‘Neem het Vlaams Belang opnieuw ernstig’

Als Vlaams Belang zondag als dé grote overwinnaar uit de verkiezingen komt, zal er weer naar de media gekeken worden. Niet zoals na Zwarte Zondag in 1991 – toen hadden ze het toenmalige Vlaams Blok volgens sommigen geholpen door de partij dood te zwijgen – maar omdat ze Vlaams Belang de voorbije jaren hebben genormaliseerd. Het cordon sanitaire zal na 26 mei nog altijd bestaan, het cordon médiatique is al lang verdwenen.

Onlangs werd Gert Verhulst in Knack op de rooster gelegd door collega Jeroen Zuallaert. Hij moest als presentator van Gert Late Night verdedigen waarom Vlaams Belang-kopstuk Filip Dewinter welkom was op zijn boot. Verhulst zei tegen elke vorm van cordon sanitaire te zijn. Vlaams Belang heeft misschien wel extreme ideeën, gaf hij toe, ‘maar dat wil toch niet zeggen dat we geen geweldige week kunnen hebben?’ Edoch, het had zich nog niet voorgedaan. ‘Dat is een delicate kwestie, waarover we op de redactie veel discussiëren’, zei Verhulst namelijk ook nog. ‘Het is gelukkig nog niet tot dat punt gekomen.’

Na de publicatie van dat interview liet Filip Dewinter op Twitter weten dat hij zat te wachten op een uitnodiging: ‘In bed met James Cooke, pyjama al aan het inpakken!’ Dewinter wacht nog altijd, wat niet erg netjes is van de kapitein van de Evanna. Maar die dubbelzinnigheid is tekenend voor de huidige omgang van alle media met Vlaams Belang en zijn politici.

Vlaams Belangers worden nog altijd geweerd uit de amusementsprogramma’s van de VRT, maar Tom Van Grieken was als voorzitter van hun partij welkom in De Grote Karrewiet Verkiezingsshow – een programma dat eerder amusant dan informatief was. Politieke redacteuren van alle media behandelen Vlaams Belang ondertussen wel ongeveer als een partij als alle andere, terwijl de commerciële diensten van die mediabedrijven advertenties van de partij blijven weren. In de jaren 1990 werd er hard – té hard, misschien — nagedacht over de omgang van de media met Vlaams Blok, nu wordt er helemaal niet meer over gediscussieerd. Beslissingen worden louter intuïtief genomen. Verhulst heeft geen enkel argument om Dewinter van zijn boot te houden, maar ‘gelukkig’ is het nog niet voorgekomen.

De jaren 1990 waren natuurlijk een andere tijd. Vlaams Blok was een partij van collaborateurs, antidemocratische conservatieven en neonazi’s, racisme was een partijstandpunt, en die extreemrechtse partij werd verkiezing na verkiezing na verkiezing groter. Vandaag kun je je nog moeilijk voorstellen wat voor een gevaar daarvan uitging: mensen waren bang voor het Blok. Tom Van Grieken zal zich deze zondag overgelukkig tonen met een resultaat dat niet eens in de buurt komt van wat zijn partij in 2003 en zeker 2004 behaalde. In die jaren probeerde voorzitter Frank Vanhecke Vlaams Blok/Vlaams Belang ook al salonfähig te maken, maar dat is nooit echt gelukt. De opluchting toen Filip Dewinter in 2006 in Antwerpen verloor tegen Patrick Janssens (SP.A) was in het hele land voelbaar.

Sindsdien leerde Vlaanderen als een van de eerste regio’s ter wereld dat extreemrechts ook verkiezingen kan verliezen. Vergeleken met de val die Vlaams Belang van 2007 tot de federale verkiezingen van 2014 maakte, lijkt de afdaling van de SP.A in diezelfde jaren een aangenaam tochtje. De partij werd volstrekt ongevaarlijk — en waarschijnlijk was dat de eerste reden waarom journalisten minder diep gingen nadenken over de manier waarop ze ermee moesten omgaan. Filip Dewinter werd tijdens debatten folkloristische comic relief. Zijn groteske uithalen maakten geen indruk meer nu ze zijn partij alleen maar stemmen bleken te kosten.

In diezelfde tijd veranderde het hele partijlandschap in Vlaanderen danig. Mede door de invloed van Vlaams Belang verschoof het centrum naar rechts, waardoor het moeilijker werd om het verschil met andere partijen te zien. Het meest extremistische voorstel van de voorbije jaren staat ten slotte nog altijd op naam van Hendrik Bogaert, CD&V-lijsttrekker in West-Vlaanderen en in het diepst van zijn gedachten al partijvoorzitter: een algemeen hoofddoekenverbod in steden waar meer dan 5 procent moslims leven.

De N-VA werd ondertussen de onomstotelijke nummer één. Het is niet moeilijk om je voor te stellen dat een aantal mensen ter linkerzijde liever Vlaams Belang stemmen ziet winnen dan de partij van Bart De Wever: Vlaams Belangers zitten na verkiezingen gevangen in het cordon sanitaire, terwijl de N-VA al bijna tien jaar het hele veld bezet.

Die centrale machtspositie van de N-VA heeft ook de focus van journalisten doen verschuiven. In plaats van kritisch over de migratiestandpunten van Vlaams Belang te berichten, werden de politici van die partij opgevoerd om te schieten op het beleid van Theo Francken, N-VA-staatssecretaris voor Asiel en Migratie in de regering-Michel. Niemand weet hem beter te raken dan zij.

Er zijn nog andere redenen waarom Vlaams Belangers makkelijker in de media raakten. Niet alleen het partijlandschap veranderde, eigenlijk is de hele wereld veranderd. Zeker na de vluchtelingencrisis wil geen enkele journalist het verwijt krijgen dat hij ‘de problemen’ niet heeft durven te benoemen. Sinds de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten, in 2016, wil geen enkele journalist te horen krijgen dat hij geen oog heeft voor de verliezers van de globalisering, de achterblijvers, de onfatsoenlijken. Racisme werd haast iets om begrip voor te hebben. En sinds het referendum over de brexit in Engeland, wil ook niemand meer betrapt worden op overmatig enthousiasme voor de Europese Unie. Vlaams Belang-kopstuk Gerolf Annemans werd, misschien wel tot zijn eigen verrassing, in de nadagen van zijn politieke carrière een veelgevraagde commentator over de Europese Unie.

Is Vlaams Belang ook echt veranderd? Dat blijft de vraag van één miljoen. Wat is het verschil tussen ‘Eigen volk eerst’ en ‘Eerst onze mensen’, behalve dat de Vlaams Blok-slogan van weleer beter bekt dan wat Tom Van Grieken ervan heeft gemaakt? De achterban van de partij is grotendeels dezelfde als twintig jaar geleden. En wat is het verschil tussen de vreemdelingenhaat van vroeger en de islamkritiek van nu? Misschien komt het wel neer op vertrouwen. Vertrouwt u erop dat Van Grieken de waarheid spreekt en niet heimelijk even racistisch is als vroeger?

Dat kan lelijk tegenvallen. De collega-journalisten die Dries Van Langenhove aan het woord hadden gelaten als de fatsoenlijke, rechtse en conservatieve posterboy die hij graag wilde zijn, zullen geschrokken zijn toen ze de haatdragende, racistische en misogyne memes zagen in de welbekende Pano-reportage over zijn extreemrechtse jongerenbeweging Schild & Vrienden. Van Langenhove werd nadien onafhankelijk lijsttrekker voor Vlaams Belang in Vlaams-Brabant. Met andere Vlaams Belangers die geïnterviewd worden, ook in Knack, kan het net zo lopen. Zelfs als een interviewer uiterst kritisch vragen stelt, wat niet eens altijd gebeurt, valt dat niet te voorkomen.

Dit is, uiteraard, geen pleidooi om Vlaams Belangers weer het zwijgen op te leggen. Het blijft interessant, wat zij te vertellen hebben, en al zeker relevant. Maar de nonchalance waarmee hun partij de voorbije jaren in de media is behandeld, moet eruit: we moeten Vlaams Belang en de gevaren van die partij weer ernstig nemen.

Freelancejournalist Aubry Touriel ging voor de collega’s van Le Vif undercover bij de Antwerpse N-VA. Zijn conclusie was voor velen misschien verrassend. ‘De zachte taal van Bart De Wever contrasteerde nogal met de scherpe uitspraken die Theo Francken soms op sociale media doet’, vertelde hij in een interview op Knack.be. De Wever klonk intern gematigder dan Francken op Twitter.

Tom Van Grieken doet – soms op het gênante af – graag sympathiek tegen journalisten. Maar hoe gedraagt hij zich als hij alleen tegen partijleden spreekt? Klinkt hij daar nog altijd gematigder dan de tweets van Filip Dewinter? Pas als een undercoverjournalist dát heeft uitgezocht, zullen we weten of het zo’n goed idee was om het cordon médiatique op te blazen.