Electrabel mag in Tihange dan toch een reusachtig depot voor nucleair afval bouwen. Achter de strijd om de vergunning schuilt een geladen kwestie: wat moeten we straks met al die overbodige, hoogactieve splijtstofstaven? Terwijl de ontmanteling van de eerste reactoren eraan komt, laat de politieke besluitvorming op zich wachten.
Kernenergie was nooit een zaak van kruideniers. Kostenramingen of investeringen, het gaat altijd om bedragen met veel nullen. Toch blijft het een opvallend cijfer: de Commissie voor Nucleaire Voorzieningen (CNV) verplichtte het energiebedrijf Engie-Electrabel eind vorig jaar om 2,1 miljard euro extra in het zogenaamde Synatom-fonds te storten. Het fonds, waaraan behalve Engie-Electrabel ook de veel kleinere nucleaire operator SPE-Luminus bijdraagt, groeide zo aan tot 13,5 miljard euro. De provisie wordt aangelegd om de immense kosten van de kernuitstap te financieren: de ontmanteling van de reactoren en het bergen van nucleair afval.
Electrabel gaat uit van een verlenging van de kernenergieproductie na 2025.
Vooral die laatste kostenpost stijgt spectaculair: van 3,2 miljard in 2018 ging het naar 10,7 miljard. De recente verhoging kwam er op advies van NIRAS, de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen. Samen met het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) voert NIRAS in Mol al veertig jaar onderzoek naar geologische berging in de kleilagen van de Kempense bodem. Maar de politieke beslissing over de methode voor een definitieve berging laat op zich wachten, net zoals de keuze van de exacte locatie. Intussen is wel het inzicht gegroeid dat een diepte van gemiddeld 400 meter aangewezen is, terwijl het ambitieuze HADES- proefproject zich ‘slechts’ 225 meter onder de begane grond afspeelt. Technologisch maakt het niet zoveel verschil, maar hoe dieper hoe hoger de factuur.
Mox-moratorium
Hoe de definitieve federale regering er ook zal uitzien, kernenergie wordt een van de hoofdpijndossiers waarin knopen moeten worden doorgehakt. De recente vernietiging door het Grondwettelijk Hof van de levensduurverlenging van Doel 1 en Doel 2, zette de malaise van de Belgische energietransitie nogmaals dik in de verf. Officieel blijft de wet op de vervroegde kernuitstap van 2003 van kracht, met dien verstande dat die twee keer werd gewijzigd om de oudste reactoren (Tihange 1, en Doel 1 en 2) tien jaar langer te laten draaien. In oktober 2022 wordt Doel 3 als eerste stilgelegd, drie maanden later volgt Tihange 2. De volgorde is niet willekeurig: het gaat om de twee zogenaamde ‘scheurtjesreactoren’. In de loop van 2025 worden de andere reactoren een na een afgeschakeld. Tenzij het aanzwellende koor dat roept om een verlenging van tenminste Doel 4 en Tihange 3 gehoor vindt bij de volgende regering.
Minstens even prangend wordt de kwestie van het nucleair afval. Zelfs in de minimale sluitingsscenario’s worden tijdens deze en volgende ambtstermijn twee tot vijf kernreactoren onherroepelijk stilgelegd. Engie-Electrabel heeft al een compleet team op de been om de ontmanteling voor te bereiden. ‘Maar die begint niet meteen na het stilleggen van de productie’, verduidelijkt woordvoerder Nele Scheerlinck. ‘Eerst moet het reactorvat worden leeggemaakt en alle splijtstof in tijdelijke opslag worden geborgen. De eigenlijke ontmanteling van Doel 3 zal ten vroegste in 2028 beginnen.’
Toch wordt de vraag dringend: waar blijven we met de radioactieve afvalstroom? 95 procent bestaat uit laag- en middelactief afval dat geen warmte uitstraalt en zich relatief eenvoudig laat conditioneren en opslaan. Een heel andere aanpak vergt de resterende fractie, afkomstig van splijtstofproducten. Die 5 procent hoogactief afval van categorie C is goed voor 97,5 procent van de totale stralingsactiviteit. Merkwaardig: opgebruikte splijtstof valt niet onder het beheer van NIRAS maar van Electrabel-dochter Synatom, die toeziet op de integrale kernbrandstofcyclus, van de uraniumaankoop over de productie van splijtstofstaven tot het transport en het laden en ontladen van reactorvaten. Na gebruik worden de staven voorlopig opgeslagen op de site van de kerncentrales. ‘Gebruikte splijtstof wordt niet als nucleair afval beschouwd’, verduidelijkt NIRAS-woordvoerder Sigrid Eeckhout. ‘In principe kan ze na opwerking worden hergebruikt.’ Dat is ook daadwerkelijk gebeurd: gebruikte splijtstofstaven werden naar de Franse opwerkingscentrale in La Hague getransporteerd. Na recyclage van plutonium en uranium keerden ze als Mox-brandstof terug naar Doel en Tihange. Dat duurde tot de regering Dehaene I in 1993 een moratorium op het gebruik van mox afkondigde. In Doel worden gebruikte staven sindsdien in droge stockage opgeslagen, in Tihange liggen de staven af te koelen in vier zwembaden.
Vliegtuigcrash
Begin 2018 heeft NIRAS haar advies aan de federale regering uitgebracht. Geologische berging is de enige veilige optie voor hoogradioactief afval, waarvan de halveringstijd algauw in de duizenden jaren loopt. Het advies, bijgetreden door het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC), rept met geen woord over de bergingsplaats, maar alle onderzoeksresultaten wijzen naar de Boomse kleilaag onder het Kempens Bekken of de Ieperse kleilaag onder de Westhoek.
Alle research ten spijt werd ons land door Europa op de vingers getikt voor het niet uitvoeren van de Euratom-richtlijn uit 2011 die lidstaten verplicht om een beleid voor nucleair afval uit te stippelen, inclusief draagvlak. NIRAS bereidt daarom een Strategic Environmental Assessment voor, een soort nationaal milieueffectrapport waarbij regionale en lokale overheden en instellingen zoals de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling om advies worden gevraagd. Ook burgers krijgen gedurende zestig dagen de kans om bezwaren te formuleren. De procedure moet nog dit jaar tot een nieuw advies aan de federale regering leiden. NIRAS hamert op de hoogdringendheid. ‘Zelfs als er dit jaar een beslissing valt over het principe van geologische berging zal het tien tot vijftien jaar duren om een locatie te vinden. Communicatie wordt cruciaal, dat hebben we geleerd uit de weerstand die bovengrondse berging oproept. In het beste geval kunnen we in 2050 beginnen met het bergen van hoogactief en langlevend afval. Voor splijtstof ligt de horizon nog verder, want die moet minstens 60 tot 70 jaar bovengronds afkoelen.’
Ook Engie-Electrabel wordt ongeduldig. ‘De onduidelijkheid kost ons heel veel geld’, zegt Scheerlinck. ‘We kunnen tegen een stootje, maar extraatjes zoals de 2 miljard euro van de Commissie voor Nucleaire Voorzieningen hakken er wel in.’
Extra bron van frustratie: boven op de Synatom-provisie komen de kosten voor tijdelijke opslag. Zo begint Electrabel binnenkort in Tihange met de bouw van een reusachtig depot, na een felbevochten procedurestrijd die werd beslecht toen minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) vorige maand bij Koninklijk Besluit groen licht gaf voor de exploitatie tot 2100. Niet veel later volgde de stedenbouwkundige vergunning van het Waals Gewest, een noodzakelijk document dat in oktober nog werd geweigerd. Pierre Giet, woordvoerder van het lokale burgerplatform Association Citoyenne pour la Transition Énergétique (ACTE), laat het er niet bij. ‘Onze advocaat bereidt een klacht bij de Raad van State voor’, zegt Giet, een ambtenaar van het Waals Gewest die zich als inwoner van Hoei grote zorgen maakt over de kerncentrale in deelgemeente Tihange. ‘Het depot komt pal onder de aanvliegroute van de luchthaven van Bierset, maar de structuur is niet berekend op de crash van een groot cargovliegtuig. In de exploitatievergunning wordt verwezen naar een advies van het FANC, dat van een crashscenario met een militair vliegtuig uitgaat. Bizar, want Bierset is al lang geen militaire luchthaven meer, maar wel de negende cargohub van Europa. Het depot zou bovendien tussen twee koeltorens komen. Wat als die na een zware crash instorten en het depot onder het puin wordt bedolven? Dan dreigt ook de noodzakelijke koeling van de brandstofstaven uit te vallen, met alle gevolgen van dien. Allemaal weinig waarschijnlijk, inderdaad, maar met dit soort installaties neem je geen enkel risico.’
Giet stelt ook vragen bij de duur van de exploitatievergunning. ’80 jaar is wellicht zelfs een onderschatting’, zegt hij. ‘Tijdens een van de voorlichtingsavonden werd 2120 genoemd als vroegste datum voor definitieve berging van splijtstof.’ 80 of 100 jaar, de termijnen vallen lastig te rijmen met het ontmantelingsscenario dat op de Synatom-website te lezen valt. Volgens plan worden Doel en Tihange tot greenfields herschapen, een ongerepte gesaneerde zone dus, te herbestemmen zonder enige beperkende voorwaarde. Streefdoel: 2045 à 2050. ‘Totaal ongeloofwaardig’, zegt Giet. ‘Niemand wil zich op een terrein vestigen naast een depot met gevaarlijk nucleair afval dat er voor tientallen jaren staat.’
Bij Engie-Electrabel klinkt sussende taal. ‘We hebben in onze vergunning alle adviezen van het FANC en NIRAS gevolgd’, zegt Nele Scheerlinck. ‘Ook voor de crashbestendigheid van het depot. Daarover bestaat een misverstand: de resistentie zit niet zozeer in het gebouw, maar wel in de speciale vaten waarin het afval wordt verpakt. Voor de looptijd kunnen we niet anders dan de aanbevelingen van NIRAS volgen. Aangezien er nog altijd geen politieke beslissing over geologische berging werd genomen, is tachtig jaar een realistische termijn.’
Buffercapaciteit
Het zijn argumenten die Samuel Cogolati niet overtuigen. Als specialist internationaal recht en mensenrechten verricht hij onderzoek aan de KU Leuven. Als Ecolo-politicus voert hij oppositie in PS-bastion Hoei en zit hij in de Kamer, waar hij onder meer lid is van de subcommissie voor nucleaire veiligheid. Hij spreekt van een drama voor de regio Hoei. ‘We zadelen de toekomstige generaties op met een toxische erfenis’, zegt hij. ‘Zeker, NIRAS heeft een gunstig advies verleend, maar wel met kritische kanttekeningen waar Electrabel zich verder niets van aantrekt. Zo wordt er gewaarschuwd voor de invloed van hoge stralingswarmte op de lasnaden van de vaten. NIRAS stelt ook vragen over het toezicht in de verre toekomst. Wie zal over vijftig of tachtig jaar instaan voor de veiligheid van het depot? Of voor het transport als ooit het moment voor de definitieve berging aanbreekt?’ Cogolati weerlegt de geruststellende communicatie over vliegtuigcrashes. ‘Electrabel moest in zijn vergunningsaanvraag toegeven dat bij een zware crash niet alleen het gebouw maar ook 100 procent van de vaten wordt vernietigd.’
Behalve de door ACTE geopperde bezwaren ziet hij nog een grond om de nietigheid van de vergunning te vorderen. ‘De capaciteit is absurd groot’, zegt hij. ‘Electrabel heeft een vergunning voor 120 containercellen gevraagd en gekregen, terwijl 53 volstaat om al het reeds opgeslagen en nog te produceren afval op te slaan. Electrabel argumenteert dat die buffercapaciteit nodig is tijdens de ontmantelingsoperatie. Dat snap ik, maar dat kan geen reden zijn om meer dan het dubbele te bouwen.’ Cogolati wijst op de verantwoording van de capaciteit onder punt 1.1.1. in de vergunningsaanvraag. Het staat er bijna letterlijk: ‘une marge en cas de production supplémentaire’. Voor de Ecolo-politicus is dat niets minder dan een smoking gun. ‘Electrabel gaat uit van een verlenging van de kernenergieproductie na 2025’, zegt hij. ‘Kras als je bedenkt dat de wet op de kernuitstap van 2003 nog onverkort van kracht is. Alleen al daarom is deze vergunning illegaal.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
