‘Hoe zou het toch komen dat corona in België zo veel mensenlevens eist?’

In ons land vielen tot nu toe meer dan 20.000 coronadoden. En er stierven vorig jaar ruim 15.000 mensen meer dan normaal. Horribele cijfers, die vele vragen oproepen.

Eind vorige week waren er meer dan 20.000 mensen in ons land gestorven aan covid-19, de ziekte die wordt veroorzaakt door het SARS-CoV-2-virus. Maar niet alle sterfgevallen komen in de coronastatistieken terecht. Om de reële impact van het coronavirus te vatten, kijk je het best naar de oversterfte: het aantal extra sterfgevallen in vergelijking met het gemiddelde van de voorbije jaren. In de loop van deze week zal het exacte cijfer voor 2020 bekendgemaakt worden, maar nu al kunnen we zeggen dat er ruim 15.000 mensen meer zijn gestorven dan normaal. Dat is het hoogste cijfer sinds de Tweede Wereldoorlog.

Sinds maart 2020 sterven er bijna elke week meer mensen dan normaal. Tijdens de eerste coronagolf, in maart en april, overleden er op een bepaald moment dubbel zoveel mensen als het gemiddelde van het afgelopen jaar. Tijdens de tweede golf, die vanaf half oktober in de mortaliteitscijfers te zien is, was de oversterfte niet zo groot als tijdens de eerste golf, al vielen er begin november wel 76 procent meer doden dan in een gewoon jaar. We kunnen maar hopen dat er geen derde golf komt.

Opvallend: ook in augustus stierven er meer mensen in vergelijking met andere jaren. Sciensano, het Belgische gezondheidsinstituut, wijt dat aan de hittegolf, met zeer hoge temperaturen en ozonconcentraties. Er stierven toen 1460 mensen, of 35 procent meer dan verwacht. Dat cijfer ligt hoger dan tijdens de hittegolf van augustus 2003 (24 procent meer sterfgevallen) of juli 2006 (29 procent meer). Ook op dat vlak was 2020 dus een dodelijk jaar.

De hittegolfdoden kwamen voor in alle leeftijdsgroepen van de bevolking, maar toch vooral bij de 85-plussers (742 extra) en bij de 65- tot 84-jarigen (600 extra). Ook corona trof vooral de ouderen. Meer dan de helft van de overledenen waren 85-plussers. In die groep stierven meer dan 10.000 mensen boven op het verwachte aantal (plus 23 procent). Bij de 65- tot 84-jarigen was er een oversterfte van bijna 6200 mensen (plus 13 procent). Corona werd weleens vergeleken met een griep, maar daaraan sterven in ons land ongeveer 2000 mensen per jaar – zowat tien keer minder dus.

Ook hier iets opmerkelijks: vorig jaar stierven er in de leeftijdscategorie 0 tot 24 jaar 432 mensen minder dan verwacht (min 44 procent). Ook bij de 25- tot 44-jarigen overleden er 88 mensen minder (min 4 procent). Bij de 45- tot 64-jarigen werden 16 sterfgevallen minder geteld. Die ondersterfte bij de jongere bevolking wordt vooral toegeschreven aan minder verkeersongevallen. Sommigen klagen weleens dat de gemiddelde Belg enorme inspanningen moest leveren met de lockdown, terwijl de slachtoffers vooral onder de 85-plussers vielen. Maar er werden niet alleen heel wat levens van ouderen gered, er vielen ook zeker 500 doden minder onder de jongere bevolking. Bij alle onheil is dat een lichtpunt.

Een cruciale vraag is hoe België het er met die oversterfte van 15.000 mensen heeft afgebracht in vergelijking met andere landen. Die vraag is niet zo makkelijk te beantwoorden. Je moet rekening houden met bevolkingsdichtheid en ligging, en niet alle landen tellen even accuraat. Sommige maken hun oversterftecijfer zelfs niet bekend. Volgens de cijfers van de Johns Hopkins-universiteit staat België in elk geval aan de top als het gaat over de meeste coronadoden per 100.000 inwoners. Alleen San Marino doet het slechter. Sommigen wijzen erop dat in bepaalde landen het aantal doden in woonzorgcentra nauwelijks werd meegeteld, en dat ook Spanje en Groot-Brittannië het slechter deden dan wij, maar dan nog blijft het een bedroevend resultaat. Ook qua oversterfte per 100.000 inwoners zijn we bij de koplopers. In Europa lijken alleen Spanje en Italië het nóg slechter te doen.

Hoe zou het toch komen dat corona in België zo veel mensenlevens eist? Is het louter toeval dat we ook op heel wat andere vlakken slechter presteren dan vele andere Europese landen? Dat we nu volgens het Global Competitiveness Report zelfs een slechtere wegeninfrastructuur hebben dan Italië? Dat we op de ranglijsten die landen met elkaar vergelijken jaar na jaar verder wegzakken? Zou het ermee te maken kunnen hebben dat we zelden op lange termijn denken? Ons slecht voorbereiden op crisissen? Vaak pas in actie komen als het echt niet meer anders kan? Zou het iets te maken kunnen hebben met de manier waarop we worden bestuurd?