Hanco Jürgens (Duitslandinstituut): ‘Het politieke midden in Duitsland is nog sterk’

Ondanks een historische verkiezingsnederlaag van christendemocraat Armin Laschet en een wonderbaarlijke zege van sociaaldemocraat Olaf Scholz is nog niet duidelijk wie straks de nieuwe Duitse bondskanselier wordt. Al heeft Hanco Jürgens van het Duitslandinstituut wel een vermoeden.

15 procent. Meer was de SPD volgens de peilingen midden juli niet waard. Tot de partij onder aanvoering van Olaf Scholz aan een in de Duitse politiek ongeziene comeback begon. Alleen zo kon gebeuren wat niemand nog voor mogelijk had gehouden: de sociaaldemocraten wonnen afgelopen zondag met bijna 26 procent van de stemmen de Duitse Bondsdagverkiezing.

Het inspireerde kanselierskandidaat Olaf Scholz tot duidelijke taal. ‘De kiezers hebben drie partijen sterker gemaakt: FDP, Groenen en SPD.’ Volgens Scholz valt daar maar één conclusie uit te trekken. Hij wordt straks de nieuwe bondskanselier in een ‘verkeerslichtcoalitie’: een regering waar behalve zijn SPD ook de Groenen en FDP deel van uit zullen maken.

Of zijn wensen straks werkelijkheid worden, is nog af te wachten. Ondanks een enorme electorale oplawaai geeft Armin Laschet, kandidaat voor de CDU/CSU, zich nog niet gewonnen. Ook hij hoopt nog om kanselier te worden in een regering met de Groenen en de FDP, de zogenaamde Jamaica-coalitie.

Wordt het Scholz of toch nog Laschet? Volgens Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitslandinstituut, is het Scholz die voorlopig over de betere kaarten beschikt.

‘Wie de nieuwe Duitse bondskanselier wordt, hangt af van de Groenen en de FDP’, zegt Jürgen. ‘Ze zijn de twee kingmakers. Ik vermoed dat die twee partijen de komende dagen uitvoerig met elkaar zullen praten, en tot het besluit zullen komen dat de SPD de meest stabiele coalitiepartner is. De CDU/CSU was al voor deze verkiezing een verdeelde partij. De electorale oplawaai van afgelopen zondag zal een strijd doen ontketenen waarvan de afloop nog onbekend is. Mogelijk verdwijnt Laschet naar de achtergrond. Maar wie komt er dan in de plaats?

Voor de verkiezingen sprak de FDP bij monde van voorzitter Christian Lindner nog een duidelijke voorkeur uit voor een coalitie met CDU/CSU. Gezien hun gelijklopende economische programma’s is dat ook niet onlogisch.

Hanco Jürgens: Juist, maar om een regering te vormen heb je ook de Groenen nodig, en die zullen zeggen dat ze liever in zee gaan met de SPD. Dat plaatst Lindner in een positie waarin hij kan zeggen: ‘Alleen onder die en die voorwaarde stap ik in de coalitie die niet mijn voorkeur wegdraagt.’ Anders gezegd: in een verkeerslichtcoalitie heeft kingmaker Lindner een nog sterkere onderhandelingspositie. En de SPD en de Groenen zouden wel gek zijn om hem die positie niet te gunnen. SPD en Groenen willen absoluut meeregeren. Ik twijfel er niet aan dat ze bereid zijn om daar stevige offers voor te brengen.

Aan welke offers denkt u dan?

Jürgens: Ik kan me voorstellen dat Lindner, ondanks zijn status als juniorpartner, de bijzonder zwaar wegende ministerpost Financiën zal claimen en krijgen. Dat kan dan voor problemen zorgen bij de linkse achterban van de SPD en de Groenen, want Lindner zal altijd blijven hameren op begrotingsorthodoxie, de fameuze zwarte nul. Toch ik denk niet dat dat probleem onoverkomelijk is. Een oplossing zou er bijvoorbeeld in kunnen bestaan dat je, buiten de begroting om, een investeringsfonds opricht om de economie te stimuleren.

Dat er überhaupt een regering zonder CDU/CSU denkbaar is, is misschien wel het meest opmerkelijke resultaat van deze verkiezing.

Jürgens: Dat is inderdaad een onwaarschijnlijke ontwikkeling. Tot twee maanden geleden had nauwelijks iemand dat voor mogelijk gehouden. Gek genoeg is Markus Söder, de voorman van de Beierse CSU die het liefst zelf kandidaat-bondskanselier was geworden, zowat de enige die die mogelijkheid ooit heeft geopperd. Waarbij dan de bedenking hoort dat diezelfde Söder flink aan dit electorale debacle heeft meegewerkt. Op alle cruciale momenten in Laschets campagne slaagde Söder erin om de aandacht naar zichzelf toe te trekken. Bovendien heeft Söder ook altijd vakkundig het beeld van Laschet als goede crisismanager ondermijnd. Als minister-president van Noordrijn-Westfalen stond Laschet, anders dan Merkel, voor een wat losser coronabeleid. Söder heeft nooit nagelaten om zijn beleid in twijfel te trekken. De twijfels over Laschets capaciteiten als crisismanager werden alleen maar groter toen er beelden kwamen waarop te zien was hoe hij tijdens een bezoek aan de slachtoffers van de overstromingsramp stond te grinniken. Dat was dodelijk, maar ik denk dat hij toen al niet meer te redden was. Met dank aan Söder.

De CDU/CSU blijkt vooral kiezers te hebben verloren aan SPD en de Groenen.

Jürgens: Dat bewijst het ongelijk van de rechtervleugel, die er altijd van overtuigd is geweest dat de partij door de middenkoers van Merkel kiezers verloor aan de Alternative für Deutschland (AfD, radicaal-rechts, nvdr). Laschet behoort niet tot die vleugel, en wilde zich net als Merkel in het midden positioneren. Maar hij stond te zwak binnen zijn partij om die koers te blijven varen. Onder druk van Söder, maar ook mensen als Friedrich Merz, ging hij zwalpen. Daardoor kwam hij nog meer onder druk te staan, en moest hij in debatten in de aanval gaan. Dat was een rol die hem, in wezen een goedmoedige Rijnlander, duidelijk niet lag.

De Groenen van Annalena Baerbock zijn mathematisch gezien de grote winnaar van de verkiezing. Toch overheerst het gevoel dat ze de slag hebben verloren.

Jürgens: Bij de Groenen overheerst, terecht, het gevoel dat er veel meer in had gezeten. Hun fundamentele fout was volgens mij de keuze voor Annalena Baerbock als kanselierskandidaat. Intern zal ze wel de beste keuze zijn geweest. Maar om mee te strijden voor het kanselierschap moet je kandidaat ook aanspreken bij een veel breder electoraat. Wat dat betreft, denk ik dat hun covoorzitter Robert Habeck een betere keuze was geweest.

Over Scholz wordt gezegd dat hij gewonnen heeft omdat zijn opponenten zoveel fouten hebben gemaakt.

Jürgens: Daar ben ik het maar half mee eens. De CDU/CSU heeft – in de traditie van Merkel – een weinig ideologische, bijna apolitieke campagne gevoerd. Het verhaal van Scholz was een stuk duidelijker. ‘Stem op mij’, zei Scholz, ‘en je krijgt een verhoging van de minimumlonen, nieuwe infrastructuur en een gewaarborgd pensioen.’ Wat je met een stem op Laschet precies zou krijgen, was een stuk minder duidelijk.

De slotvraag nog: radicaal-links en, in mindere mate, radicaal-rechts zitten in het kamp van de verliezers. De polarisering lijkt zich in Duitsland niet meteen door te zetten.

Jürgens: Dat lijkt me een juiste conclusie. Er wordt vaak gepraat over de crisis van het midden, maar deze verkiezingen laten zien dat dat midden nog heel sterk is. Heel kort samengevat zou je kunnen zeggen dat de politicus die het meest op Merkel lijkt de verkiezing heeft gewonnen. Dat een partij als de AfD, enkele regio’s in het zuidoosten niet te na gesproken, niet echt van de grond komt, heeft volgens mij ook wel te maken met het feit dat de vluchtelingencrisis anders dan in 2017 naar de achtergrond is gedrongen. In de plaats kwam de coronacrisis. Dat was een crisis waarin, zeker in Duitsland, duidelijk werd dat wetenschap en politiek ons nog kunnen behoeden voor de totale chaos.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content