Grondwettelijk Hof: ‘De facto afschaffing van assisen is een schending Grondwet’

De wet die bepaalt dat nagenoeg alle misdaden kunnen berecht worden in gewone rechtbanken, en dus niet meer voor een hof van assisen moeten komen, is een schending van de Grondwet.

De wet die bepaalt dat nagenoeg alle misdaden kunnen berecht worden in gewone rechtbanken, en dus niet meer voor een hof van assisen moeten komen, is een schending van de Grondwet. Dat zegt het Grondwettelijk Hof donderdag in een arrest. De behandelingen voor een correctionele rechtbank verzekert niet dat mensen die dezelfde misdaad hebben gepleegd, ook op dezelfde manier worden berecht, zegt het Hof. De vonnissen van zaken die door de wet gecorrectionaliseerd waren, blijven wel overeind.

Minister van Justitie Koen Geens (CD&V) zorgde vorig jaar voor een omwenteling in het gerechtssysteem met zijn tweede ‘Potpourri-wet’. Ook het hof van assisen kreeg daarmee een grondige hervorming: alle misdaden kunnen sindsdien voor een gewone correctionele rechtbank komen, want assisenprocessen zijn duur en tijdrovend en moeten eerder uitzondering dan regel zijn, was de redenering.

Onder meer de Mensenrechtenliga stapte in oktober naar het Grondwettelijk Hof om de hervorming van assisen aan te vechten. Dat zware misdaden voor de correctionele rechtbank kunnen komen, creëert rechtsongelijkheid omdat er regionale verschillen zijn. Bovendien wordt het grondwettelijk recht op een volksjury uitgehold, vonden de tegenstanders.

Het Grondwettelijk Hof geeft hen nu gelijk. ‘Krachtens artikel 150 van de Grondwet moeten alle criminele zaken door het hof van assisen worden behandeld. De wetgever beschikt over een ruime beoordelingsbevoegdheid om te bepalen wat onder het begrip ‘criminele zaken’ valt, maar die bevoegdheid is niet onbegrensd’, staat in het arrest.

Het Hof heeft er vooral moeite mee dat de nieuwe regels niet verzekeren dat personen die dezelfde misdaad hebben begaan – of hun slachtoffers – overal op dezelfde manier behandeld worden. ‘De bestreden regeling verzekert niet dat personen die zich in dezelfde toestand bevinden, volgens dezelfde regels inzake bevoegdheid en rechtspleging worden berecht’, klinkt het.

Het Grondwettelijk Hof vernietigt nog een tweede element: de bepaling die toelaat dat het openbaar ministerie op grond van ‘verzachtende omstandigheden’ een zaak aan de correctionele rechtbank onttrekt en voor de politierechtbank brengt, is in strijd met artikel 13 van de Grondwet klinkt het. Een onderzoeks- of vonnisgerecht moet daar controle op kunnen uitoefenen, vinden de rechters. V

oor de gecorrectionaliseerde zaken die al voor de rechter zijn gekomen, verandert er niets. Die vonnissen blijven overeind, verzekert het Hof. Ook zaken waarvoor al beslist is dat ze voor een correctionele rechtbank komen – zoals het proces rond de Kasteelmoord -, verhuizen nu niet meer naar een assisenhof. Minister Geens heeft met zijn Potpourri II-hervorming nog in vier andere bepalingen de Grondwet geschonden.

Een huiszoeking in het kader van een ‘mini-onderzoek’, dus zonder een gerechtelijk onderzoek of echte controle van een onderzoeksrechter, kan niet, vindt het Hof. Een huiszoeking is een zware schending van het privéleven en het recht op onschendbaarheid van de woning, en kan niet zonder extra waarborgen ter bescherming van de rechten van de verdediging. Het Hof vernietigt ook de maatregel dat verdachten tijdens een strafonderzoek enkel nog cassatieberoep kunnen aantekenen tegen de eerste verlenging van hun aanhouding, en niet meer als die voorlopige hechtenis nog een tweede, derde of vierde keer gehandhaafd wordt.

‘Alle beperkingen van de individuele vrijheid moeten restrictief worden geïnterpreteerd en met de grootste omzichtigheid worden onderzocht.’ Verdachten mogen dus ook na een tweede, derde of vierde verlenging van de voorlopige hechtenis nog cassatieberoep aantekenen.

Minister Geens zelf reageert later pas officieel, maar op zijn kabinet verwijzen ze wel naar het voorstel van de CD&V’er om de zwaarste strafdossiers door ‘criminele kamers’ te laten behandelen. Daarin beslissen drie rechters en vier juryleden samen over schuldvraag en strafmaat. Als het van de minister afhangt, vervangt die ‘assisen light’ de assisenprocedure binnenkort helemaal.