‘Een land wordt pas een schurkenstaat, als er schurken zijn die de macht hebben om er dat van te maken’

Voormalig strafrechter Walter De Smedt roept de parlementselden in de Kazachgate-commissie op om hun werkzaamheden grondig verder te zetten. ‘De Kazachgate-affaire gaat over diepste en het hoogste staatsbelang, en dringt door tot het meest wezenlijke van de werking van de drie machten.’

De eerste voorzitter van het Hof van Cassatie Jean De Codt noemde ons land een ‘Schurkenstaat’ omdat het een wet had gemaakt die criminelen toeliet om hun schuld af te kopen. Het Grondwettelijk Hof bevestigde deze uitspraak en keurde de afkoopwet af omdat er geen rechterlijk toezicht was op het tussen de criminelen en het parket vertrouwelijk afgesloten akkoord. Dat ons land inderdaad een ” Schurkenstaat” is werd daardoor officieel en definitief uitgemaakt. Maar een schurkenstaat kan enkel bestaan indien er in die staat schurken zijn die de macht hebben om er dat van te maken. Vraag is dus wie die schurken dan wel zijn. De uitspraak van de eerste voorzitter was een vrijblijvende mening. Met een antwoord op de tweede vraag, ” ‘Wie zijn de Schurken’, wordt dat anders: de Staat kan je niet sanctioneren, de Schurken wél. En dat kan zowel door een politieke sanctie als door een gerechtelijke straf.

Het Parlementair onderzoek naar het ontstaan en de vroegtijdige toepassing van de afkoopwet is de “poort” naar de waarheid over het grootste schandaal. De andere, Optima, Publifin of Samusocial, zijn in vergelijking met de wordingsgeschiedenis van de afkoopwet, “faits divers”. De andere dossiers gaan over de ingeburgerde ” graaicultuur” zowel in de privé als in de lokale besturen. De Kazachgate gaat tot het diepste en het hoogste Staatsbelang, tot het meest wezenlijke van de werking van de drie machten, de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke. Daarom zijn er ook de hoogste gezagsdragers in betrokken. Het aandeel van de voormalige Senaatsvoorzitter werd reeds aangetoond. Dat ook hoge parketmagistraten stevig in de fout gingen is ook al duidelijk. Maar het stopt niet bij de rol van zowel de gewezen Senaatsvoorzitter als de Brusselse en de Antwerpse procureurs-generaal. Armand De Decker was duidelijk maar een “go between”, een boodschapper. Procureurs-generaal staan onder het politiek gezag van de justitieminister: hij bepaalt het strafrechtelijk beleid.

Nu de parlementaire onderzoekscommissie er in geslaagd is meer klaarheid te brengen in wat er gebeurde en door wie het voorbereidende werk werd gedaan komt nu de vraag wie het initiatief en de beslissing nam. Deze vraag staat natuurlijk niet alleen. Twee andere vragen kunnen er niet van los gekoppeld worden: wie moet er de verantwoordelijkheid voor dragen en wat doe je er mee indien die komt vast te staan?

Verantwoordelijkheid

Het is de essentie van de democratische rechtsstaat: wie een wettelijke opdracht krijgt draagt ook de verantwoordelijkheid voor wat hij er mee doet, en wanneer dat niet behoorlijk gebeurt moet het worden gesanctioneerd. In de ‘andere’ dossiers lijken de lokale bestuurders te hebben begrepen dat de democratische rechtsstaat geen toekomst meer heeft indien er niets wordt aan gedaan om de misbruiken te stoppen en dat de belangrijkste maatregel niet enkel uit bijkomende regelgeving bestaat. Zolang de schuldigen ongemoeid worden gelaten verandert er niets. Aan de top van de macht wordt er sterk geaarzeld om de leemte tussen het besef over de wantoestanden en de daaruit voortkomende logische daden om het te veranderen in te vullen. Dat verklaart zich niet enkel door de mogelijke betrokkenheid van gewezen of in dienst zijnde ministers. Het gaat over de inhoud van het nu reeds een kwarteeuw gevolgde beleid in strafzaken: moet dat worden aangehouden of gewijzigd?

Strafrechtelijk beleid

De afkoopwet is geen los staande toevalligheid: het is de veruiterlijking van het gehele beleid in strafzaken. Dat is erg duidelijk te lezen in het hervormingsplan van justitieminister Koen Geens. Daarin wordt aangegeven dat de uitgebreide minnelijke schikking maar een beginnende praktijk is die moet worden uitgebreid. Niet alleen de afkoopwet is een “loi de marchandage”. Overigens stelde Koen Geens er intussen een ander voor: afkopen van winkeldiefstal. Het gehele hervormingsplan moet worden omschreven als de ” commercialisering” van justitie. En het is niet eens verwonderlijk dat het zover is kunnen komen: dit is de werkwijze die door zakenadvocaten wordt gebruikt om de geschillen tussen hun kapitaalkrachtige cliënten buiten de rechtbank te houden door het afsluiten van vertrouwelijke deals. Daarin ligt ook de grootste verwarring die door het aangehouden beleid in strafzaken werd en wordt gemaakt: wat in commerciële zaken tussen partijen mogelijk is past niet in een strafrechtelijke afhandeling.

De wijze waarop een strafproces moet verlopen is immers van openbare orde, zodat partijen er onderling niet kunnen van afwijken. Daarin kan het geld ook niet de rol spelen die het in de “commercie” heeft : arm of rijk, iedereen gelijk voor de wet. Wanneer het over de bestraffing van misdrijven gaat moet het oordeel ook niet aan de procespartijen overgelaten worden: de rechter moet beslissen.

Toekomst

Over de grond van de zaak werd definitief beslist: de afkoopwet werd afgekeurd omdat strijdig met de grondwettelijke en supranationale verplichtingen van het eerlijk proces. Maar wat is in dit land de waarde van een rechterlijke uitspraak? De uitvoerende macht heeft zich reeds lang de feitelijke bevoegdheid aangemeten om met een rechterlijke veroordeling te doen wat zij wil: in dit land wordt het aantal cipiers niet bepaalt door het aantal gevangenen, maar worden, om een staking te vermijden, gevangenen vrij gelaten, op ” congé” gestuurd, of krijgen zij een bandje rond de enkel! De justitieminister wacht reeds een jaar lang om de afkoopwet aan te passen.

De vraag of het Parlementair onderzoek over de Kazachgate al of niet moet worden “afgerond” is de belangrijkste politieke beslissing van vandaag: staat of valt de democratische rechtsstaat wanneer kan worden uitgemaakt welke schurken er een schurkenstaat van gemaakt hebben? Indien onze vertegenwoordigers verkiezen om tijdig met vakantie te gaan en daarvoor de hoorzittingen van de hoogste politiek verantwoordelijken moeten worden herleid, is heel het gedoe over de ” andere dossiers” en het zoeken naar een nieuwe samenstelling van het beleid op alle niveaus ogenverblinding. Het volstaat te kijken naar wat er in de landen rondom ons gebeurt om te weten wat er het gevolg van is wanneer je het niet wil zien: de kiezer is het beu om zich, zoals zijn vertegenwoordigers, blind te staren en bij de neus te laten nemen.