‘Hoe kunnen we ons onderwijs organiseren om topleerkrachten aan te trekken?’

Docent Kutlu Taskin Tuna staat stil bij het lerarentekort waar ons onderwijs mee te kampen heeft. ‘Als we willen dat topleerkrachten de weg vinden naar het onderwijs, moeten we kiezen voor de vrijheid van de scholen.’

Advertentieteksten van de VDAB slagen er zelden in om heftige emoties bij me op te wekken. Dat vind ik doorgaans prima. Toch kreeg een recente campagnetekst me onlangs inwendig aan het koken. “Ben je werkloos en droom je ervan om les te geven? Behaal gratis je diploma via VDAB en vind gegarandeerd werk.”

Mijn docentenhart bloedde. Een vliegschool zou vast niet op dezelfde toon durven communiceren over z’n pilotenopleiding. Is een uitverkoop van de lerarenopleiding werkelijk de juiste manier om de beste leerkrachten aan te trekken? Ik betwijfel het.

Wie zoekt, vindt niet zomaar

De zere plekken in ons onderwijs zijn al langer bekend en de cijfers spreken voor zich. Tegen 2028 moeten we jaarlijks op zoek naar zo’n 6000 extra mensen om het lerarentekort op te vangen. Om die schaarste in te vullen, komen organisaties als de VDAB met campagnes voor de dag die de kwaliteitsdaling in het lerarenkorps eerder zullen versnellen. Nochtans is niemand gebaat bij vlug-vlug gediplomeerde lesgevers die vervolgens in een leslokaal worden gedropt om te doen wat de overheid hen vraagt.

We hebben net intrinsiek sterke leraren nodig. Topleerkrachten willen vooral aan de slag in een onderwijsstructuur die autonoom is en sterk staat. Ze willen kunnen bijdragen aan de maatschappelijke visie van een school waarin ze geloven.

Vlaams onderwijs: van uitblinker naar verkiezingsthema

In 2003 was het Vlaamse onderwijs nog absolute wereldtop. In de vergelijkende internationale PISA-studie scoorden we zowel voor begrijpend lezen als voor wiskunde nog medailles. Toch werd er toen al aan de alarmbel getrokken. Vlaamse leerlingen gooiden gemiddeld genomen dan wel hoge ogen, maar de resultatenspreiding tussen leerlingen was zorgwekkend groot. “Kampioen in wiskunde, maar geen kampioen in gelijke kansen” luidde de slogan bij het actieplan van onze toenmalige onderwijsminister, Frank Vandenbroucke.

Intussen zijn we bijna twintig jaar verder en we excelleren tegenwoordig nergens meer in – noch in wiskunde, noch in gelijke kansen. Volgens onderwijsexpert en voormalig kabinetschef onderwijs Dirk Van Damme begon het al fout te lopen bij de uitwerking van de eerste eindtermen in de jaren 90. Om gelijke kansen te waarborgen en geen leerlingen af te schrikken, mikten de scholen toen op advies van de inspecteurs liefst niet te ver boven die eindtermen. Zo verwerd de minimumlat al snel tot een maximumdoelstelling.

De interventie van de overheid in het onderwijs bleef intussen doorgaan. Hervormingen en actieplannen te over, al naargelang de politieke agenda van de dag. Ook dit jaar zullen op 1 september de nieuwste, politiek geïnspireerde eindtermen ingaan.

Sociale schijnmobiliteit en diploma-inflatie

Onder de noemer van sociale mobiliteit – een politieke agendapunt van de jaren 90 en 2000 – begon een race om iedereen zo ver mogelijk te laten springen in het hoger onderwijs. Anno 2020 heeft bijna helft van de 30- tot 34-jarigen in Vlaanderen een hoger diploma. Het zou naïef zijn om te denken dat we meer talenten hebben benut: diploma-inflatie is een plausibelere verklaring.

Volgens onder andere socioloog Kees Vuyk heeft ons sociale verheffingsideaal z’n grenzen bereikt. Vuyk stelt vast dat intelligente mensen zich steeds minder in volkse kringen begeven. Het politieke ideaal om iedereen via onderwijs te verheffen, heeft volgens hem van een verschil in intelligentie een sociale scheiding gemaakt. Als neveneffect kregen we veel inspiratieloze scholen en leerkrachten die voelen dat ze moeten doen wat de overheid en politiek hen vragen. Onderwijs is nochtans net zoals gezondheidszorg, defensie en justitie een strategisch departement met z’n eigen dynamiek, ervaring en principes. Je kunt het dus niet zomaar vormgeven op basis van wat een meerderheid wil.

Topleerkrachten werven? Kies resoluut voor de vrijheid van de scholen

Topleerkrachten aantrekken voor een onderwijs dat intussen wijd en zijd bekendstaat om zijn middelmatigheid en kwetsbaarheid voor verkiezingsinvloeden? Onmogelijk.

Een uitmuntende leerkracht ben je omdat het zien groeien van anderen je energie geeft, en niet omdat je toevallig een tijdje werkloos bent of op zoek bent naar een alternatieve carrière die makkelijk te combineren is met het hebben van kinderen – dat laatste is trouwens een illusie, neem het van me aan.

Topleerkrachten zijn enthousiaste leiders die hun omgeving inspireren, motiveren en activeren. Ze staan voor een maatschappelijke visie. Door hun expertise, ervaring, netwerk en talent kweken ze nieuwsgierigheid en leergoesting in de klas en wekken ze respect en vertrouwen op bij de ouders. Ze fungeren als een antenne om de veranderingen in de samenleving aan te voelen en te vertalen naar hun klas. Zo maken ze leerlingen klaar voor huidige en toekomstige uitdagingen en kansen.

De vraag is dus hoe we ons onderwijs kunnen organiseren en er vervolgens over communiceren, zodat we excellente leerkrachten aantrekken. Inspelen op hun intrinsieke motivatie is essentieel om hen kennis en vaardigheden te doen overbrengen op leerlingen. Topleerkrachten trek je aan door de scholen maximaal te ondersteunen om hun eigen maatschappelijke visie waar ze voor staan te realiseren. De praktische uitvoering van die visie is enkel mogelijk met een overheid die zich terughoudend opstelt en die scholen de ruimte en middelen geeft om een eigen pedagogisch project autonoom uit te werken. Intrapreneurship is een gehypete term in de privésector, omdat organisaties merken dat hun beste talenten zich willen engageren voor iets waarin ze ook geloven. Met een gezonde dosis vertrouwen in de experts die we hebben en die met hun voeten midden in het werkveld staan, komen we ook in het onderwijs een heel eind.

Kutlu Taskin Tuna is docent Digital Marketing bij Hogeschool UCLL en oprichter leerplatform Learnable.