‘Hoe bepaal je wanneer een andere behandeling toeval is, en wanneer het om discriminatie gaat?’

In deze bijdrage voor het Schaduwparlement stelt Matthias Somers zich de vraag: ‘Hoe bepaal je of klachten over racisme ingegeven zijn door de realiteit, dan wel gebaseerd zijn op niet meer dan een gevoel?’

Ooit meegemaakt: Ik zit op de trein en ben vergeten mijn Railpass in te vullen (ik ben niet altijd even nadenkend). En dus moet ik van de conducteur een ticket op de trein kopen, en krijg ik nog een boete op de koop toe. Even verderop zit een meisje, ik gok een studente. Ook zij is vergeten haar treinkaart in te vullen, maar zij komt met een berisping weg. Ze kijkt me wat verontschuldigend aan: zij kon het toch ook niet helpen dat ze er goedkoop vanaf kwam, en ik niet?

Ooit meegemaakt: Ik zit op de trein en ben vergeten mijn Railpass in te vullen (opnieuw, ja – moet het nog gezegd dat ik af en toe te dom ben om te helpen donderen?). Deze keer krijg ik niet meer dan een vriendelijke vermaning. Iets verderop zit een jongen, ik gok met Marokkaanse roots. Ook hij heeft geen geldig vervoersbewijs, maar hem wacht geen vriendelijk vermaning. Bij het volgende station wordt hij onverbiddelijk de trein uitgegooid, terwijl drie veiligheidsagenten hem op het perron staan op te wachten. Ik durf hem niet verontschuldigend aan te kijken. Ik ben laf.

Hoe bepaal je wanneer een andere behandeling toeval is, en wanneer het om discriminatie gaat? Hoe bepaal je of klachten over racisme ingegeven zijn door de realiteit dan wel gebaseerd zijn op niet meer dan een gevoel? Is discriminatie endemisch, of niet meer dan een makkelijk excuus voor persoonlijk falen (“Hij had maar een ticket moeten kopen!”)? Dat die ‘Marokkaanse’ jongen van de trein gegooid werd en ik niet, wat wil dat tenslotte zeggen?

Meerijden op de bus zonder geldig ticket

In Australië deden twee onderzoekers van de Australian National University onderzoek naar discriminatie in Queensland. Het opzet van het onderzoek was relatief eenvoudig: Laat iemand zonder geldig ticket en zonder geld opstappen op een bus, en laat hem aan de buschauffeur vragen of hij niet toch een eindje mag meerijden. Herhaal dit 1552 keer.

Registreer wanneer de buschauffeur ja zegt, en wanneer neen. En kijk of er een patroon te ontdekken valt. De resultaten schreven onderzoekers Redzo Mujcic en Paul Frijters neer in: ‘Still Not Allowed on the Bus: It Matters If You’re Black or White’.

De regels van het busbedrijf zelf zeggen dat het niet mag: enkel met een geldig ticket mag je de bus op, en de buschauffeur zelf mag hierop geen uitzonderingen toestaan. Aan dat verbod bleek de meerderheid van de buschauffeurs echter hun voeten te vegen: twee op drie liet smekelingen wel een eindje meerijden.

De reactie van buschauffeurs bleek echter zeer sterk afhankelijk te zijn van het profiel van de smekeling: terwijl een blanke in 77% van de gevallen mocht meerijden van de chauffeur en dit voor iemand met een Aziatisch profiel nog 74% was, liep dit voor Indiërs terug tot 57% en voor zwarten zelfs maar 43%. Wanneer degene die wil meerijden pak en das aantrekt en aktetas meezeult, blijkt ook de reactie van buschauffeurs te veranderen: blanken mogen nu in 93% van de gevallen meerijden, terwijl dit voor zwarten stijgt tot 67%. En wie in legeruniform de vraag stelt, blijkt nog vaker mee te mogen: 97% van de blanken kreeg een positief antwoord, 77% van de zwarten.

Vaker natgeregend

Of nog (en echt verbazend zal dit niet zijn): de reactie van buschauffeurs hangt zeer sterk af van het profiel van wie voor hen staat. Voor mensen in het leger en mensen die er uitzien alsof ze een hoog inkomen hebben zijn ze veel sneller bereid een uitzondering op de regels toe te staan dan voor andere profielen. En vooral: ben je zwart, wel, tough luck. Te voet zul je er ook wel raken.

En het klopt, natuurlijk: zelfs waar anderen de bus kunnen nemen, raken sommigen ook te voet ter bestemming. Maar moet het gezegd dat hen dat heel wat meer moeite zal kosten, dat zij veel langer onderweg zullen zijn, en net iets vaker natgeregend zullen worden?