‘Gaan mensen door kunst anders denken over de manier waarop wij vluchtelingen verwelkomen?’

Waarom krijgt Mawda geen eigen televisiereeks?

Zijn de ouders van Mawda verantwoordelijk voor de dood van hun kind? Het is een vraag die blijft hangen, al is het maar omdat ze zo moeilijk te beantwoorden valt. We hebben onszelf nochtans aangeleerd om in heel eenvoudige schema’s te denken over vluchtelingen: mensen die vluchten uit een land waar een oorlog woedt, kunnen rekenen op onze hulp, mensen die simpelweg op zoek zijn naar een beter of minder miserabel leven mogen we zonder gewetensproblemen terugsturen. En vluchtelingen die zich niet eender waar willen aanmelden, en liever naar het Verenigd Koninkrijk doortrekken, verdienen enkel ons misprijzen.

Ik zat eraan te denken toen ik naar Collateral keek, een uitstekende minireeks van de BBC en Netflix. Bij het begin wordt Abdullah Asif, een Iraakse jongen die samen met zijn zussen naar Engeland kwam (ze logen dat ze Syriërs waren) vermoord. Wie heeft dat gedaan? We leren niet zo gek veel bij over het leven van die vluchtelingen, maar Collateral is bij mijn weten de enige fictiereeks die het thema van de Europese vluchtelingencrisis heeft opgepikt. In zulke televisieprogramma’s gaat het zelden of nooit over nieuwkomers, of zelfs maar over arme mensen aan de onderkant van de samenleving. Dat is jammer, het zijn tenslotte echte mensen met minstens even complexe gevoelens als de middenklasse. Door vluchtelingen op te voeren als diep uitgewerkte personages zouden we genuanceerder over hen oordelen.

Zou het? Gaan mensen door kunst anders denken over de manier waarop wij vluchtelingen verwelkomen? En zijn er al veel überhaupt van mening veranderd nadat ze een film of televisiereeks zagen, of een roman lazen? Bij enig zelfonderzoek kwam ik niet erg ver. Er zijn verhalen die mij hebben ontroerd, geamuseerd, waar ik iets van heb bijgeleerd, en die me ook wel hebben geconfronteerd met menselijke dilemma’s waar ik nog niet bij stil had gestaan. Schrijfster Marjolijn van Heemstra maakte vorig jaar met Zohre zo’n voorstelling over een vluchteling die zij opving. Maar ik ben nog nooit ergens door van mening veranderd. Is het u al eens overkomen?

Nu zullen de meeste kunstenaars ook niet staan te springen om in zulke termen over hun eigen werk te spreken, als de dood als ze zijn om voor pamflettist te worden uitgemaakt. Maar als er nooit eens iemand van standpunt verandert, hebben we het dan wel ergens over? Dat neemt niet weg dat originele fictie over vluchtelingen of voor mijn part zelfs over verliezers van de globalisering welkom is. Hun problemen zijn interessanter dan de zoveelste moordzaak.