Kiza Magendane

‘Ik als zwarte man stoor me niet aan witte meisjes die houden van Beyoncé’

Kiza Magendane Schrijver en beleidsondernemer

Schrijver Kiza Magendane kijkt kritisch naar cultural appropriation of culturele toe-eigening, een term die gebruikt wordt om de overname van elementen van een minderheidscultuur door een dominante cultuur te bekritiseren.

In oktober vorig jaar fietste ik vol spanning naar de Koningin Elisabethzaal in Antwerpen, om na een lange werkdag het concert van de IJslandse componist en pianist Ólafur Arnalds mee te maken. Ik had zijn eerdere concerten in Amsterdam en Utrecht gemist – net als elders in Europa en daarbuiten waren deze uitverkocht. Ik kon mijn kans in Antwerpen niet missen.

Ik als zwarte man stoor me niet aan witte meisjes die houden van Beyoncé.

Als schrijver gebruik ik Arnalds muziek tijdens het schrijven – na een lange dag in de trein of op de fiets, laat ik zijn gecomponeerde melodieën de avond inluiden. Ik ben in een Congolees dorp geboren, hij in IJsland, maar toch weet zijn muziek tot mij te spreken, op een manier dat geen taal kan. Dit mag ons niet verwonderen want muziek is, net als elke vorm van cultuur, een universele manier om te communiceren. Toch is het verwonderlijk om te zien hoe wereldwijd, maar zeker ook in België, hekken rond culturen geplaatst worden.

Ik heb het over culturele toe-eigening of cultural appropriation. Culturele toe-eigening vindt plaats wanneer mensen andermans cultuur bewust of onbewust toe-eigenen. Vaak gaat het om mensen uit een dominante meerderheidsgroep die zich het culturele repertoire van mensen uit een minderheidsgroep eigen maken. Daarom wordt het woord ‘macht’ al snel gebruikt in elke analyse over culturele toe-eigening. Maar het blijft een diffuus en complex begrip, en dat kunnen we het best illustreren aan de hand van een voorbeeld.

Denk aan een achtienjarige witte Belgisch jongedame die een aanzienlijk deel van haar spaargeld kan missen om naar het concert van Beyoncé te gaan terwijl haar zwarte vriendin geen kaartje kan kopen voor het optreden. Heeft haar zwarte vriendin het recht om te zeggen dat haar Belgische vriendin aan culturele toe-eigening doet omdat ze Beyoncé leuk vindt en zij wel de nodige financiële middelen heeft om van de ‘zwarte cultuur’ te genieten? En in hoeverre is de muziek van Beyoncé werkelijk zwart? Wat heeft een zwart meisje in België te maken met de zwarte Amerikaanse cultuur? Doet Beyoncé, net als andere Afro-Amerikaanse artiesten, aan culturele toe-eigening wanneer zij de Afrikaanse cultuur gebruikt in haar muziek en daarmee miljoenen verdient? Deze vragen illustreren hoe complex en vaag het concept is.

Het is een pertinente tijd om het over culturele toe-eigening te hebben, zo tijdens Black History Month. In de Verenigde Staten bestaat Black History Month bijna vijftig jaar en al sinds het presidentschap van Gerald Ford (1974-1976) heeft de maand februari er een officiële status. In België wordt voor maart gekozen, maar blijft een officiële erkenning voorlopig uit. Het doel van Black History Month is om de geschiedenis van de Afrikaanse diaspora meer aandacht te geven. Er worden over heel België evenementen georganiseerd en er werd zelfs een debat over culturele toe-eigening opgezet. Het is overigens niet toevallig dat een expertengroep van de Verenigde Naties uitgerekend rond deze periode België aansprak op de erfenis van het koloniale verleden.

Gesprekken rond culturele toe-eigening gaan verder dan muziek. Een ander populair, maar vooral gevoelig thema, is haarstijlen. Bekende populaire sterren zoals Famke Louise en Kim Kardashian vlechten hun haren in cornrows en krijgen daarvoor lof en erkenning terwijl Afrikaanse vrouwen al een eeuwigheid hun haren zo vlechten. Ze doen en deden dat als onderdeel van hun identiteit, ook wanneer hun haar als lelijk werd (en jammer genoeg soms nog wordt) bestempeld. Wanneer andere mensen dezelfde haarstijl overnemen en daarvoor wél erkenning krijgen, voelen sommige zwarte vrouwen dit aan als onrecht en lijkt er sprake van culturele toe-eigening.

Precies dit gevoel van onrecht illustreert dat het gesprek over culturele toe-eigening in feite over iets heel anders gaat. Het gaat over het gevoel van (een gebrek aan) erkenning, en de angst die onder minderheden leeft dat iets verloren gaat wat authenticiteit biedt binnen een dominante cultuur.

In China is er een stad gebouwd die sprekend op Parijs lijkt. Ze hebben er zelfs een kopie van de Eiffeltoren neergepoot. Er is ook een versie van Londen nagemaakt, inclusief Tower Bridge. Een exacte replica van een pittoresk en schattig Oostenrijks dorpje wordt volop aan gewerkt. Maar ondanks deze replica’s is er de afgelopen tien jaar geen commotie ontstaan in Frankrijk, het Verenigde Koninkrijk of Oostenrijk. De commotie bleef niet alleen uit omdat deze replica’s niet werken – een kopie is nooit beter dan het origineel – maar vooral omdat de Fransen, Britten en Oostenrijkers over het algemeen een pak rijker zijn dan de Chinezen.

Een replica van de Eiffeltoren in Tianducheng, Hangzhou, Zhejiang, China, 1 augustus 2013.
Een replica van de Eiffeltoren in Tianducheng, Hangzhou, Zhejiang, China, 1 augustus 2013.© Reuters

Voor het eerst zijn er in Antwerpen meer inwoners mét dan zonder migratieachtergrond. Antwerpen is, zoals dat zo mooi heet, een multiculturele, superdiverse stad. Ik moet bekennen dat ik als inwoner van de stad dit imago niet herken. Op de Universiteit Antwerpen waar ik mij als student dagelijks bevind, zijn het aantal zwarte mensen op één hand te tellen. Maar als ik dan door de populaire winkelstraten van Borgerhout aan het hardlopen ben, is de kans weer heel klein dat ik een ‘autochtone’ Belg tegenkom.

Ik denk terug aan het concert in de Koningin Elisabethzaal van de IJslandse geweldenaar Ólafur Arnalds. Ik voelde iedere noot die hij speelde. Ik voelde mij thuis, levend. Toen het licht van het podium af en toe op de uitverkochte stoelen scheen, viel me wel iets op: ik was waarschijnlijk de enige zwarte persoon in de zaal. De jongeren die ik regelmatig tegenkom in Borgerhout tijdens het hardlopen waren nergens te bespeuren. Dit was het gezicht van een gesegregeerde stad, een gesegregeerd land, een plaats waar mensen elkaar weinig ontmoeten.

Deze segregatie is het probleem, niet het feit dat mensen elementen van culturen consumeren afkomstig uit streken waar ze niet zijn geboren. Want zolang mensen elkaar niet ontmoeten, zullen ze elkaar als vreemden blijven zien en hekken bouwen.

Zo zullen zelfs universele schatten als muziek en literatuur gereduceerd worden tot iemands huidskleur. Het is belangrijk om elkaar aan het feit te herinneren dat culturen niet statisch zijn. Ze veranderen doorheen de tijd en ruimte, juist omdat ze door verschillende mensen zijn gecreëerd en benut worden. Zo kan een Congolese schrijver van een klassiek concert in Antwerpen genieten terwijl Chinezen de Congolese rumba massaal naar China exporteren (dit gebeurt echt).

Verandering en uitwisseling zijn de enige constanten in de menselijke geschiedenis. Culturele toe-eigening of cultural appropriation is niet meer dan een mythe.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content