Professor wijsbegeerte Johan Braeckman stelde ooit zijn mening bij over de bevolkingstoename in de wereld: ‘Ik vond dat het helemaal de verkeerde kant uitging, maar we zijn er net op vooruitgegaan.’
In de rubriek Durf Twijfelen vraagt Knack elke week naar de twijfels van bekende mensen.
‘In mijn studententijd begon ik, mede onder invloed van professor Etienne Vermeersch, veel te lezen over milieukwesties’, vertelt Johan Braeckman. ‘Automatisch bots je dan op werken over de bevolkingsexplosie. Rond 1800 schreef demograaf Thomas Malthus al dat de toename van de bevolking sneller gaat dan de toename van het voedsel. Daardoor ontstaan er hongersnoden, oorlogen en veel miserie. Ik werd ook beïnvloed door de werken van zijn opvolgers uit de jaren zestig en zeventig: The Population Bomb van Paul R. Ehrlich, het rapport van de Club van Rome, en de boeken van ecoloog Garrett Hardin, die ik persoonlijk ging opzoeken toen ik aan mijn doctoraat werkte. Net zoals hen werd ik een neomalthusiaan. Ik deelde hun pessimisme en vond dat het helemaal de verkeerde kant uitging met de bevolkingstoename. We zijn met veel te veel mensen en de gevolgen daarvan zijn desastreus. In mijn leven is de wereldbevolking gegroeid van 4 miljard tot 8 miljard mensen: dat is gigantisch. Elke dag komen er evenveel mensen bij als er in de stad Gent wonen.
Verplichte sterilisatie en gedwongen abortussen vind ik niet meer redelijk.
‘Toch ben ik van gedachten veranderd. Het doemdenken van de neomalthusianen was niet correct: Ehrlich voorspelde destijds tamelijk precies waar er allemaal hongersnoden zouden uitbreken, maar dat is niet uitgekomen. Misschien ook omdat ervoor gewaarschuwd was en er dus rekening mee gehouden werd, dat kan. Maar toch. De wereld heeft nog nooit zo veel mensen geteld, maar op allerlei vlakken zijn we er net op vooruitgegaan: de levenskwaliteit van de gemiddelde mens is verbeterd, het analfabetisme is nog nooit zo laag geweest. En ondanks de ellende in Oekraïne is er vandaag minder oorlog dan pakweg dertig jaar geleden.’
Dus hoe meer zielen op aarde, hoe meer vreugd.
Johan Braeckman: Dat is zeker niet waar, de demografische toename blijft een probleem. Liever 7 miljard mensen dan 11. Uiteraard heeft een miljard méér mensen op aarde een grote invloed op het milieu en het klimaat: de biodiversiteit vermindert, terwijl we onze grondstoffen aan het plunderen zijn. En dan zwijg ik nog over de opwarming van de aarde. Maar de levenskwaliteit van de mens is dus niet verslechterd.
Ik dacht vroeger dat het aantal mensen cruciaal was. Dat klonk niet onlogisch want iedereen heeft voedsel, plaats en water nodig. Daarom wilden sommige neomalthusianen dictatoriaal ingrijpen: van verplichte sterilisatie tot gedwongen abortussen of financiële beloningen voor mensen die maar één kind hebben. Toen vond ik dat redelijk, nu niet meer.
Het gaat niet zozeer over het aantal mensen, wel over wat ze doen: of ze een kleine of grote ecologische voetafdruk hebben. Je moet investeren in betere werk- en leefomstandigheden, maar ook in beter onderwijs voor meisjes. Een neveneffect daarvan is dat vrouwen pas later aan kinderen beginnen en er ook minder zullen krijgen.
Twijfelt u vaak, professor?
Braeckman: Alleen als ik nog niet veel weet over het onderwerp. Gelukkig heb ik de luxe en de tijd om me goed te informeren over wat me boeit. Daarna vorm ik een mening, en dan verander ik zelden van standpunt. Tenzij de feiten me daartoe dwingen.
