‘Het is tijd om absolute transparantie voor multinationals te verplichten’

Overheden moeten dringend actie nemen tegen belastingparadijzen en belastingontwijking, zeggen Maaike Vanmeerhaeghe en Johan Langerock van Oxfam. ‘Het fiscale systeem blijft complex, en daar halen grote bedrijven alleen maar voordeel uit.’

Oxfam bracht maandag aan het licht dat de twintig grootste Europese banken in 2015 maar liefst 25 miljard euro registreerden in belastingparadijzen. Een gigantisch bedrag, dat helemaal niet in verhouding staat met hun werkelijke economische activiteiten ter plaatse. Dat wijst er waarschijnlijk op dat banken winsten verschuiven naar belastingparadijzen en dus actief belastingen ontwijken. Met alle gevolgen van dien, vooral voor alle burgers die wel eerlijk hun belastingen betalen.

De schadelijke impact van belastingparadijzen is al lang duidelijk. Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) lopen overheden jaarlijks maar liefst 600 miljard euro aan inkomsten mis doordat multinationals belastingen ontwijken. De Europese Commissie schat dat bedrag voor Europese landen op 50 à 70 miljard euro per jaar. Ook België deelt mee in de klappen. Woensdag nog maakten onderzoekers van het Tax Justice Network bekend dat België naar schatting 3,2 miljard euro aan inkomsten misloopt door de ‘fiscale optimalisatie’ van multinationals.

Wat ‘fiscale optimalisatie’ heet voor een kleine groep mensen, leidt al snel tot hogere belastingen of ‘noodzakelijke’ besparingen op de kap van de volledige bevolking. In België, maar ook in ontwikkelingslanden. Doordat zij belastinginkomsten mislopen, wordt hun langetermijnontwikkeling geremd. Met de 100 miljard dollar die ontwikkelingslanden jaarlijks verliezen, zouden 124 miljoen kinderen naar school kunnen gaan. Meer nog, er zou zelfs geld over zijn om nog eens 6 miljoen kinderen te redden van een vroege dood. De mogelijkheden om dit geld te investeren in zinvolle maatregelen die miljoenen mensen uit de armoede kunnen halen zijn enorm. Waar wachten politici op?

Overal achterpoortjes en belastingparadijzen

De laatste jaren zijn er, onder massale druk van de publieke opinie, kleine stappen gezet om belastingontwijking tegen te gaan. Toch blijven structurele maatregelen voorlopig uit. Het fiscale systeem blijft complex, en daar halen grote bedrijven met hun leger bankiers, advocaten en fiscalisten enkel voordeel uit.

Nochtans zijn er eenvoudige maatregelen om de almacht van het internationaal fiscaal systeem, vol achterpoortjes, lage belastingtarieven en belastingparadijzen, te breken. Een van die maatregelen is absolute transparantie. Momenteel is het te moeilijk om een duidelijk beeld te hebben van de activiteiten van multinationals per land. Heel soms brengen klokkenluiders geheime informatie naar buiten. Zij riskeren een decennialange celstraf om burgers wereldwijd de info te geven waarop ze recht hebben.

Het is tijd om voorbij die toevalstreffers te gaan en absolute transparantie te verplichten. Dat is geen idealistische utopie.

In april 2016 stelde de Europese Commissie een nieuwe transparantiemaatregel voor multinationals voor: publieke land-per-landrapportering. Deze transparantiemaatregel verplicht multinationals om data vrij te geven over hun omzet en winst, betaalde belastingen, aantal werknemers en type activiteiten per EU-land.

Die maatregel is cruciaal, want uit die data kun je afleiden of multinationals belastingen betalen in die landen waar ze werkelijk economisch actief zijn. Dat deed Oxfam met haar studie over fiscale praktijken van banken. Een uitbreiding van de maatregel naar alle bedrijfssectoren dringt zich op.

Alleen maar voordelen

Voor een heleboel stakeholders, waaronder burgers, de overheid, KMO’s en investeerders, biedt transparantie enkel alleen maar voordelen. De grootste winnaars zijn natuurlijk de burgers. Voor het eerst zouden zij toegang hebben tot de financiële data van duizenden multinationals. Transparantie zou consumenten, journalisten en andere waakhonden de mogelijkheid geven om na te gaan of een bedrijf eerlijke belastingen betaalt, in de landen waar ze economisch actief zijn.

Maar ook KMO’s en investeerders kunnen erbij winnen. Uit onderzoek blijkt dat publieke transparantie niet schadelijk is voor concurrentie. Integendeel zelfs: het kan leiden tot een gelijker speelveld tussen multinationals en KMO’s, die niet beschikken over hetzelfde arsenaal aan belastingtrucs. Investeerders zouden door de financiële data de risico’s van hun investeringen beter kunnen inschatten.

Zitten er dan echt geen addertjes onder het gras? Toch wel. Althans in het wetsvoorstel zoals de Europese Commissie het heeft opgesteld. Het verplicht multinationals enkel te rapporteren over hun activiteiten binnen de Europese Unie en in een beperkt aantal belastingparadijzen buiten de EU. De Europese definitie van belastingparadijzen moet echter nog vastgelegd worden. Het risico dat bevriende landen, die ook een belastingparadijs zijn, beschermd worden (Zwitserland bijvoorbeeld), is groot. Bovendien zijn multinationals niet verplicht te rapporteren over hun activiteiten in ontwikkelingslanden. Dat is een serieuze afknapper, want het zijn net die landen die de grootste slachtoffers zijn van belastingontwijking.

Politici, neem jullie verantwoordelijkheid

Of de baanbrekende transparantiemaatregel er echt komt, ligt volledig in de handen van de Europese lidstaten. Zij moeten de maatregelen binnenkort goedkeuren. Oxfam roept politici in de hele Europese Unie – waaronder België – op om eindelijk hun verantwoordelijkheid te nemen en de transparantieregels goed te keuren. Ook een rapportage in ontwikkelingslanden moet daar deel van uitmaken.

Transparantie zal niet alles oplossen, maar is wel een noodzakelijke mijlpaal in de strijd tegen belastingontwijking. Enkel als de fiscale praktijken van multinationals openbaar worden, kan het publiek hen onder druk zetten om hun gedrag aan te passen. Overheden moeten hier dringend werk van maken en maatregelen nemen die belastingontwijking verder bemoeilijken.

Maaike Vanmeerhaeghe en Johan Langerock van Oxfam.