Verbazend toch hoe een ogenschijnlijk onschuldig symbool als de afbeelding van een indiaan provocatief kan zijn voor wie er aanstoot aan neemt, meent Vlinks. ‘Met symboliek kan men alle kanten uit.’
Enkel verstokte voetbalhaters zullen niet weten dat het clubembleem van landskampioen AA Gent een indiaan voorstelt, de traditionele verentooi incluis. Het zou teruggaan tot de tijd van Buffalo Bill onzaliger, eertijds op tournee in Gent. Groot was de consternatie vorige week toen Suzan Shown Harjo, advocate en Amerika’s bekendste activiste van de rechten van ‘native Americans’, in een interview met De Standaard out of the blue stelde dat het bewuste logo racistisch en kwetsend is en de club dit derhalve dient te bannen. Met succes heeft mevrouw Harjo reeds tweeduizend sportclubs in de VS gedwongen om als beledigend beschouwde logo’s of namen te veranderen.
De verbouwereerde bestuurders van AA Gent verspreidden na rijp beraad een persboodschap. Het logo van de club zou hoegenaamd niet racistisch bedoeld zijn, integendeel, het zou enkel positieve waarden belichamen. Wel werd bij wijze van toegift plechtig beloofd om het woord ‘squaw’ niet meer te gebruiken, omdat dit woord voor ‘native Americans’ een scheldterm is die verwijst naar het vrouwelijke geslachtsorgaan. Verbazend toch hoe een ogenschijnlijk onschuldig symbool als de afbeelding van een indiaan provocatief kan zijn voor wie er aanstoot aan neemt.
Symbolen, hun betekenis, het gebruik en misbruik ervan, het is me wat. Vaak geldt in deze kwestie het adagium ’the truth lies in the eye of the beholder’. Toch lijken symbolen en hun betekenis soms zonneklaar. Denken we maar aan de lijfspreuk van IS, je weet wel, de kenmerkende witte Arabische letters op een zwarte achtergrond. Voor een leek lijkt het alsof IS het patent heeft op deze slogan, maar in feite is het niets meer of niet minder dan de islamitische geloofsbelijdenis, de Sjahada, die zegt dat er slechts één God is en Mohamed zijn boodschapper.
Swastika
Of wat dacht u van het de swastika. Weinigen weten dat het in feite een oeroud symbool is binnen het hindoeïsme, jaïnisme en zelfs boeddhisme. Aan het begin van de twintigste eeuw werd het symbool wereldwijd nog gebruikt als een symbool van voorspoed en geluk. Zelfs in de scoutsbeweging. Maar we kennen het hakenkruis vooral als hét meest markante symbool van het nazisme, misschien wel de meest perfide ideologie die ooit aan ’s mensenbrein is ontsproten.
In ‘Poepsimpel’, een rubriek van het VRT-programma ‘Iedereen Beroemd’ die tot doel heeft moeilijke termen op een heel bevattelijke en aanschouwelijke wijze te verklaren, werd nazisymboliek gebruikt om het verschil tussen rechts en links te duiden. De meer rechts denkende man kreeg een nazi-achtige armband om de arm, met een Hitlerbles als toemaatje. De links georiënteerde persoon werd afgebeeld als een hippie met rastakapsel en joint. Als het er dan toch om te doen was links en rechts te herleiden tot hun ideologische excessen aan de uiteinden van het ideologische spectrum, dan ware het correcter om voor links pakweg Pol Pot af te beelden, hij die verantwoordelijk was voor de miljoenen doden van de Killing Fields.
Ach, een kniesoor die er om maalt. Uiteindelijk was het toch maar om te lachen. Of niet? Zo zie je maar hoe symboliek heel kneedbaar is voor degene die zijn punt wil maken. Of was het pure domheid en/of arrogantie vanwege de programmamakers en houden ze de kijkers voor een stelletje randdebielen die enkel via de meest groteske karikaturen kunnen voorgelicht worden? Wie zal het zeggen?
Alle kanten uit
Terwijl de rechtse persoon zijn ding deed werd op de achtergrond gedurende enkele seconden de Vlaamse Leeuw gespeeld, het officiële lied van de Vlaamse Gemeenschap, waartoe we allen behoren. Wat het punt was dat men wilde maken -indien dit überhaupt de bedoeling was- is me tot op heden een raadsel, want ik zie de link tussen een officieel volkslied van een land of een regio en het nazisme niet. Of hadden we ook hier maken met domheid? Voor ons een vraag, voor de programmamakers een weet. Het lied werd maar enkele seconden gespeeld, nauwelijks hoorbaar, wat er op kan wijzen dat het de intentie was om een subliminale boodschap (een boodschap die enkel op het onbewuste wordt gecapteerd en verwerkt) te geven. Wat er ook van zij, het incident maakte pijnlijk duidelijk dat men met symboliek alle kanten uit kan.
Voor een groot stuk is het perceptie. Miljoenen christenen dragen een kruisje rond de hals. Voor hen belichaamt het kruis de boodschap van Jezus, bij uitstek een boodschap van liefde. ‘Bemin uw naaste zoals uzelf.’ In naam van datzelfde kruis zijn in duistere tijden onnoemelijke gruwelen begaan, ik verwijs dan naar de kruistochten en de inquisitie. De vraag kan zich dan stellen hoelang het duurt voor een symbool bevrijd is van een onwelriekend odium. Wordt de boodschap van Jezus überhaupt minder liefdevol omdat men haar symboliek misbruikt? Me dunkt van niet. Voor een Israëli is de vlag met de davidster het symbool van de veilige thuishaven die werd gesticht na de gruwelen van de Shoah. Voor tal van Arabieren is het de vlag van de vernedering en het onrecht dat Palestijnen werd aangedaan. De Stars and Stripes is wereldwijd een populair symbool, dat the land of the free symboliseert -ze wordt vaak gebruikt als hip accessoire- maar voor Japanners of Vietnamezen met enig historisch besef verwijst deze vlag misschien naar de atoombommen die op Hiroshima en Nagasaki werden gedropt of naar de napalm die duizenden Vietnamezen levend verbrandde. Zijn de Franse tricolore of de Marseillaise vrij van smet? Ik verwijs dan met name naar de vuile oorlog die de OAS (Organisation de l’ Armée Secrète) in Algerije voerde.
Rode Duivels
De usual suspects bij het kapen en claimen van symbolen zijn vaak groeperingen die zich ideologisch zeer rechts positioneren. In Frankrijk houdt het Front National haar bijeenkomsten in een zee van Franse driekleuren. Dichter bij huis heeft het xenofobe anti-vluchtelingenclubje Pegida, in Vlaanderen de facto een filiaal van het Vlaams Belang, er op haar eentje voor gezorgd dat de leeuwenvlag door onwetenden geassocieerd wordt met uiterst rechts. Maar ook uiterst rechts in Franstalig België bedient zich gretig van de nationale symboliek, een traditie die doorloopt van bij de Rexisten van Léon Degrelle tot hedendaagse groupuscules als Nation. Dit heeft echter niet tot gevolg dat vlag en lied negatief worden gepercipieerd. Integendeel zelfs. De Belgische nationale symbolen (vlag en volkslied) worden sinds het succes van de Rode Duivels massaal gepromoot en als inherent positief geframed, terwijl ze met wat kwade wil ook symbool zouden kunnen staan voor de talloze wandaden (sommigen gewagen zelfs van een Belgische genocide) die begaan werden in het toenmalige Belgisch Congo.
Het is en blijft een merkwaardig gegeven: in tijden van collectieve voetbalverdwazing zie je mensen die in normale omstandigheden een aversie hebben van nationale symboliek zich tooien in de nationale kleuren. Velen bestaan het zelfs om in voetbalgekke tijden een lied mee te zingen dat het heeft -en verslikt u zich vooral niet in uw kopje koffie of thee- over een heilig land der vaadren, aan wie hart en ziel zijn gewijd en dat de kracht en het bloed van onze aadren dient te aanvaarden. Wat betreft bloed-en-bodemnationalisme kan dit tellen. Maar de patriottische lol kan niet op, want het is hem op de koop toe voor de Vorst te doen. Paris vaut bien une messe?
Niet dat het zoveel beter gesteld is met het Vlaamse volkslied. Het is niet echt een lied met een pacifistische inslag, om een understatement te gebruiken. Maar zelfs abstractie genomen van de wat al te krijgshaftige passages is het geen verbindende tekst.
Misschien is het daarom een goed idee om naar aanleiding van het komende Feest van de Vlaamse Gemeenschap op 11 juli een feestlied (niet als vervanging, maar wel ter aanvulling) te maken dat door iedereen in deze multiculturele maatschappij kan worden meegezongen. Met een hedendaagse, verbindende tekst die in deze eeuw relevant is en door iedereen zonder gêne kan worden meegezongen. Waarbij we het niet hebben over bloed dat in de aderen stroomt, snevende legerbenden of overjaarse concepten als een monarchie, maar over Vlaanderen als een plek waar het goed wonen is en waar we respect hebben voor elkaar. Vlaanderen als een samenleving waarin iedereen telt en beroemd is…
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier