‘De zesde staatshervorming was een mooi ogende façade, met daarachter een institutionele vuilnisbelt’

‘De zesde staatshervorming resulteerde in een hallucinant kluwen van halfslachtige bevoegdheidsoverdrachten’, vindt politicoloog Bart Maddens. Hij merkt op dat N-VA zich momenteel communautair gedeisd houdt. ‘Misschien spaart de partij die boodschap op tot de verkiezingen van 2019.’

Weet je het nog ? De zesde staatshervorming zou zorgen voor een Copernicaanse omwenteling. Alles zou anders worden. Het zwaartepunt van de politiek zou definitief verschuiven naar de deelstaten. Want na de grootste bevoegdheidsoverdracht aller tijden zou de federale regering nauwelijks nog iets om handen hebben. Vandaag weten we dat men ons blaasjes heeft wijsgemaakt. Al tijdens de verkiezingscampagne van vorig jaar werd dit ballonnetje doorprikt. Want die campagne ging bijna uitsluitend over federale thema’s : pensioenen, werkloosheidsuitkeringen, index, enz… En ook daarna wentelde het hele politieke bedrijf meer dan ooit rond de federale regering. Het zijn de federale thema’s die de politieke agenda beheersen. De deelregeringen staan helemaal in de schaduw daarvan. Zij spelen haast een figurantenrol.

De zesde staatshervorming was een mooi ogende façade, met daarachter een institutionele vuilnisbelt

De zesde staatshervorming was een Potemkin-dorp: een mooi ogende façade, met daarachter een institutionele vuilnisbelt. De traditionele partijen hadden die façade nodig in 2011 om het buitenspel zetten van de N-VA te kunnen verantwoorden. Ook zonder de N-VA kunnen wij een grote en historische staatshervorming realiseren, was de boodschap. Maar eigenlijk was het enkel CD&V die behoorlijk ver wou gaan in het overdragen van bevoegdheden. Alle andere partijen stonden op de rem. Het resultaat is een hallucinant kluwen van halfslachtige bevoegdheidsoverdrachten.

Tevergeefs zoeken in een dikke bijbel

Na elke staatshervorming publiceert het Instituut voor Constitutioneel Recht van de KU Leuven een grondige studie waarin alle aspecten van de hervorming worden toegelicht. Het boek over de derde staatshervorming bedroeg 167 pagina’s. Dat over de vierde 272. De analyse van de vijfde staatshervorming nam al 317 pagina’s in beslag. En “Het federale België na de zesde staatshervorming” (dat vorig najaar verscheen), is niet minder dan 651 pagina’s dik.

Zoveel bladzijden hebben de constitutionalisten nodig om alle aspecten van de jongste staatshervorming uit de doeken te doen. Maar dan nog zoekt men in deze dikke bijbel tevergeefs een antwoord op de vraag wie nu precies bevoegd is om een indexsprong voor de huurprijzen door te voeren.

Dat zelfs die 651 pagina’s niet volstaan om de staatshervorming uitputtend te beschrijven komt niet omdat die zo ingrijpend was. Het komt wel omdat men er een rommeltje van heeft gemaakt. Bevoegdheden werden in stukken en brokken overdragen, met veel uitzonderingen en uitzonderingen op de uitzonderingen. Een mooi voorbeeld (uit het hoofdstuk over het arbeidsmarktbeleid): de gewesten worden bevoegd voor de verminderingen van de werkgeversbijdragen voor de sociale zekerheid, maar de structurele verminderingen blijven federaal, met uitzondering van de structurele verminderingen voor de bagger- en sleepvaartsector en een aantal andere sectoren die wel regionaal worden, met uitzondering evenwel van de structurele verminderingen voor de bagger- en sleepvaartsector voor werknemersbijdragen die toch federaal blijven… Welke zieke geest bedenkt nu zoiets ?

Intieme samenwerking tussen federale overheid en de deelstaten

Een van de auteurs van het boek, constitutionalist Wouter Pas, heeft het in dit verband over een ‘autonomie, ja…maar’-staatshervorming : “Weliswaar worden op talrijke domeinen de bevoegdheden van gemeenschappen en gewesten versterkt. Tegelijk wordt echter een hele resem instrumenten gehanteerd om een te drastische machtsverschuiving in te perken. De sterk uitgebreide autonomie wordt ingetoomd door rijkelijke uitzonderingen, door een grote mate van verstrengeling en wederzijdse afhankelijkheid bij de uitoefening ervan, alsook door inhoudelijke begrenzingen” (p.371)

Dit kan enkel werken als de federale overheid en de deelstaten intiem met elkaar samenwerken. Ter uitvoering van de staatshervorming moeten er zomaar liefst 26 samenwerkingsakkoorden worden afgesloten. De verwachting was dan ook dat de traditionele partijen na de verkiezingen zouden aansturen op symmetrische coalities, of toch minstens coalities die elkaar in grote mate overlappen. Enkel op die manier zou men de nucleaire fall-out van de zesde staatshervorming kunnen beheersen, zo schreef ik vlak voor en vlak na de verkiezingen. Tot ieders verrassing draaide het echter helemaal anders uit, en kwamen er uiteindelijk extreem asymmetrische coalities uit de bus. Niet voor niets werd hierop meteen de term ‘kamikaze’ geplakt, kamikaze voor België wel te verstaan.

Nucleaire afval

Toch leek het er aanvankelijk op dat de doemdenkers ongelijk kregen. Tijdens de eerste maanden van Michel I was er institutioneel geen vuiltje aan de lucht. De communautaire kwestie werd voor minstens vijf jaar on hold gezet. Daarmee leek het nucleaire afval veilig weggestopt in hermetisch gesloten vaten, diep onder de grond.

Maar de jongste weken kun je er niet meer naast kijken: de vaten beginnen gevaarlijk te lekken. De institutionele problemen komen opnieuw aan de oppervlakte. Aan de nefaste gevolgen van de zesde staatshervorming valt niet te ontkomen. Dat blijkt uit tal van dossiers.

Wie is nu eigenlijk bevoegd voor de indexering van de huurprijzen? De federale regering weet het niet en de constitutionalisten evenmin. De kwestie wordt doorgeschoven naar een comité van experts. Hoe kan het nu dat de woonbonus wel wordt verlaagd voor de eerste woning (een Vlaamse bevoegdheid), maar niet voor de tweede (een federale bevoegdheid)? Wat als de regering de personenbelasting vermindert in het kader van een tax-shift en daardoor automatisch ook de dotatie van de gewesten doet dalen? En over belastingen gesproken: als de PS per se een vermogensbelasting wil, kan ze die niet gewoon in het Waals Gewest invoeren ? Ja toch, aldus begrotingsminister Hervé Jamar. Nietes, aldus minister-president Paul Magnette, want daarvoor zijn we waarschijnlijk niet bevoegd… Wie is er bevoegd voor het al dan niet indexeren van de kinderbijslag? ‘Wij!’ roept Waals minister Maxime Prévot luidkeels. ‘Nee wij!’ reageert federaal minister Kris Peeters furieus (Le Soir van vrijdag).

Institutionele gebricoleer

Deze kakafonie illustreert mooi waar het institutionele gebricoleer van de zesde staatshervorming toe heeft geleid. Het is niet meer duidelijk wie voor wat verantwoordelijk is Er ontstaat een schemerzone die de politici toelaat om onfrisse politieke spelletjes te spelen en de verantwoordelijkheid naar hartenlust op elkaar af te wentelen.

Wat betekent die ‘aangepaste beschikbaarheid’ voor bruggepensioneerden nu precies ? Geen idee, zegt de federale overheid, want daarvoor is eerst overleg nodig met de gewesten. Zij hebben immers de controlerende bevoegdheid. Maar wat als Wallonië en Brussel gaan dwarsliggen? En overigens is het federale Overlegcomité nog maar een paar keer kort samengekomen sinds de vorming van de regering Michel, in een ijzige sfeer. Want de federale en de Waalse regeringen staan meer dan ooit met getrokken messen tegenover elkaar. PS en MR kunnen elkaars bloed wel drinken.

Vooral in de Franstalige media ziet men met lede ogen hoe de communautaire donderwolken zich beginnen op te stapelen aan de politieke horizon. Zie hierover bijvoorbeeld het opiniestuk van Olivier Mouton op knack.be De clash tussen MR en PS dreigt zich te vertalen in een institutionele blokkering, zo vreest men. Op die manier maken de Franstalige partijen het terrein bouwrijp voor confederalisme.

De N-VA van haar kant lijkt zich vooralsnog communautair gedeisd te houden. De partij respecteert het eerste gebod van de regering Michel “Gij zult zwijgen over het communautaire”. Dit belette minister Liesbeth Homans nochtans niet om luidkeels de bevoegdheid inzake de indexering van de huurprijzen te claimen. En er was ook nog Bart De Wever die zich begin vorige week distantieerde van de zesde staatshervorming naar aanleiding van de discussie over de woonbonus.

Maar de meest voor de hand liggende en door de Franstaligen zo gevreesde boodschap, die horen we voorlopig niet: “Het is duidelijk dat dit niet werkt. Laten we deze institutionele vuilnisbelt opruimen en overstappen naar het confederalisme”. Misschien spaart de N-VA die boodschap op voor de verkiezingscampagne van 2019. Een mooi vooruitzicht, ware het niet dat we eerst nog vier jaar op die vuilnisbelt moeten leven, met alle politieke en institutionele ellende van dien.