Met de enigszins misleidende titel “Mijn vlakke land”, ontleend aan het bekend chanson van Jacques Brel, heeft het FoMu in Antwerpen een intrigerende expositie samengesteld die het landschap in al haar staten wil tonen.
Er bestaat een bekend schilderij van de Duitse romantische kunstenaar Caspar David Friedrich (1774-1840) waarop ruggelings een wandelaar te zien is die, vanop een hoge rots, uitkijkt over een zee van mist. Dit kunstwerk is tot een soort prototype geworden én van de romantiek én van de landschapskunst. Het “zicht op het land” is in al zijn verschijningsvormen, zowel in de schilderkunst als later in de fotografie, een onderwerp geworden dat tot op vandaag een grote aantrekkingskracht op kunstenaars van deze kunstdisciplines ging uitoefenen.
Met de enigszins misleidende titel “Mijn vlakke land”, ontleend aan het bekend chanson van Jacques Brel, heeft het FoMu in Antwerpen een intrigerende expositie samengesteld die het landschap in al haar staten wil tonen. Met het woord “vlakke” bedoelde men het plat en tweedimensionaal oppervlak van een foto, waarop men verlangens en verwachtingen kan projecteren en dat wil wel eens werken. Bovendien is het een kijkervaring zonder weerga geworden, goed voor een paar uren kijkgenot. Er zijn landschappen te zien zoals men ze zich zou kunnen herinneren maar ook foto’s die de fantasie stimuleren. Meteen stelt zich dan ook de vraag : wat is een landschap of wat wordt er met landschap bedoeld. Is het de weergave van een reëel natuurbeeld, een interpretatie of een imaginair product van de kunstenaar. Soms lopen die elementen door elkaar, vermengen ze zich tot een nieuwe visie op de werkelijkheid. Kijkend naar de vele foto’s in zwart-wit of in kleur, grote en kleine formaten en uit alle periodes is het boeiend om te ervaren hoe het traditionele beeld van een landschap door de kunstenaars geïnterpreteerd of gemanipuleerd wordt om soms een nieuw virtueel resultaat te komen.
Ecologische boodschap
Traditioneel stellen we ons een landschap voor als een al dan niet weids zicht op een natuurlijke omgeving waar een vlak gebied, een heuvelachtige omgeving, een gebergte of een uitzicht op een waterplas, dat appelleert aan een esthetische of natuurkundige canon. Het is dan ook van die premisse dat sommige fotografen vertrekken. De ene heeft meer oog voor de zuivere schoonheid die een landschap kan opwekken, de andere voor de grillige vormen van de flora of de verweerde flanken van bergen, nog een andere gaat voor een zeer persoonlijke en interpretatieve benadering waarbij de natuur een voorwendsel wordt om een eigen artistieke démarche te illustreren. Achter die subjectieve keuzes schuilt al dan niet een boodschap, een statement waarmee de kunstenaar zijn medium soms kritisch inzet om, bijvoorbeeld, een ecologisch standpunt in te nemen en publiek te maken.
Dat is bij voorbeeld het geval van de Amerikaanse Anna Collette (1974) die een reeks foto’s maakte over de onstuitbare opmars van een Aziatische klimplant kudzu. Geïntroduceerd in de Amerikaanse staat Florida en zich sindsdien ook verspreidend over andere staten. Deze exoot vormt een bedreiging voor de inheemse soorten en tast het karakteristieke bestaande landschap aan. De foto’s zijn dus meer dan een esthetische weergave van een plant in een landschap, ze hebben ook en vooral een boodschap voor de natuurkundigen die met voldoende zorg bomen moeten inplanten.
Sporen van WO I
Via de natuur een individueel artistiek patroon ontwikkelen zien we bij de Nederlandse Awoiska van der Molen (1972) die een berg toont, heel donker geprint, waar rond de top een spiraal van lichtpunten schijnt geweven. Het is als een onderbroken lavastroom die af en toe oplicht. Dat is de illusie die ze opwekt maar in feite is het een rij nachtelijke wandelaars die met hun lampen de weg belichten. Hoe dan ook het eindresultaat is van een verbluffende schoonheid. Dirk Braeckman (1958) is aanwezig met een ondertussen iconische foto van een schilderij met berg waar, door de vernislaag, het flitslicht een spot op de bergtop werpt die een poëtische evocatie van een imaginair landschap is geworden. Gilbert Fastenaekens (1955) fotografeerde bepaalde plekken in het bos van Vauclair in de Champagnestreek die nog steeds getekend zijn door sporen van de Eerste Wereldoorlog. Het is een geschiedenis die in de natuur getekend staat maar ze is slechts te ervaren via de intenties van de fotograaf.
Het zijn enkele voorbeelden van een scala interpretaties van landschappen zoals ze van in het begin van de fotografie werden waargenomen tot op de experimentele visies van vandaag. Wie een vergelijking met de schilderkunst over hetzelfde onderwerp wil maken kan gaan kijken naar een landschapstentoonstelling in de Museum van Elsene.
Tentoonstelling “Mijn Vlakke Land. Over fotografie en landschap“. Antwerpen FoMu, nog tot 4 oktober.
Tentoonstelling “Belgische landschappen“. Museum van Elsene, nog tot 20 september.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier