Hoe ‘black pr’ een gevaar kan vormen voor de democratie

Het blijft onduidelijk wie er achter de site zit. © GF

Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet. De Facebookpagina The news of Brussel en de website brusselsreporter.com lijken op het eerste gezicht normale nieuwskanalen. In werkelijkheid worden ze gebruikt voor black pr: een anonieme lastercampagne tegen de Nederlandse grootbank ING, aangestuurd vanuit Oekraïne. Hoe gevaarlijk is black pr?

‘Wij verzamelen het meest intrigerende nieuws uit de hele wereld over Brussel en Amsterdam’, zo omschrijft The news of Brussel zichzelf op Facebook. De pagina is online sinds december 2020 en heeft slechts een handvol volgers. Het socialemediakanaal is verbonden aan een andere website: Brussels Reporter. Op het eerste gezicht lijkt er weinig abnormaals aan die Engelstalige site: ze bevat nieuwsartikels verdeeld in thematische secties over Brussel, Europa, business en lifestyle. Elke dag verschijnen er een paar artikels, zelfs over het EK voetbal.

Maar wie Brussels Reporter nauwer bestudeert, merkt enkele vreemde zaken op. De artikels zijn bijvoorbeeld niet ondertekend door journalisten, en er staan ook heel wat opmaakfouten in. Na wat onderzoek blijkt dat de inhoud van Brussels Reporter zo goed als volledig gekopieerd is van andere Engelstalige nieuwswebsites, zoals de BBC of Politico. Maar dus niet alle artikels: een handvol stukken is geschreven in krom Engels en gaat over vermeende fraude en oplichting door filialen van de Nederlandse grootbank ING in Oekraïne. Toevallig zijn ook dat de enige artikels van Brussels Reporter die door The news of Brussel op Facebook worden gedeeld, en telkens ook breder worden verspreid via Facebookadvertenties.

De bedoeling van een black pr-campagne is vooral om voldoende twijfel te scheppen en je overtuigingen aan het wankelen te brengen.

In de advertentiebibliotheek van Facebook zien we bij The news of Brussel staan dat de primaire locatie van de beheerders van de pagina zich in Oekraïne bevindt. Ook de website van Brussels Reporter blijkt geregistreerd in Kyiv Oblast, de provincie rond de Oekraïense hoofdstad. Waarom maken Oekraïners een fake Belgische nieuwssite aan en kopen ze advertenties om in België en Nederland negatieve artikels te pushen over de bank ING? Het antwoord heet black pr.

Reputatieschade

Black pr of dark pr vormt de schaduwzijde van de wereld van reclame en public relations. De bedoeling is niet om de eigen troeven in de verf te zetten, maar om de concurrentie reputatieschade te bezorgen. In de bedrijfswereld is het fenomeen niet ongewoon. Vorig jaar was er bijvoorbeeld ‘Astongate’: een studie van onderzoeksbureau Clarendon Communications zou hebben aangetoond dat elektrische voertuigen helemaal niet zo milieuvriendelijk zijn als eerder beweerd. De studie bevatte allerlei inhoudelijke fouten, maar belangrijker nog: achter Clarendon Communications zat stiekem Aston Martin, het Britse automerk waarvan de luxewagens op fossiele brandstoffen rijden. De stichter van het pas opgerichte bureau was de echtgenote van de communicatiedirecteur van Aston Martin. Toch kregen de resultaten van het onderzoek over elektrische wagens een breed forum in de pers. Dat is de heilige graal voor black pr: een verhaal of gerucht lanceren dat vervolgens door journalisten wordt opgepikt en verder wordt verspreid.

Het blijft onduidelijk wie er achter de site zit.
Het blijft onduidelijk wie er achter de site zit.

Zelden valt precies te achterhalen wie er achter bepaalde black pr-campagnes zit. Vorige maand nog was er een nieuw, bizar voorval dat heel wat ophef veroorzaakte tegen de achtergrond van de lopende vaccinatiecampagne. Wereldwijd kregen influencers plots een aanbod om, in ruil voor een hoge vergoeding, posts en filmpjes online te plaatsen waarin ze hun twijfels uitdrukten over de werkzaamheid van het Pfizervaccin. De opdracht kwam van Fazze, een mysterieus reclamebureau gevestigd in Londen. Achteraf bleek Fazze allerlei banden met Rusland te hebben. Black pr is al decennia een populair middel van de Russische geheime diensten om in het Westen twijfel en verdeeldheid te zaaien en het vertrouwen in de democratie te ondermijnen.

Wie zit er precies achter de Oekraïense Facebookadvertenties tegen ING? Dat is voorlopig onduidelijk. Ook de woordvoerder van ING tast in het duister wanneer we vragen naar een mogelijke verantwoordelijke. ING werd recent genoemd in de gelekte FinCEN Files en ervan beschuldigd te hebben meegewerkt aan het witwassen van misdaadgeld van Russische en Oekraïense oligarchen, maar een verband met de huidige lastercampagne staat niet vast.

Eigenlijk is zelfs niet eens zeker dat er Oekraïners verantwoordelijk zijn voor de lopende black pr-campagne: het is zeer eenvoudig om je Facebookpagina vanuit een ander land te registreren. Al doet het Engels waarin de ING-artikels zijn geschreven – en enkele typische vertaalde uitdrukkingen – wel een oorsprong in Rusland of minstens Oost-Europa vermoeden.

‘Schijnheilig paterke’

Kan black pr de democratie ondermijnen? In de Verenigde Staten is de praktijk al langer schering en inslag. In 2020 werd bekend dat een consultancyfirma met naam en faam lange tijd allerlei maatschappelijke lobbygroepen had opgericht en laten aansturen door haar eigen personeelsleden, en dat in opdracht van de olie-industrie.

Maar kan het ook in Vlaanderen? Wel, eigenlijk is dat al gebeurd. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 doken plotseling twee Facebookprofielen op die zich via gekochte advertenties mengden in de debatten over de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen. Het ene heette ‘Bart De Wever opnieuw burgemeester’ en het andere ‘Wouter Van Besien is een schijnheilig paterke’. De pagina’s verspreidden via gesponsorde berichten gekleurde commentaren over de beide burgemeesterskandidaten. Na ophef in de media en klachten vanuit Groen zou Facebook beide pagina’s verwijderen, naar eigen zeggen omdat ze beheerd werden door nepprofielen. Het was een lokale en nogal amateuristische black pr-campagne, waarvan de opdrachtgever nog steeds niet bekend is.

Hoe 'black pr' een gevaar kan vormen voor de democratie

Facebook heeft het notoir lastig om dergelijke negatieve campagnes tijdig te identificeren en offline te halen. De lopende advertenties die The news of Brussel aankocht, staan bijvoorbeeld al meer dan een maand online, en de pagina kocht in het verleden al eerder advertenties aan. Gaat het bij de berichten van Brussels Reporter over ING om een campagne waardoor in België of Nederland veel mensen beïnvloed worden? Waarschijnlijk niet. Maar zelfs al geloof je niet helemaal wat een bepaalde black pr-campagne je probeert in te prenten, de bedoeling is vooral om voldoende twijfel te scheppen en je overtuigingen aan het wankelen te brengen. Vooral als het gebeurt met politieke doeleinden, kan black pr dus met zekerheid een gevaar vormen voor de democratie.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content