worden wanneer iemand in het rouwproces voor een bepaalde periode arbeidsongeschikt is.

De coronacrisis komt met een politieke verantwoordelijkheid, deze zaken zijn dan ook een politieke verplichting. Op die manier kan de overheid de hand reiken aan een groep vergeten rouwenden, die de slachtoffers zijn geweest van de vergaande maatregelen tijdens de lockdown.

Een Franse versie van deze bijdrage verscheen eerder in Le Vif, Le Soir en La Libre.